Sự thật về mối quan hệ giữa nữ tù trưởng Ya Wầm và 'vua voi' Y Thu Knul

Nhiều người đang lầm tưởng nữ tù trưởng Ya Wầm và "vua voi" Y Thu Knul (Đắk Lắk) có mối quan hệ vợ chồng. Tuy nhiên, 2 người thực tế chỉ là bạn thân, cai quản 2 vùng đất khác nhau.

Vào những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, bà Ya Wầm (người dân tộc Ê Đê) là nữ tù trưởng cai quản một khu vực rộng lớn tại xã Ea Kiết.

Trong khi đó, ông Y Thu Knul cai quản vùng đất Buôn Đôn. Ông cũng chính là người săn được voi bạch tạng ngà đen quý hiếm tặng nhà vua Thái Lan và được tặng lại tước hiệu "vua voi". 

Thời bấy giờ, cả 2 người đều là những nhân vật rất có uy tín trong cộng đồng. Họ cũng là những người tù trưởng đưa bộ tộc của mình vươn lên giàu có. 

Mối quan hệ của bà Ya Wầm và ông Y Thu cũng luôn là đề tài gây tranh cãi. Có rất nhiều người cho rằng ông Y Thu K'nul và bà Ya Wầm là vợ chồng. Tuy nhiên, thông tin trên hoàn toàn không có cơ sở vì rất hiếm tài liệu viết về 2 người này.

Bà H'Nguă Byă (Ami Phương, chắt ngoại của em gái ông Y Thu) kể rằng ông Y Thu sinh năm 1828, mất năm 1938, người dân tộc M'nông. Ông Y Thu có mẹ người gốc Lào, cha ruột người M’Nông, cha nuôi người Lào.

Những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, ông Y Thu cùng nhiều người di cư từ vùng Đắk Nông (cũ) men theo sông Sêrêpốk đến vùng đất Buôn Đôn lập làng để làm ăn, sinh sống.

Thời điểm này, bà Ya Wầm (người Ê Đê) cai quản cả một vùng đất rộng lớn từ khu vực xã Ea Kiết sang xã Buôn Đôn. Do không có đất, ông Y Thu quyết định mua lại đất của bà Ya Wầm từ khu vực suối cạn tới vùng ranh giới giữa Buôn Đôn và Ea Súp, sau đó cùng dân làng khai khẩn ruộng nương, lấy nghề săn bắt, thuần dưỡng voi rừng làm chủ đạo.

Bà Ami Phương khẳng định giữa bà Ya Wầm và ông Y Thu có mối quan hệ rất thân thiết, cả 2 người đều hỗ trợ nhau trong làm ăn, buôn bán. Đồng thời, ông Y Thu và bà Ya Wầm không có mối quan hệ vợ chồng như lời đồn thổi từ trước tới nay. Bà Ya Wầm còn lớn tuổi hơn ông Y Thu.

Vẫn theo lời bà Ami Phương, bản thân ông Y Thu có 5 người vợ nhưng không có con. Ông Y Thu đã đưa con trai của em gái ruột là R'leo về nuôi. Sau này, ông R'leo trở thành người săn được rất nhiều voi rừng.

Về bà Ya Wầm, bà Ami Phương cho biết có nghe thông tin bà Ya Wầm không có chồng, rất giàu có, nổi tiếng và cũng là người rất hào sảng. Đặc biệt, bà Ya Wầm có tình thương cộng đồng lớn nên được mọi người trong vùng yêu quý. Bà cũng rất được ông Y Thu nể trọng, thường xuyên qua lại buôn bán, trao đổi hàng hóa.

Dù bà Ya Wầm có công lớn khai phá vùng đất Ea Kiết ngày nay nhưng nhiều người đang sống trên mảnh đất này gần như không biết về lai lịch của bà. Có những người già chỉ mơ hồ cho rằng bà Ya Wầm là một tù trưởng giàu có, quyền lực và có quan hệ vợ chồng với ông Y Thu.

Ông Nguyễn Tuấn Anh - Trưởng Ban xây dựng Đảng xã Ea Kiết cho biết tên bà Ya Wầm từ lâu được đặt cho 2 buôn trong xã gồm buôn Ya Wầm A và buôn Ya Wầm B. Tuy nhiên, người dân chỉ biết xưa kia bà Ya Wầm là người cai quản vùng đất này, đồng thời cho rằng bà lấy chồng là vua voi Y Thu Knul.

Theo ông Tuấn Anh, hiện tại không có tài liệu nào nói về năm sinh và năm mất của bà Ya Wầm. Người dân chỉ truyền miệng thông tin bà Ya Wầm khi mất đi đã được dân làng an táng tại một cánh rừng cách trung tâm xã khoảng 3km. Tuy nhiên, do người Ê Đê có phong tục bỏ mả nên không ai còn biết mộ bà Ya Wầm nằm chính xác ở vị trí nào.

"Địa phương rất mong muốn cơ quan chức năng cử các nhà khoa học, văn hóa, lịch sử sưu tầm và viết lại lịch sử mảnh đất và con người bà Ya Wầm, để con cháu biết được khu vực mình đang sinh sống bắt nguồn từ đâu" - ông Tuấn Anh mong mỏi.