Sầu riêng Việt trước bài học lớn

Kiểm soát nghiêm ngặt về mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói là điều kiện tiên quyết để ngành sầu riêng phát triển bền vững

Mới đây, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (Cơ quan cảnh sát điều tra, Bộ Công an) đã khởi tố vụ án, khởi tố 17 bị can liên quan đến sai phạm trong hoạt động xuất khẩu sầu riêng.

Nhiều vấn đề lớn cần xử lý

Vụ việc sau đó đã gây xôn xao trong giới kinh doanh và người trồng sầu riêng bởi mức độ tác động rất lớn. Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), nhận định sự cố này đã bộc lộ nhiều vấn đề lớn cần xử lý, phải bịt ngay các lỗ hổng để chuẩn bị cho vụ sầu riêng năm sau. Nếu không, vụ mùa tới sẽ vô cùng rủi ro cho nông dân khi diện tích thu hoạch nhiều lên, kéo theo sản lượng tăng.

Theo ông Mười, có 4 vấn đề cấp bách cần giải quyết. Thứ nhất, tình trạng tồn dư cadimi trong sầu riêng phải được xử lý triệt để, bằng các biện pháp khoa học nhằm kiểm soát từ khâu trồng trọt. Thứ hai, khi chất vàng ô bị cấm sử dụng trong bảo quản, các cơ quan chức năng cần tìm chế phẩm an toàn thay thế, đồng thời đặt hàng các viện nghiên cứu phối hợp hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp (DN) trong khâu sơ chế, đóng gói.

Thứ ba, cần cấp mã số vùng trồng linh hoạt và rộng hơn để phục vụ quản lý và xuất khẩu. Theo ông, hiện Trung Quốc đã giao quyền kiểm soát cho phía Việt Nam, nên việc quản lý cần chủ động hơn, tránh tình trạng DN phải "mua bán" mã số, vừa tốn kém vừa đối mặt rủi ro pháp lý.

Thứ tư, do mưa nhiều, tình trạng sượng cơm xảy ra nhiều, tức hàng không bảo đảm chất lượng nhưng vẫn được một số đơn vị cố tình xuất khẩu làm giảm uy tín sầu riêng Việt. 

"Tôi theo dõi thấy mạng xã hội Trung Quốc đăng tải một số thông tin về sầu riêng Việt Nam kém chất lượng. Những lô hàng này phải được chặn từ đầu, phải được chuyển sang chế biến, không thể bán tươi cho người tiêu dùng" - ông Mười nói.

Theo ông Mười, một số vườn vừa qua áp dụng mô hình phủ bạt để kiểm soát mưa khá hiệu quả, chống sượng, cải thiện chất lượng sầu riêng nên cần nhân rộng.

Về khâu xét nghiệm, ông Mười khẳng định cần làm thực chất, không hình thức. Cơ quan quản lý phải tăng cường giám sát, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số, liên thông dữ liệu mẫu xét nghiệm để dễ truy xuất và ngăn chặn gian lận, bảo đảm xuất khẩu sầu riêng Việt Nam phát triển ổn định và bền vững.

Ông Trần Thiện Thanh, Phó Giám đốc HTX Sầu riêng Trường Phát (TP Cần Thơ), cho rằng đây là bài học đắt giá cho toàn ngành. Theo ông, việc mua bán trái phép mã số vùng trồng hay giấy kiểm nghiệm không chỉ vi phạm pháp luật mà còn phá vỡ niềm tin đối tác, khiến DN chân chính chịu thiệt và người trồng sầu riêng bị ảnh hưởng nặng nề. "Một khi hàng bị trả về vì gian dối, thiệt hại sẽ đổ dồn lên nông dân. Vì vậy, cơ quan chức năng cần xử lý thật nghiêm để bảo vệ thương hiệu và lợi ích lâu dài của ngành" - ông Thanh nhấn mạnh.

Phải kiểm soát chặt

Một lãnh đạo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Vĩnh Long nhìn nhận dù chưa rõ hình thức mua bán mã số vùng trồng ra sao nhưng hành vi này đã làm xấu hình ảnh sầu riêng Việt trong mắt đối tác Trung Quốc. Ông cho biết ngành nông nghiệp tỉnh Vĩnh Long đang siết chặt quản lý, yêu cầu các đơn vị thường xuyên theo dõi hợp đồng liên kết giữa DN và vùng trồng, kiểm tra việc ủy quyền sử dụng mã số, kịp thời phát hiện vi phạm để xử lý.

Về phía DN, bà Nguyễn Thị Hồng Thu, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Trái cây Chánh Thu, nhận định thị trường Trung Quốc tuy giàu tiềm năng nhưng cũng đầy thách thức. "Đây là thị trường "nóng" với yêu cầu kiểm soát chất lượng rất khắt khe. DN phải kiểm soát chặt từ vùng trồng đến khâu đóng gói, không để vi phạm về thuốc bảo vệ thực vật hay chất bảo quản. Sai sót nhỏ có thể khiến cả lô hàng bị trả về, ảnh hưởng đến uy tín quốc gia" - bà Thu nói.

Theo bà, liên kết chuỗi sản xuất - tiêu thụ là yếu tố sống còn. DN phải bảo đảm đầu vào đạt chuẩn, vùng nguyên liệu tuân thủ quy trình kỹ thuật, còn nông dân cần sản xuất đúng quy định. Khi các mắt xích gắn kết chặt chẽ, sản phẩm mới có thể đạt chuẩn quốc tế và nâng giá trị thương hiệu sầu riêng Việt.

Ở góc độ quản lý, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết tính đến giữa tháng 8-2025, cả nước đã cấp 9.207 mã số vùng trồng và 1.735 mã số cơ sở đóng gói phục vụ xuất khẩu trái cây tươi. Đây được xem là "tấm hộ chiếu" để nông sản Việt Nam đi chính ngạch vào các thị trường quốc tế. Trong năm 2025, cục sẽ tiếp tục tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát các vùng trồng và cơ sở đóng gói, xử lý nghiêm các vi phạm - có thể tạm dừng hoặc thu hồi mã số tùy mức độ nhằm bảo đảm chất lượng đồng nhất ở mọi khâu.

Trong khi đó, ông Henry Bùi, Tổng Giám đốc Công ty CP Khoa học Công nghệ Hoàn Vũ, đơn vị được cấp phép kiểm nghiệm sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc, ví phòng kiểm nghiệm là "người gác cổng cuối cùng" của nông sản Việt. Do đó, kết quả xét nghiệm phải tuyệt đối trung thực, không chịu bất kỳ tác động bên ngoài nào. "Mẫu đạt là đạt, mẫu không đạt là không đạt. Uy tín của phòng thí nghiệm quan trọng hơn bất kỳ lợi ích nào khác" - ông nhấn mạnh.

Cũng theo ông, sau giai đoạn căng thẳng, khi nhiều phòng xét nghiệm phải bảo dưỡng, hoạt động kiểm nghiệm đã trở lại bình thường. Trung tâm Hoàn Vũ từng phải tăng công suất từ 70 lên 100 container/ngày để đáp ứng nhu cầu kiểm tra trong thời điểm cao điểm xuất khẩu. Ông khuyến nghị các chủ vườn và DN nên chủ động xét nghiệm trước khi thu hoạch nhằm có thời gian xử lý kịp thời nếu phát hiện dư lượng vượt ngưỡng.