Sốt ruột nâng hạng thị trường chứng khoán

Chỉ còn ít ngày nữa, FTSE Russell sẽ công bố kết quả rà soát định kỳ về phân loại thị trường, sự kiện được giới đầu tư toàn cầu đặc biệt quan tâm.

Nếu được nâng hạng, chứng khoán Việt Nam có thể thu hút thêm dòng vốn quốc tế, nhưng các chuyên gia nhấn mạnh đây mới chỉ là điểm khởi đầu.

Để biến cơ hội thành dòng vốn dài hạn, Việt Nam vẫn cần đẩy mạnh cải cách về minh bạch thông tin, chuẩn hóa báo cáo tài chính, nâng thanh khoản, nới "room" cho nhà đầu tư ngoại và hoàn thiện các cơ chế đảm bảo công bằng.

Sẵn sàng trước kỳ đánh giá

Trong cập nhật mới nhất, FTSE thừa nhận Việt Nam hiện đã đáp ứng 7/9 tiêu chí cần thiết. Những tiến bộ nổi bật ở 2 tiêu chí còn lại đã củng cố cơ hội nâng hạng. Nhưng lưu ý rằng FTSE sẽ tham khảo ý kiến nhà đầu tư và công ty chứng khoán trước khi quyết định.

Đáng chú ý, ngày 12-9 vừa qua, Đề án nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam được Thủ tướng ký ban hành, đánh dấu một cột mốc quan trọng. Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định với Reuters tại London (An) rằng ông "khá tự tin" về triển vọng nâng hạng khi "các tiêu chí cơ bản và nền tảng đã được đáp ứng".

Bình luận với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Việt Cường - phó chủ tịch HĐQT Chứng khoán KAFI - cho biết quá trình từ lúc FTSE hay MSCI đưa một thị trường vào danh sách quan sát cho đến khi chính thức được thăng hạng cần một thời gian tương đối dài.

"Một thị trường có thể đáp ứng đủ các tiêu chí về quy mô và thanh khoản nhưng vẫn chưa được nâng hạng là hoàn toàn có thể xảy ra, nếu các rào cản về "trải nghiệm thực tế" của nhà đầu tư nước ngoài chưa được giải quyết", phó tổng giám đốc một công ty chứng khoán nói với Tuổi Trẻ.

Về cơ chế non-prefunding (không cần đặt trước toàn bộ tiền khi giao dịch) để cải thiện trải nghiệm nhà đầu tư ngoại, vị phó tổng giám đốc cho biết: "Cơ chế đã có và các công ty chứng khoán lớn có thể vận hành, nhưng triển khai vẫn thận trọng do rủi ro vận hành khi mở room hay phục vụ khách hàng lớn".

Ngoài ra, theo HSBC, Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kể trong việc đáp ứng các yêu cầu nhưng giới hạn sở hữu nước ngoài (FOL) vẫn là một mối quan ngại. 

Theo đó, Việt Nam còn giới hạn trong một số ngành như ngân hàng, hàng không và viễn thông. Giới hạn này thường lên tới 50%, nhưng giới hạn sở hữu nước ngoài tại các ngân hàng thương mại chỉ ở mức 30%.

Điều này có nghĩa khi nhà đầu tư nước ngoài đã mua 50% cổ phần của một công ty, họ chỉ có thể giao dịch với những nhà đầu tư nước ngoài khác. Giá nước ngoài sẽ được thiết lập, khác với giá dành cho nhà đầu tư trong nước. Mặc dù điều này có thể không phải là yêu cầu bắt buộc để FTSE được phân loại lại, nhưng nó có thể là một vấn đề mà các nhà đầu tư quan ngại.

Còn nhiều "nút thắt" cần tháo gỡ

Bà Trần Thị Khánh Hiền - giám đốc khối nghiên cứu Chứng khoán MB (MBS) - cho rằng tiến trình nâng hạng gần đây có những tín hiệu tích cực, dù vậy ngay cả khi được nâng hạng cũng không nên quá kỳ vọng vào "danh hiệu" mà cần tập trung vào thực chất.

Việc được xếp vào nhóm thị trường mới nổi hạng hai không đồng nghĩa với luồng vốn ngoại ồ ạt đổ vào Việt Nam. Để thu hút dòng vốn bền vững, bà Hiền nhấn mạnh tới nhiều yếu tố phải được cải cách đồng bộ hơn nữa: minh bạch thông tin, chuẩn hóa báo cáo tài chính, nhà đầu tư có thể rút vốn dễ dàng khi cần...

Hơn nữa, MSCI hiện là tổ chức có ảnh hưởng lớn nhất trong việc phân loại thị trường, quy mô tài sản gắn với các chỉ số của tổ chức này cũng lớn hơn nhiều so với FTSE Russell. 

Tuy nhiên, Việt Nam hiện chưa nằm trong danh sách theo dõi của MSCI để có thể nâng hạng lên thị trường mới nổi (EM). 

Trong khi để được đưa vào danh sách này, Việt Nam phải đáp ứng bộ tiêu chí đánh giá của MSCI, vốn khắt khe hơn FTSE. MSCI sử dụng khung đánh giá gồm 18 yếu tố, trong khi FTSE chỉ có 9 tiêu chí.

Báo cáo Global Market Accessibility Review 2024 của MSCI cho thấy Việt Nam vẫn còn 9 lĩnh vực chưa đáp ứng được kỳ vọng. Một trong số đó là giới hạn sở hữu nước ngoài. Các vấn đề khác bao gồm việc thiếu công bố thông tin chi tiết bằng tiếng Anh, thiếu thị trường ngoại hối nước ngoài, những hạn chế trên thị trường ngoại hối trong nước, việc cấp vốn trước cho các giao dịch và các hạn chế trong chuyển khoản ngoài thị trường.

Theo HSBC, trong kịch bản lạc quan nhất, ngay cả khi MSCI đưa Việt Nam vào danh sách theo dõi trong kỳ đánh giá tháng 6-2026 thì việc chính thức nâng hạng cũng khó có thể diễn ra trước năm 2028.

Nâng hạng rồi phải lo không "tụt hạng"

Với kỳ phân loại sắp tới của FTSE, ông Đồng Thanh Tuấn - chuyên gia phân tích Chứng khoán Mirae Asset (Việt Nam) - nhấn mạnh thêm dòng vốn ngoại theo sau quyết định nâng hạng là yếu tố mang tính dài hạn. Bởi bản chất quy mô nguồn vốn lớn sẽ yêu cầu lộ trình giải ngân phù hợp trong khi diễn biến mua bán của các nhà đầu tư nước ngoài ở thời điểm hiện tại vẫn còn tương đối thận trọng trong hoạt động giải ngân trước thềm nâng hạng.

Ông Nguyễn Việt Cường lưu ý câu chuyện dài hơi hơn, đó là nâng hạng cũng sẽ có hạ bậc. Tính chung cả FTSE và MSCI, trong 10 năm trở lại đây đã có 5 trường hợp hạ bậc xếp loại. Mặc dù các nguyên nhân được nêu ra khá đa dạng, từ thanh khoản cho đến giới hạn về ngoại hối hay sự bất ổn định của thị trường, nhưng chúng ta có thể thấy điểm chung lớn nhất là khả năng đầu tư vào các thị trường này bị suy giảm mạnh.

Ông Nguyễn Sơn - chủ tịch hội đồng thành viên Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) - cũng nhấn mạnh chúng ta phấn đấu nâng hạng nhằm thu hút nhà đầu tư nước ngoài. Nhưng điều quan trọng hơn là duy trì sự ổn định của thị trường. Việc nâng hạng rồi tụt hạng là chuyện bình thường. Nhiều quốc gia sau khi được nâng hạng, dòng vốn tăng nhanh, nhưng lại không duy trì được, dẫn đến bị hạ hạng trở lại. Do đó, duy trì ổn định sau nâng hạng là điều then chốt.