Sự khác biệt giữa tín dụng ngân hàng và tài chính thay thế

Khi tín dụng chính thống chưa thể phủ rộng, tài chính thay thế, đặc biệt là mô hình cầm đồ thế hệ mới đang là giải pháp hợp pháp, minh bạch và linh hoạt cho nhu cầu vốn ngắn hạn.

Buổi sáng một ngày giữa tháng 6, chiếc xe máy của anh Hùng (37 tuổi, tài xế công nghệ tại TP.HCM) bất ngờ gặp trục trặc, hỏng nặng. Cùng lúc, anh phải chuẩn bị tiền vì hai vợ chồng anh sắp đón em bé đầu lòng. Dù cần gấp khoản tiền hơn 20 triệu đồng, anh Hùng không thể tìm đến ngân hàng bởi chưa đáp ứng tiêu chí vay: Không có bảng lương cố định, không nhà cửa thế chấp, không lịch sử tín dụng. Anh phải tìm kiếm giải pháp khác nhanh hơn, dễ tiếp cận nhưng vẫn minh bạch và an toàn.

Bắt nguồn từ nhu cầu thật

Câu chuyện của anh Hùng không phải là cá biệt. Theo khảo sát FiinGroup thực hiện vào tháng 6, khoảng 47% người trong độ tuổi lao động tại Việt Nam có mức thu nhập 5-10 triệu đồng/tháng. Mức thu nhập đủ để chi tiêu nhưng không thể chứng minh khả năng tài chính như ngân hàng yêu cầu.

Đáng nói, 60% lực lượng lao động (tương đương 33 triệu người) đang hoạt động trong khu vực phi chính thức, tức không có hợp đồng lao động hay lịch sử tín dụng rõ ràng - hoàn toàn nằm ngoài “tầm với” của hệ thống tín dụng truyền thống.

Tài chính thay thế hướng đến sự tiếp cận công bằng thay vì cạnh tranh bằng lãi suất.

Trong khi đó, tín dụng ngân hàng với lãi suất thấp và quy trình chặt chẽ vẫn giữ vai trò trụ cột của hệ thống tài chính. Nhưng những “chuẩn mực” này cũng khiến ngân hàng trở nên xa vời với nhóm khách hàng không có bảng lương, không sở hữu nhà đất hay tài sản truyền thống. Đây là rào cản lớn với những người như anh Hùng - cần vay 20-50 triệu đồng trong thời gian ngắn để xoay vòng vốn, giải quyết vấn đề khẩn cấp.

Thời gian xử lý hồ sơ thường kéo dài từ 3-7 ngày làm việc, chưa kể thẩm định, khiến tín dụng ngân hàng gần như bất khả thi với những khoản vay nhỏ, cần gấp như 20-50 triệu đồng. Hệ quả là nhiều người buộc phải tìm đến app vay ngắn hạn, dù biết rõ rủi ro bởi “chờ ngân hàng thì không kịp”.

Trong bối cảnh đó, các mô hình tài chính thay thế, đặc biệt là cầm đồ thế hệ mới (new-gen pawnshop) nổi lên như giải pháp phù hợp: Hợp pháp, thực tiễn, nhanh chóng và được kiểm soát.

Theo báo cáo tháng 6 của FiinGroup, tổng quy mô dư nợ thị trường cầm đồ tại Việt Nam đạt khoảng 200.000 tỷ đồng (tương đương 8 tỷ USD). Tuy nhiên, nhóm cầm đồ thế hệ mới như F88, Camdonhanh, VietMoney… chỉ chiếm khoảng 3,2% thị phần, tức khoảng 6.400 tỷ đồng, cho thấy dư địa phát triển còn rất lớn. Mô hình của F88 công khai lãi suất, có hệ thống kiểm soát rủi ro rõ ràng. Hiện cả nước có khoảng 25.000 cửa hàng cầm đồ truyền thống, nhưng chỉ 1.267 điểm thuộc nhóm “công nghệ hóa, hiện đại hóa”. Trong số đó, F88 chiếm hơn 70% hệ thống hiện đại, với gần 900 chi nhánh trên toàn quốc, trở thành ví dụ tiêu biểu cho mô hình tài chính thay thế được vận hành bài bản, công khai và tuân thủ pháp luật. Tài chính thay thế - khác biệt từ cách tiếp cận Khác với ngân hàng, vốn đánh giá tín nhiệm dựa trên lịch sử tín dụng, bảng lương và tài sản truyền thống, tài chính thay thế ứng dụng công nghệ và dữ liệu thay thế (alternative data) để phân tích rủi ro và định giá tài sản. Tại F88, người vay có thể dùng cavet xe máy, ôtô hoặc các tài sản hợp pháp khác để định giá và nhận khoản vay phù hợp mà không cần để lại tài sản vật lý. Người lao động sử dụng dịch vụ vay bằng cavet xe máy vẫn giữ xe để tiếp tục lao động - điểm khác biệt cốt lõi với cầm đồ truyền thống.

Ngoài ra, toàn bộ quy trình từ thẩm định, hợp đồng, giải ngân đến gia hạn đều được thực hiện công khai, trên nền tảng số. Lãi suất, chi phí được thông báo trước. Toàn bộ hoạt động chịu sự giám sát của cơ quan công an, theo Nghị định 96 và 99 của Chính phủ. Điểm này giúp mô hình tránh xa hoàn toàn tín dụng đen.

FiinGroup đánh giá dù mới có khoảng 1.267 điểm cầm đồ hiện đại - tương đương chưa đến 5% toàn thị trường, các đơn vị dẫn đầu như F88 đang góp phần nâng chuẩn ngành tài chính thay thế, từ “vùng xám” tiến dần vào hệ sinh thái tín dụng chính thức.

Những khoản vay 20-50 triệu đồng đang được giải quyết nhanh chóng, hợp pháp nhờ mô hình mới.

Tài chính thay thế - đặc biệt nhóm cầm đồ thế hệ mới, không nhắm đến đối tượng “ngân hàng đã phục vụ tốt”. Thay vào đó, họ phục vụ nhóm khách hàng khó tiếp cận dịch vụ ngân hàng, không thể chứng minh thu nhập, nhưng lại có tài sản hợp pháp để định giá và vay vốn. Đây là cách tiếp cận thực tiễn, công bằng và quan trọng nhất là hợp pháp.

Nhóm khách hàng này cần sự minh bạch, khả năng tiếp cận và được đối xử công bằng. Thị trường hiện có hơn 50 ứng dụng vay ngắn hạn và 15 nền tảng BNPL đang hoạt động, chủ yếu ở thành thị. Nhưng phần lớn nền tảng này thiếu kiểm soát, dễ rơi vào mô hình “payday loan trá hình” với chi phí vay cao, phí ẩn và không đảm bảo quyền lợi người vay.

Vì vậy, mô hình cầm đồ thế hệ mới với đại diện nổi bật là F88 - sở hữu khung pháp lý rõ ràng, công nghệ minh bạch và kiểm soát rủi ro, đang là hướng đi hợp lý và an toàn trong nhóm tài chính thay thế. Đây là mảnh ghép cần thiết để hoàn thiện hệ sinh thái tài chính đa tầng giúp mọi người dân, từ tiểu thương đến tài xế công nghệ, đều có thể tiếp cận vốn minh bạch, hợp lý và an toàn.