Sinh viên đi làm thêm: Trải nghiệm thực tế hay cực nhọc vô ích?

Ngày càng nhiều sinh viên chọn đi làm thêm để rèn tính tự lập và tích lũy kinh nghiệm, nhưng không ít phụ huynh vẫn băn khoăn liệu những công việc vất vả, lương thấp ấy có thật sự đáng giá hay chỉ là "cực nhọc vô ích".

"Đi làm thêm" không chỉ là chuyện kiếm tiền

Nguyễn Thanh Bình, sinh viên Trường ĐH Kinh tế TP.HCM, cho rằng đi làm thêm là môi trường học hỏi thực tế: "Mình đi làm thêm từ năm nhất, lương không cao nhưng mình học được cách quản lý thời gian, chịu trách nhiệm với công việc. Nếu chỉ học lý thuyết thì khó rèn sự nhanh nhạy trong giao tiếp và xử lý tình huống".

Ngược lại, Trần Hoài An, sinh viên Trường ĐH Luật TP.HCM, cho rằng 1-2 năm đầu đại học nên ưu tiên việc học hơn là đi làm thêm. "Học luật vốn đã nặng, nhiều hôm mình còn bị xếp làm ca tối ở quán cà phê, không còn sức để ôn bài. Ban đầu cố gắng cân bằng nhưng rồi đuối, sau nghe lời bố mẹ nghỉ làm. Giờ nghĩ lại, mình thấy không cần vội cứ học vững rồi đi làm trải nghiệm sau cũng chưa muộn", An tâm sự.

Trong khi đó, Phạm Thu Uyên, sinh viên Học viện Ngân hàng, lại rơi vào thế giằng co: "Em muốn đi làm thêm để tự lập, nhưng bố mẹ không đồng ý vì sợ ảnh hưởng đến việc học. Nhiều bạn cùng trang lứa vừa đi làm thêm, vừa có cơ hội va chạm với xã hội, kiếm thêm thu nhập và mở rộng mối quan hệ, nên em vẫn đang cố thuyết phục để được trải nghiệm".

Với Nguyễn Minh Quân, sinh viên Trường ĐH Kinh tế TP.HCM, từng đi làm phục vụ quán cà phê với suy nghĩ đơn giản là kiếm thêm tiền tiêu vặt. Nhưng sau một thời gian, Quân nhận ra việc làm thêm giúp mình học được cách giao tiếp, xử lý tình huống và hiểu giá trị của lao động.

"Đi làm giúp mình va chạm thật với đời sống, biết trân trọng công sức bố mẹ và rèn được tính kỷ luật. Nếu biết sắp xếp hợp lý, việc làm thêm không ảnh hưởng việc học mà còn giúp mình chủ động, bản lĩnh hơn", Quân chia sẻ.

Bà Nguyễn Hồng Vân, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần đầu tư và phát triển công nghệ Hà Nội, chia sẻ: "Kinh nghiệm làm thêm chỉ có giá trị khi đi cùng kiến thức nền". Theo bà Nguyễn Hồng Vân, về cơ bản, những công việc làm thêm như: phục vụ, bán hàng đều mang lại cho sinh viên những trải nghiệm xã hội nhất định. "Qua đó, các bạn hiểu hơn về giá trị lao động, biết cách quan sát con người, và có cái nhìn thực tế hơn về cuộc sống", bà Vân nói.

Tuy nhiên bà Vân cũng cho rằng nếu sinh viên chỉ chú trọng đi làm thêm để kiếm tiền mà lơ là việc học, thì sẽ dễ bị xa rời mục tiêu chính là xây dựng nền tảng kiến thức lõi. Khi thiếu nền tảng này, dù có nhiều trải nghiệm xã hội, sinh viên vẫn khó được nhà tuyển dụng đánh giá cao.

Khi được hỏi về lời khuyên dành cho sinh viên, bà Vân cho biết: "Phải trau dồi kiến thức nền tảng một cách bài bản, song song với việc tích lũy kỹ năng mềm từ thực tế. Biết mình học để làm gì, cần gì trong từng giai đoạn sẽ giúp các bạn không bị lạc hướng hay mất cân bằng giữa học và làm".

Bà cũng khẳng định rằng doanh nghiệp luôn đánh giá cao những sinh viên có khả năng liên kết giữa kiến thức học được với trải nghiệm thực tế. "Nếu có nền tảng tốt, lại từng làm thêm và hiểu môi trường làm việc, các bạn sẽ dễ hòa nhập và phát triển nhanh hơn. Đó mới là những người thực sự có giá trị trên thị trường lao động", bà Vân nhấn mạnh.

Cha mẹ hãy cho con quyền được trải nghiệm

Nhiều sinh viên hiện nay chọn cách đi làm thêm từ năm nhất, không chỉ để trang trải một phần chi phí sinh hoạt mà còn với mong muốn "va chạm thực tế" trước khi bước vào thị trường lao động. Tuy nhiên, không ít phụ huynh vẫn giữ quan điểm con cái nên tập trung tuyệt đối vào học hành, tránh lãng phí thời gian vào những công việc lương thấp, nhiều vất vả.

"Nhà đâu có thiếu thốn gì, đi làm thêm vừa mệt vừa chẳng được bao nhiêu, tốt nhất nghỉ đi, lo học còn hơn", bà Trần Thị Bích Ngọc (52 tuổi, ngụ tại P.Bình Lợi Trung, TP.HCM; trước là P.5, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) chia sẻ. Theo bà, với nền tảng kinh tế gia đình đủ ổn, việc con gái đi làm thêm không mang nhiều giá trị. "Học hành cho giỏi, sau này ra trường có bằng tốt thì công việc cũng sẽ ổn. Tôi sợ nhất con sa đà vào đi làm rồi bỏ bê chuyện học", bà Kim nói thêm.

Cùng quan điểm, ông Phạm Văn Hòa (47 tuổi, ngụ tại P.Hạnh Thông, TP.HCM; trước là P.1, Q.Gò Vấp, TP.HCM) cho rằng việc làm thêm chỉ nên khuyến khích nếu liên quan đến ngành học, giúp con mình tích lũy kinh nghiệm chuyên môn.

"Nếu công việc phục vụ hay bán hàng đơn thuần thì tôi không ủng hộ, vì vừa tốn sức, vừa không học hỏi được bao nhiêu. Con gái tôi mà đi làm ca tối thì càng lo, nguy hiểm đủ đường. Theo tôi, các cháu nên tập trung vào việc học, còn trải nghiệm thì chọn công việc phù hợp, an toàn và có ích cho tương lai", ông Hòa chia sẻ.

Trái lại, bà Lê Thị Thanh (45 tuổi, ngụ tại P.Bình Phú, TP.HCM; trước là P.16, Q.8, TP.HCM) cho biết bà hoàn toàn ủng hộ việc con gái bà đi làm thêm. "Gia đình tôi không thiếu thốn, nhưng tôi nghĩ nếu con chỉ học mà không trải nghiệm thì ra trường cũng sẽ rất bỡ ngỡ. Nên tôi cũng khuyến khích, động viên con làm thêm miễn sao con biết giới hạn và ưu tiên việc học", bà Thanh nói.

Theo chuyên gia tâm lý Cao Kim Thắm, Giám đốc Trung tâm tâm lý và phát triển con người NHC Việt Nam (chi nhánh Phan Chu Trinh, TP.HCM), nhiều phụ huynh cho rằng con cái không cần đi làm thêm vì gia đình không thiếu thốn, chỉ cần tập trung học. Tuy nhiên, chính tư tưởng này đôi khi lại khiến sinh viên thiếu kỹ năng mềm và khả năng thích ứng khi bước vào môi trường làm việc thực tế.

"Việc đi làm thêm, tham gia môi trường thực tế giúp sinh viên năng động, linh hoạt và rèn luyện tinh thần tự lập tốt hơn. Vì vậy, thay vì cấm đoán, phụ huynh nên trao quyền quyết định cho con, cùng trao đổi để hiểu rõ mục đích, công việc và cách con sắp xếp thời gian", bà Thắm chia sẻ.

Bà cũng cảnh báo, khi mong muốn trải nghiệm của con bị phủ nhận, sinh viên có thể phản ứng theo hai hướng: hoặc trở nên thụ động, ỷ lại vì cảm thấy nỗ lực của mình không được ghi nhận; hoặc ngược lại, chống đối, tự làm theo ý mình. "Điều này dễ dẫn đến căng thẳng, rạn nứt trong mối quan hệ cha mẹ với con cái, khiến con cảm thấy không được thấu hiểu, không được tôn trọng", bà Thắm phân tích.

Theo bà Thắm, điều quan trọng là phụ huynh cần cùng con trao đổi và đặt ra giới hạn rõ ràng: "Ba mẹ nên hỏi con muốn làm thêm công việc gì, thời gian ra sao, có ảnh hưởng đến việc học không. Nếu con thu xếp ổn thỏa thì nên ủng hộ, đồng hành và hướng dẫn con cách ứng xử, bảo vệ bản thân khi đi làm. Làm thêm không chỉ là để kiếm tiền, mà là cơ hội để con trải nghiệm, mở rộng quan hệ và phát triển nhân cách".

"Khi cha mẹ biết lắng nghe và tạo không gian cho con trải nghiệm, mối quan hệ giữa hai thế hệ sẽ trở nên thấu hiểu hơn. Quan trọng nhất, con sẽ học được tinh thần tự lập, nền tảng giúp các bạn trẻ trưởng thành và vững vàng hơn trong tương lai", bà Thắm nhấn mạnh.