'Săn' thiên thạch ở sa mạc Sahara

Ban đêm, Lamine Hanoun là nhân viên bảo vệ bệnh viện ở Bir Moghrein, một thị trấn gần biên giới Mauritania với Tây Sahara. Ban ngày, anh lướt điện thoại, kiểm tra TikTok và Facebook, nền tảng anh dùng để bán thiên thạch cho khách hàng khắp thế giới.

Tại thị trấn từng là đồn trú của Pháp này, tín hiệu di động chập chờn. Một buổi sáng gần đây, khi sóng điện thoại lại mất và mạng Starlink ở văn phòng hải quan cũng không dùng được, Hanoun lái chiếc Mitsubishi cũ ra ngoại ô.

Ngồi trên tấm bạt xanh dưới bóng cây keo trơ trụi lá, người đàn ông 40 tuổi nhóm lửa đun trà và kể về con đường đến với nghề buôn "đá trời".

"Tôi từng làm xây dựng 10 năm ở Tây Ban Nha, nhưng rồi mẹ già đổ bệnh nên tôi phải về", Hanoun, người nói thạo tiếng Tây Ban Nha, Pháp và thổ ngữ Hassaniya, cho biết.

"Tôi về quê chăn dê, rồi một ngày nọ bắt đầu đi tìm những viên đá này", anh kể trong lúc rót trà bạc hà qua lại giữa các ly cho nguội. Cuối cùng, anh bán cả đàn dê để có tiền cho em trai sang Tây Ban Nha và chăm sóc mẹ, rồi tập trung hoàn toàn vào việc buôn thiên thạch.

Giờ đây, công việc chính của Hanoun là chờ những người đi săn mang đá đến để thẩm định. Nếu thấy một viên đá có giá trị, anh sẽ thương lượng giá rồi đăng bán lại trên mạng xã hội. Thỉnh thoảng, anh cũng tự mình lái xe vào sa mạc tìm vận may. Trong một chuyến đi như vậy, anh gặp Khouna Ould Ahmedou, một người chăn dê 35 tuổi. Ahmedou đưa cho anh một mảnh vỡ mà anh tin là thiên thạch quý, nhưng hóa ra không phải.

Thiên thạch có thể rơi ở bất cứ đâu, nhưng sa mạc Sahara là một trong những nơi lý tưởng nhất để tìm thấy chúng. Khí hậu sa mạc giúp bảo quản thiên thạch tốt, đồng thời chúng cũng dễ bị phát hiện hơn trên nền cát.

Từ những năm 1990, những người săn lùng và môi giới thiên thạch bắt đầu xuất hiện. Tuy nhiên, phải đến năm 2011, khi thiên thạch sao Hỏa khổng lồ Tissint được tìm thấy ở Morocco, cơn sốt "đá trời" mới thực sự bùng nổ khắp khu vực.

Theo cơ sở dữ liệu của The Meteoritical Bulletin, Mauritania có hơn 300 thiên thạch đã được phân loại, trở thành một trong những quốc gia hàng đầu châu Phi về lĩnh vực này.

Ở thị trấn Bir Moghrein chỉ vài nghìn dân, cuộc sống vốn yên tĩnh nay trở nên sôi động hơn bởi nghề săn thiên thạch. Chính thức, tỷ lệ thất nghiệp ở Mauritania là 10%, nhưng nhiều người có việc làm cũng chỉ là lao động thời vụ, thu nhập bấp bênh. Biến đổi khí hậu khiến nghề chăn dê ngày càng khó khăn, buộc nhiều người phải tìm kế sinh nhai mới.

Nhiều người chăn dê nay kiêm luôn nghề săn "đá trời". Họ dùng chính đàn dê của mình để dò đường, một số người còn thức đêm chờ đá rơi. Những người tài xế sẵn lòng vận chuyển hàng đi khắp đất nước để nhận tiền hoa hồng. Ngay cả những đứa con dưới 10 tuổi của Hanoun đôi khi cũng nhặt sỏi đá mang về cho bố, hy vọng đó là một kho báu.

Trên Facebook, các nhóm quy tụ hàng chục người đam mê từ Trung Đông và Bắc Phi thường xuyên thảo luận về màu sắc, nguồn gốc của những viên đá từ Mauritania. Trên TikTok, các nhà môi giới dùng nhạc Arab cổ điển và vô số hashtag để quảng cáo sản phẩm.

Tuy nhiên, những viên đá thực sự giá trị rất hiếm. Hầu hết những gì tìm thấy quanh Bir Moghrein chỉ là loại chondrite (thiên thạch đá) giá trị thấp. Người dân địa phương thường kể về những gia đình chất đầy 20 lít nước và nhiên liệu lên xe bán tải, đi vào sa mạc nhiều ngày, thậm chí nhiều tuần, để rồi trở về tay trắng.

Các nhà môi giới cho biết đá càng sẫm màu thì càng có giá trị. Nhưng chính điều này đã nảy sinh lừa đảo. Một số người bán dùng bộ lọc của TikTok hoặc làm ướt viên đá để chúng trông sẫm màu hơn, hòng qua mặt những người mua ở xa, vốn chỉ có thể thẩm định sau khi đã trả tiền.

Mohamed El Amr, Chủ tịch Hiệp hội Đá quý và Thiên thạch Mauritania, không ủng hộ việc mua bán qua mạng xã hội. "Bán thiên thạch trên TikTok để kiếm lời nhanh sẽ gây hại cho nền kinh tế. Thiên thạch rất quý hiếm và không nên bị bán rẻ qua các kênh không chính thức", ông nói.

Thực tế, có một nền kinh tế sa mạc manh mún đang tồn tại, nơi những người đi săn bán sản phẩm với giá rẻ mạt cho các đầu nậu. Qua nhiều trung gian, những viên đá này đến tay các nhà khoa học và nhà sưu tập ở Australia hay Mỹ với giá cao gấp hàng trăm, hàng nghìn lần. Hanoun cho biết một viên đá nặng 285 g bán tại Mauritania chỉ được khoảng 50 euro, ở châu Âu có thể gấp đôi, nhưng tại Mỹ có thể lên tới 1.000 USD mỗi gram.

Tháng 11/2023, thiên thạch sao Hỏa lớn nhất từng được tìm thấy đã được phát hiện ở Niger và sau đó được đưa đến một phòng trưng bày tư nhân ở Italy. Tháng trước, viên đá nặng 25 kg này được bán với giá 5,3 triệu USD tại một cuộc đấu giá ở New York.

Mauritania hiện chưa có khung pháp lý nào cho việc mua bán thiên thạch, khiến thị trường này hoàn toàn không được kiểm soát. Hanoun cho biết anh từng mua một giấy phép hành nghề có thời hạn 5 năm nhưng không gia hạn nữa. "Họ nói cần phải có giấy phép, nhưng chẳng ai đóng tiền cả", anh nhún vai.

Ngay cả các quan chức chính phủ cũng biết rất ít về lĩnh vực này. "Tìm kiếm thiên thạch là một thị trường ngách ở phía bắc đất nước, không phải là một ngành thương mại phổ biến", Sidi Maouloud, phát ngôn viên của Cơ quan Xúc tiến Đầu tư Mauritania, cho biết.

Trở lại Bir Moghrein, Hanoun vẫn tin vào vận may của mình. "Bạn không tìm thấy thiên thạch, nó tự tìm đến bạn. Đó là một món quà của trời ban", anh nói.