'Quyền sạc điện' phải được ưu tiên

Những bước đi quyết liệt của Hà Nội và TP.HCM trên hành trình chuyển sang xe điện đòi hỏi hệ thống hạ tầng trạm sạc cần nhanh chóng phủ khắp để tạo tiện lợi cho người sử dụng.

Hoàn thiện khung pháp lý cho trạm sạc

Dự thảo Thông tư ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về Hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật - Phần 11 Công trình Bãi đỗ xe mà Bộ Xây dựng đang tổ chức lấy ý kiến lần đầu tiên nhắc tới quy định phải bố trí chỗ đỗ xe điện có lắp trụ sạc.

Cụ thể, Dự thảo đưa ra 3 phương án: Trong đó, phương án 1 định hướng khuyến khích chuyển đổi năng lượng xanh, áp dụng các tiêu chí theo Quyết định 876 ban hành ngày 22.7.2022 của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành giao thông vận tải theo lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh. Theo đó, yêu cầu bãi đỗ xe xây mới phải có tối thiểu 30% tổng chỗ đỗ xe có lắp đặt trụ sạc. Đối với bãi đỗ xe cải tạo, nâng cấp phải có tối thiểu 5% tổng chỗ đỗ xe có lắp đặt trụ sạc và 15% chỗ đỗ phải có cơ sở hạ tầng kỹ thuật sẵn sàng cho việc lắp đặt trụ sạc xe điện. Trong một số trường hợp khi khả năng kết nối lưới điện của hạ tầng khu vực không đáp ứng, cho phép giảm không quá 50% các giá trị trên và phải được cơ quan chức năng chấp thuận.

Phương án 2 là không áp dụng tiêu chí theo lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh mà cho phép hoàn toàn phụ thuộc vào nhu cầu và năng lực của chủ đầu tư. Tỷ lệ chỗ đỗ xe có bố trí trụ sạc phụ thuộc vào nhu cầu sử dụng và từng giai đoạn đầu tư.

Phương án 3 quy định đối với bãi đỗ xe cải tạo, nâng cấp phải có tối thiểu 5% tổng chỗ đỗ xe có lắp đặt trụ sạc và 10% chỗ đỗ phải có cơ sở hạ tầng kỹ thuật sẵn sàng cho việc lắp đặt trụ sạc xe điện. Đối với bãi đỗ xe xây mới phải có tối thiểu 10% tổng chỗ đỗ xe có lắp đặt trụ sạc và 20% chỗ đỗ phải có cơ sở hạ tầng kỹ thuật sẵn sàng cho việc lắp đặt trụ sạc xe điện. Phương án này được Bộ Xây dựng đánh giá là dung hòa giữa tiêu chí của lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh và nhu cầu, năng lực đầu tư và xét đến nhu cầu của các đô thị ở các vùng miền khác nhau khi áp dụng quy chuẩn trong phạm vi toàn quốc, có tham khảo tiêu chí một số quốc gia. Phương án này cũng hạn chế tối đa thay đổi công suất trạm biến áp hiện có đối với bãi đỗ xe cải tạo, nâng cấp và hài hòa nhu cầu hiện tại với phát triển nhu cầu theo lộ trình.

Theo lý giải của cơ quan chuyên môn, việc đưa ra quy định nói trên nhằm thúc đẩy người dân sử dụng xe điện, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về cơ sở hạ tầng sạc cho phương tiện xanh. Báo cáo "Hành trình bứt phá chuyển đổi sang xe điện tại VN" của Ngân hàng Thế giới (WB) cho thấy quy mô thị trường xe điện VN năm 2025 sẽ đạt 2,93 tỉ USD, dự kiến sẽ đạt 6,69 tỉ USD vào năm 2030. Tương tự, Hiệp hội các nhà sản xuất Ô tô VN (VAMA) cũng dự báo tổng doanh số bán ô tô điện tại VN năm 2025 có thể đạt khoảng 150.000 - 180.000 xe, chiếm 30 - 35% tổng doanh số ô tô trong nước. Đến năm 2028 sẽ đạt mốc 1 triệu xe và khoảng 3,5 triệu xe điện vào năm 2040. Đặc biệt, hiện nay các địa phương đang tích cực triển khai nhiều chính sách thúc đẩy giao thông xanh, Hà Nội và TP.HCM còn lên kế hoạch chi tiết chuyển đổi phương tiện, tiến tới không sử dụng xe xăng tại nhiều khu vực. Trong khi đó, để phát triển xe điện thì sau sản xuất, trạm sạc là quan trọng nhất. Trong xu hướng phát triển xanh, đặc biệt lĩnh vực xe điện, nếu không có chính sách hỗ trợ xây dựng trạm sạc thì rất khó để đạt các mục tiêu tăng trưởng xanh. Với khách hàng, họ cũng sẽ không mua xe xanh.

Bên cạnh quy chuẩn về "lượng" của Bộ Xây dựng, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng Quốc gia (Bộ KH-CN) cũng chuẩn bị ban hành Quy chuẩn kỹ thuật VN về "chất", quy định chi tiết các yếu tố kỹ thuật của trụ sạc xe điện. Đây sẽ là công cụ pháp lý kỹ thuật hỗ trợ hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, bảo vệ người tiêu dùng và định hướng hoạt động sản xuất, kinh doanh, đầu tư của doanh nghiệp (DN).

Sạc thuận tiện, chuyển đổi mới nhanh

Hoàn toàn ủng hộ quy định bắt buộc các bãi đỗ xe và các trạm dừng, nghỉ phải có trụ sạc cho xe điện, Th.S Lê Thanh Hải (Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM) đề xuất tỷ lệ diện tích dành cho xe điện phải cao hơn và ngày một cao theo lộ trình chuyển đổi xanh hoặc theo dự báo thực tế thị trường. Theo ông, hạ tầng trạm sạc phải đi song song lộ trình phát triển phương tiện giao thông điện. Tốc độ có thể nhanh chậm khác nhau nhưng người làm chính sách phải quán triệt quan điểm trạm sạc nhiều, thuận tiện là điều kiện tiên quyết để người dân chuyển đổi phương tiện xanh. Bởi chuyển đổi xanh, chuyển đổi sang phương tiện giao thông điện là con đường tất yếu phải đi, không thể đảo ngược. TP.HCM và Hà Nội đều quyết tâm trong khoảng 10 - 20 năm nữa trên đường phố không còn khói bụi của xe cộ. Vì thế, đầu tư cho trạm sạc là đầu tư bền vững cho tương lai và cũng hoàn toàn hữu dụng ở hiện tại. "Quyền sạc điện" của người dân không những phải đảm bảo thuận tiện ở mọi nơi mà còn phải được ưu tiên thúc đẩy để tăng tốc công cuộc chuyển đổi giao thông xanh.

"Nếu người làm chính sách mà không hình dung ra xu hướng này, không dám tin vào tương lai này, cứ quy định theo kiểu rón rén chạy sau thị trường thì sẽ làm giảm hiệu quả tổng thể của chủ trương khuyến khích xe điện mà nhà nước đang theo đuổi", Th.S Lê Thanh Hải nêu quan điểm.

Ông cũng dẫn kinh nghiệm từ Trung Quốc - nơi thành công chuyển đổi giao thông xanh nhờ hệ thống trạm sạc được xây dựng rộng khắp và vô cùng đa dạng về chủng loại. Nhờ sự hậu thuẫn mạnh mẽ của Chính phủ, mạng lưới trạm sạc ở Trung Quốc được mở rộng thần tốc. Nếu năm 2014, cả nước Trung Quốc có chưa tới 30.000 trạm sạc xe điện công cộng, thì sau 10 năm, quốc gia này đã sở hữu hệ thống trạm sạc lớn nhất thế giới với số lượng đạt hơn 11 triệu trạm. Trong đó, có khoảng 3 triệu là trụ sạc công cộng và trên 8 triệu là các trụ sạc tư nhân. Trung bình, cứ 2,5 ô tô điện tại Trung Quốc thì có một trụ sạc. Ngay từ khi khuyến khích người dân chuyển đổi phương tiện, chính phủ nước này đã gia tăng xây dựng trạm sạc và bãi đỗ thuận lợi cho ô tô điện. Thậm chí, biển kiểm soát xe điện còn có màu sắc riêng, dễ nhận biết để hưởng ưu tiên đặc biệt trong tình trạng tắc nghẽn giao thông. Mới nhất, TP.Bắc Kinh đã ban hành "Tiêu chuẩn thiết kế và Quy hoạch cơ sở hạ tầng sạc xe điện" sửa đổi, tiếp tục nâng cao chỉ tiêu xây dựng bãi đỗ xe có trạm sạc điện trong các tòa nhà mới xây dựng. Trong đó, đối với các tòa nhà ở thương mại nếu có quy hoạch xây dựng bãi đỗ xe có trạm sạc điện trực tiếp, chỉ tiêu xây dựng là 40%; nhà ở xã hội loại bán phải đạt chỉ tiêu xây dựng bãi đỗ xe có trạm sạc điện; tỷ lệ tại các công trình công cộng như cơ quan hành chính, trường học, bệnh viện là 25%.

"Quyền sạc điện" từ lâu cũng đã trở thành tiêu chí bắt buộc khi cấp phép chung cư tại các nước châu Âu, Mỹ. Đơn cử, từ 2021, Anh ban hành điều luật yêu cầu tất cả các tòa nhà và công trình mới như siêu thị, văn phòng cũng như các tòa nhà đang cải tạo lại có nhiều hơn 10 chỗ đỗ xe, phải lắp các trạm sạc xe điện. Theo quy định này, khoảng 145.000 điểm sạc sẽ được lắp đặt thêm ở Anh mỗi năm, giúp đạt mục tiêu dừng bán xe động cơ đốt trong từ năm 2030.

Tại Canada, British Columbia đang là tỉnh bang dẫn đầu, với 20 thành phố quy định các tòa căn hộ, nhà liền kề phải trang bị hạ tầng cho xe điện. Đặc biệt, năm 2018, Vancouver đã sửa luật, nâng tỷ lệ bắt buộc bãi đậu xe tại các tòa nhà phức hợp sẵn sàng cho xe điện từ 20% lên 100%. Trong khi đó, Bộ luật Tiêu chuẩn Công trình Xanh California - Mỹ (2019) quy định trong quá trình xây dựng nhà ở có ga ra riêng hoặc các tòa chung cư, thương mại và tòa nhà công cộng, chủ đầu tư phải đi dây trước để có thể lắp đặt trạm sạc xe điện. Bộ luật cũng yêu cầu toàn tiểu bang dành 3% tổng số chỗ đậu xe trong các tòa nhà thương mại sẵn sàng hạ tầng cho các trạm sạc. Nhờ những giải pháp mạnh mẽ, California nhanh chóng trở thành "thủ phủ xe điện" của Mỹ với mục tiêu dừng bán xe xăng, dầu vào năm 2035.

Hỗ trợ DN phát triển hạ tầng trạm sạc

Tại VN, Chính phủ đang cho thấy tầm nhìn chiến lược và quyết tâm mạnh mẽ trong việc phát triển hệ sinh thái xe điện. Theo các báo cáo gần đây, VN có mật độ trạm sạc xe điện trên một đơn vị diện tích và dân số cao hơn đáng kể so với Mỹ. Điều này có nghĩa là người dùng xe điện tại VN có thể tiếp cận trạm sạc dễ dàng và thuận tiện hơn so với ở nhiều quốc gia khác. Hiện nay, hệ thống trụ sạc điện có độ phủ rộng nhất tại VN là của VinFast, với khoảng 150.000 trụ trên toàn quốc. Thị trường trụ sạc xe điện cơ bản có một số nhóm chính: Nhóm trụ sạc chính hãng là các trụ sạc được lắp đặt tại đại lý ô tô hoặc bán kèm theo xe để khách hàng lắp đặt tại nhà. Nhóm trụ sạc công cộng gồm các đơn vị như EV One, EverCharge… cung cấp dịch vụ sạc tại bãi đỗ xe, trung tâm thương mại, khu dân cư. Nhóm chuyên cung cấp sạc tại nhà có một số công ty như EverEV, GreenCharge, StarCharge, Autel…

Với quy hoạch 150.000 cổng sạc của riêng VinFast trên quy mô 100 triệu dân, tính trung bình mỗi 10.000 người VN đang có 15 cổng sạc xe điện. Con số này cao gấp 5 lần so với Mỹ và cao hơn mức 12 cổng sạc trên 10.000 dân tại Trung Quốc. Như vậy, nếu so về các chỉ số, VN không hề thua kém nhiều quốc gia đi trước. Tuy nhiên, nhìn chung tốc độ tăng trưởng của các trạm sạc đang chậm hơn so với sự gia tăng doanh số bán xe điện.

PGS-TS Đàm Hoàng Phúc (ĐH Bách khoa Hà Nội) nhấn mạnh: Để có một hệ thống trạm sạc xe điện phủ rộng khắp cả nước, sự tham gia của nhà nước là yếu tố quan trọng hàng đầu. Tuy nhiên, tại VN thời gian qua, hệ sinh thái xe điện phát triển chủ yếu nhờ sự năng động và chủ động của khối DN. Điển hình, hãng xe VinFast đã có nhiều nỗ lực vừa sản xuất xe điện, vừa đầu tư trạm sạc trên khắp các tỉnh, thành với chiến lược chỉn chu, bài bản, áp dụng tiêu chuẩn trạm sạc quốc tế theo chuẩn châu Âu. Tuy nhiên, nếu chỉ có riêng mình đơn vị này thực hiện thì cũng chưa thể đáp ứng nhu cầu của khách hàng sử dụng xe điện hay có thể khuyến khích nhiều người chuyển sang mua ô tô điện. Bằng chứng là nhiều người dân sử dụng thương hiệu xe điện của các hãng nước ngoài nhập khẩu về VN phải "tìm đỏ mắt" mới có chỗ sạc. Trong khi đó, hiện VN vẫn chưa có chính sách hỗ trợ DN tiên phong làm trạm sạc như VinFast. Chi phí lắp đặt, đầu tư làm trạm sạc rất lớn và nếu có ưu đãi, khuyến khích từ nhà nước thì sẽ thu hút thêm được nhiều đơn vị tham gia.