'Siêu dự án' trục cảnh quan sông Hồng: Kiến tạo không gian sống mới, không quên nguy cơ lũ lụt

Hà Nội vừa tổ chức lễ khởi công siêu dự án trục đại lộ cảnh quan sông Hồng đoạn qua trung tâm TP, quy mô vốn lên tới 855.000 tỉ đồng (tương đương 34,2 tỉ USD) với mong muốn đưa TP "quay mặt" ra sông.

Tuổi Trẻ đã có cuộc trao đổi với KTS Đào Ngọc Nghiêm - nguyên Kiến trúc sư trưởng, nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch kiến trúc Hà Nội - về siêu dự án này.

Sông Hồng qua Hà Nội có sức hấp dẫn lớn

 * Thưa ông, việc Hà Nội quyết tâm đầu tư trục cảnh quan hai bên bờ sông Hồng đoạn chảy qua trung tâm TP sẽ mở ra không gian phát triển thế nào?

- Từ những năm 2000 khu vực này đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Đã có gần 20 đối tác bày tỏ mong muốn tham gia phát triển không gian hai bên bờ sông Hồng đoạn chảy qua trung tâm Hà Nội.

Chẳng hạn đối tác Mỹ muốn tham gia dự án đô thị khoa học tại khu vực Tàm Xá gần cầu Thăng Long, khu vực bãi giữa thuộc phường Hoàn Kiếm đã có đối tác đề xuất phát triển không gian văn hóa - thể thao dành cho tuổi trẻ, phát triển công viên đa chức năng ở khu vực Thanh Trì. 

Đối tác Trung Quốc đề xuất tham gia dự án kè hai bên sông Hồng. Đối tác Ý đề xuất phát triển khu vui chơi giải trí giữa sông Hồng...

Điều này cho thấy sông Hồng đoạn chạy qua trung tâm Hà Nội có sức hấp dẫn đa ngành, nhiều lĩnh vực với các đối tác quốc tế. Họ đã nghiên cứu công phu, khoa học, tiếp thu kinh nghiệm từ nước ngoài nhưng chưa thực hiện được bởi chúng ta chưa kiểm soát được vấn đề thoát lũ.

Đến năm 2016, Chính phủ đã điều chỉnh lại hành lang thoát lũ sông Hồng, sau đó đã thí điểm phát triển 1km khu vực ngoài đê khu vực Tây Hồ. Từ năm 2000 đến nay Hà Nội đã chú trọng phát triển không gian sông Hồng hơn, năm 2003 TP lập quận Long Biên cũ, đây là lần đầu tiên đô thị trung tâm Hà Nội vượt sông Hồng, phát triển về phía bắc.

* Vậy chúng ta cần làm gì để kiểm soát lũ sông Hồng khi xây dựng trục cảnh quan hai bên sông?

- Khó khăn lớn nhất trong dự báo mức độ ổn định dòng sông Hồng chảy qua trung tâm Hà Nội là thông tin về chế độ thủy văn dòng sông ở thượng nguồn, có hơn 600km sông Hồng chảy trên lãnh thổ Trung Quốc. 

Khi còn công tác tôi đã liên hệ với phía Trung Quốc nhưng họ chưa cung cấp. Theo thống kê chưa đầy đủ có khoảng 20 đập được xây dựng trên sông Hồng phía lãnh thổ Trung Quốc. Trận bão số 3 trong năm nay đã cho thấy do chúng ta không biết phía đầu nguồn xả lũ ra sao nên thụ động trong phòng chống bão lũ.

Về khung khổ pháp lý, trong tuyên bố chung giữa cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng với Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tập Cận Bình, hai bên đã hứa cung cấp cho nhau số liệu khí hậu, thủy văn của sông Mekong và sông Hồng.

Với đặc trưng thủy văn của dòng sông Hồng, muốn bảo đảm an toàn thoát lũ thì không chỉ có chúng ta cố gắng mà phải có sự hợp tác từ phía Trung Quốc. Thời gian qua đã có chuyên gia khuyến nghị xây dựng hai đập chắn trên sông Hồng để ngăn lũ cho Hà Nội, thoát lũ ra các tỉnh xung quanh.

Phải chung sống với biến động dòng chảy

* Ngoài vấn đề thoát lũ, theo ông, muốn phát triển thành công trục cảnh quan hai bên sông Hồng đoạn qua trung tâm TP Hà Nội chúng ta cần những giải pháp gì?

- Điều quan trọng nhất khi phát triển trục cảnh quan sông Hồng là phải lấy người dân làm trung tâm, phải điều chỉnh quy hoạch phân khu, bố trí chỗ ở hợp lý cho người dân. Trước đây, chúng ta quy hoạch khoảng 160.000 dân sinh sống trong phạm vi dự án thì giờ tăng lên 300.000 dân sống trong phạm vi dự án. 

Trong khi dân cư sống trong phạm vi quy hoạch hiện nay khoảng 210.000 dân, như vậy sau quy hoạch phát triển không gian hai bên bờ sông sẽ bổ sung thêm khoảng 90.000 dân. Do đó, phải tính toán kỹ quy hoạch các khu dân cư hợp lý để hạn chế ảnh hưởng khi xảy ra lũ lụt.

Kinh nghiệm từ nhiều nước như Ý, Hà Lan cho thấy cư dân trong khu vực trục cảnh quan sông Hồng phải chung sống với biến động dòng chảy thông qua việc ứng dụng khoa học mới, sử dụng vật liệu chịu được lũ lụt, ví dụ như làm nhà nổi, xử lý vấn đề nước thải.

Yếu tố thứ hai là phải bảo đảm tổng thể an toàn thoát lũ cho trục cảnh quan sông Hồng với phương châm Hà Nội vì cả vùng và cả vùng vì Hà Nội, chứ không thể đắp đập riêng và thoát lũ ra các tỉnh khi cần. Bên cạnh đó, phải phối hợp tốt với phía Trung Quốc để bảo đảm an toàn thoát lũ.

Thứ ba để hình thành trục trung tâm thì phải phát triển đồng bộ hai bên bờ sông Hồng.

* Ông có thể giải thích thêm tại sao thời điểm này phù hợp để chúng ta phát triển không gian hai bên sông Hồng đoạn qua trung tâm thủ đô?

- Năm 2008, Hà Nội đã cùng Seoul lập quy hoạch phát triển TP sông Hồng, đây là quy hoạch rất tốt, có tiếp thu kinh nghiệm từ phía bạn và đã được Chính phủ phê duyệt. Nhưng lúc đó chúng ta chưa thực hiện được vì quy hoạch hành lang thoát lũ sông Hồng chưa phù hợp. Đến 2016, Chính phủ đã điều chỉnh lại quy hoạch thoát lũ sông Hồng. Ngoài ra, số tiền phía Hàn Quốc đề xuất xây dựng TP sông Hồng khi đó quá lớn, khoảng 7,2 tỉ USD.

Hơn nữa, việc xây dựng một loạt đập lớn trên sông Đà cũng giúp việc trị thủy sông Hồng đoạn chảy qua Hà Nội thuận lợi hơn. Trị thủy là vấn đề quan trọng nhất, quyết định đến thành công của trục cảnh quan sông Hồng. Và để làm được cần có tầm nhìn phát triển Hà Nội trong vai trò trung tâm phát triển của vùng Đồng bằng sông Hồng.

Vấn đề phân bố dân cư rất quan trọng

* Sông Hồng đoạn chảy qua Hà Nội đang được định hướng trở thành một trục phát triển trung tâm, vậy không gian phát triển hai bên sông những năm tới nên được định hình như thế nào?

- Đoạn sông Hồng chảy qua trung tâm Hà Nội có gần 40.000ha đất bãi ven sông, trong khi Hà Nội hiện có hơn 10 triệu dân (tính cả dân di cư đến sinh sống, làm việc) nên vấn đề phân bố dân cư rất quan trọng. Vì thế, quỹ đất bãi hai bên sông sẽ là nguồn lực rất lớn để TP bố trí chỗ ở cho dân. 

Lũ lụt chỉ xảy ra theo mùa nên cần tính tới khả năng sống chung với lũ cho người dân giống như dân Đồng bằng sông Cửu Long đang sống chung với lũ.

Tuy nhiên, cần khai thác tiềm năng hợp lý của khu vực đất bãi hai bên sông để hỗ trợ phát triển kinh tế các xã, phường bên sông. Người dân có thể sinh sống ở khu vực bên sông, di chuyển vào trung tâm TP làm việc.

Trong quy hoạch phân khu sông Hồng đã được duyệt có khoảng 3.600ha (trong tổng thể 11.000ha quy hoạch dự án) là đất ở, đất xây dựng công viên ven sông. Quỹ đất này cần được khai thác hợp lý, ứng dụng khoa học công nghệ để xây nhà ở ven sông, bảo đảm cuộc sống an toàn cho cư dân ven sông. Điểm thuận lợi là phát triển khu dân cư ven sông là không làm tăng áp lực hạ tầng giao thông chung.

* Với một siêu dự án có vốn đầu tư lên tới 855.000 tỉ đồng, tương đương khoảng 34,2 tỉ USD, theo ông, cần phân kỳ đầu tư sao cho hợp lý?

- Phân kỳ đầu tư thế nào sẽ phụ thuộc vào tính toán của TP và nhà đầu tư trong thời gian tới. Theo kế hoạch thì dự án sẽ được đầu tư trong 5 năm, cơ chế đầu tư dự án đã mở khi Quốc hội vừa ban hành nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện các dự án lớn, quan trọng trên địa bàn thủ đô.

Theo đó, liên danh nhà đầu tư dự án được hưởng ưu đãi vượt trội, chẳng hạn đi vay ngân hàng làm dự án được ưu đãi 50% thuế, được miễn thuế, phí, lệ phí liên quan làm dự án, TP ưu tiên chuyên gia vào giúp nhà đầu tư.