Sợ con thành 'máy copy - paste' vì coi AI là gia sư ảo

Đọc bài viết "Con tôi đạt 8 điểm Văn tốt nghiệp THPT nhờ AI", tôi vừa bất ngờ, vừa suy ngẫm. Bởi lẽ, vài năm trước, "trợ lý học tập" của học sinh phổ biến nhất là sách tham khảo, gia sư, hay các lớp luyện thi buổi tối. Giờ đây, chỉ trong vòng chưa đầy 2 năm, những công cụ trí tuệ nhân tạo như Chat GPT đã trở thành "gia sư ảo" quen thuộc của học sinh từ thành thị đến nông thôn.

Vậy điều gì khiến ChatGPT trở nên hấp dẫn đến vậy đối với học sinh? Và vì sao, nhờ công cụ này, nhiều em có thể đạt kết quả tốt trong các kỳ thi, thậm chí cả môn tự luận như Văn – môn học vốn được cho là khó nhờ vả công nghệ?

Điểm nổi bật nhất của các công cụ AI này là sự tiện lợi và tức thời. Khác với gia sư truyền thống, AI không bao giờ bận, không đòi hỏi địa điểm, thời gian cố định. Học sinh có thể đặt câu hỏi bất kỳ lúc nào, dù là 10 giờ tối, hay 5 giờ sáng, trong giờ giải lao hay cuối tuần. Và gần như ngay lập tức, các em nhận được câu trả lời chi tiết.

Trước đây, muốn tìm lời giải cho một bài tập khó, học sinh phải đợi đến buổi học thêm, hoặc nhắn tin cho thầy cô, bạn bè. Giờ đây, chỉ cần vài cú nhấp chuột, trí tuệ thông minh có thể phân tích bài thơ, gợi ý dàn bài, giải thích công thức Toán học, hay thậm chí soạn dàn ý cho bài thuyết trình. Điều này đặc biệt quan trọng với những gia đình không có điều kiện thuê gia sư. Một học sinh ở vùng quê cũng có thể "tiếp cận" kho kiến thức khổng lồ như một học sinh thành phố, miễn là có Internet. Đó là sự bình đẳng thông tin mà trước đây chưa từng có.

>> Lý do phụ huynh cho con dùng AI để giải Toán, làm Văn

Sách tham khảo chỉ đưa ra một lời giải cố định, nhưng ứng dụng AI thì khác: học sinh có thể hỏi đi hỏi lại, yêu cầu giải thích theo nhiều cách, từ ngắn gọn đến chi tiết, thậm chí theo phong cách dễ hiểu như "dành cho học sinh lớp 9". Nhờ đó, việc học trở nên cá nhân hóa, phù hợp với từng năng lực. Nhờ sự tương tác đó, các em dần hình thành kỹ năng diễn đạt, tư duy logic, chứ không chỉ "chép lại nguyên văn" như lo ngại của nhiều phụ huynh.

Thực tế, các môn xã hội như Văn, Sử, Địa, Giáo dục công dân... đòi hỏi học sinh phải ghi nhớ khối lượng kiến thức khổng lồ. Các ứng dụng AI có thể giúp tóm tắt nội dung sách giáo khoa, liệt kê sự kiện, so sánh nhân vật, cung cấp ví dụ thực tế... qua đó tiết kiệm hàng giờ tự học.

Tất nhiên, bất kỳ công cụ mạnh mẽ nào cũng tiềm ẩn mặt trái. Nhiều phụ huynh lo lắng rằng AI khiến con cái "lười suy nghĩ", "copy-paste" câu trả lời, hay thậm chí gian lận trong kiểm tra. Điều này không sai, nhưng vấn đề không nằm ở công cụ, mà ở cách sử dụng. AI chỉ là một "người trợ giúp". Nếu học sinh coi AI là "gia sư" – nghĩa là để học hỏi, hiểu sâu hơn – thì nó rất hữu ích. Nhưng nếu coi nó là "máy làm bài hộ", thì chính các em mới là người chịu thiệt khi thiếu kỹ năng tư duy, diễn đạt và phân tích.

Tôi từng chứng kiến một học sinh khác dùng Chat GPT để làm nguyên bài tập về nhà, nộp cho thầy cô. Khi thầy đặt câu hỏi xoáy sâu trong lớp, em hoàn toàn không trả lời được. Đó là minh chứng cho sự lệ thuộc máy móc – không khác gì chép sách tham khảo mà không hiểu bài.

Tuy nhiên, thay vì "cấm tuyệt đối" con dùng AI – điều gần như không thể trong thời đại số, tôi cho rằng, chúng ta nên:

Định hướng học sinh sử dụng đúng cách: Giải thích cho con rằng AI là công cụ để tham khảo, gợi ý, không phải để chép nguyên xi.

Khuyến khích con tư duy phản biện: Sau khi nhận được câu trả lời, hãy yêu cầu học sinh tự đánh giá, bổ sung, chỉnh sửa. Điều này giúp các em phát triển kỹ năng phân tích và viết bài theo cách riêng.

Kết hợp công cụ truyền thống và AI: Vẫn đọc sách, ghi chép tay, trao đổi nhóm... để tránh lệ thuộc hoàn toàn vào công nghệ.

Đặt giới hạn thời gian: Không để trẻ lạm dụng AI suốt ngày, biến nó thành một dạng mạng xã hội mới.

Nhìn một cách tích cực, tôi thấy sự xuất hiện của các công cụ AI là cuộc cách mạng giáo dục. Nó buộc nhà trường, thầy cô, phụ huynh và cả học sinh phải thay đổi cách dạy – học. Đề thi cũng sẽ phải đổi mới để đánh giá kỹ năng phân tích, sáng tạo thay vì chỉ kiểm tra khả năng nhớ. Trong tương lai gần, tôi tin rằng những học sinh biết sử dụng AI đúng cách sẽ có lợi thế lớn: học nhanh hơn, tìm thông tin chuẩn xác hơn, rèn kỹ năng tự học – vốn là kỹ năng quan trọng nhất cho thế kỷ 21.

AI không phải kẻ thù của học tập, mà có thể trở thành "gia sư" đắc lực, nếu học sinh biết cách khai thác. Là phụ huynh, tôi nghĩ chúng ta cần bình tĩnh và thực tế hơn: AI đã và sẽ ở đây, không thể "xóa bỏ" nó khỏi cuộc sống của con trẻ. Điều quan trọng là hướng dẫn các em dùng công cụ này như một chiếc xe đạp học tập – ban đầu có thể cần bánh phụ, nhưng rồi sẽ tự đạp được – thay vì như một "chiếc xe máy" chở mình đi mà không cần tự vận động.

Thiên Ân