Quảng trường mới - sức chứa có làm nên sức hút ?

Không gian công cộng được mở rộng, bổ sung thêm tiện ích đô thị cũng đồng nghĩa với việc sẽ thu hút lượng người đổ đến đông hơn trong những dịp hội hè đình đám. Liệu lúc đó hồ Gươm còn giữ được dáng vẻ tĩnh lặng thẳm sâu riêng có từ hàng trăm năm nay?

Thẳng thắn mà nói, diện mạo các không gian công cộng xưa nay vốn không phải là điểm mạnh của Hà Nội. Ở nơi đất chật người đông, đặc biệt là xung quanh hồ Gươm và cận kề khu phố cổ, nhiều không gian công cộng như vườn hoa - quảng trường - bùng binh… đáng lẽ cần trở thành những điểm nhấn đẹp, thu hút du khách cũng như người dân thủ đô đến thưởng lãm, thì lại trở thành những điểm "cộm mắt" vì trang trí thiếu thẩm mỹ.

Điển hình là quảng trường trước Nhà hát Lớn Hà Nội và Cung văn hóa Hữu nghị - nơi thu hút những người yêu nghệ thuật, thì nhiều năm nay lại được quây thành một bùng binh với thiết kế không đẹp, là nơi quảng bá thương hiệu cho một doanh nghiệp. Những mặt tiền trông ra hồ Gươm được trang trí hoa giả lòe loẹt, bám đầy bụi đường. Hay như mấy năm gần đây, hồ Gươm thỉnh thoảng lại bị "quây lại" bởi các gian hàng bày bán nông sản vùng miền.

"Xã hội hóa", nếu không bởi sự chung tay từ những nhà tài trợ có gu, thì bất quá chỉ là một cố gắng lợi bất cập hại, "thương nhau như thế bằng mười hại nhau".

Tính "linh hoạt" tốt, tính "cư trú" yếu

Nhìn vào diện mạo mới của Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục vừa được cải tạo, chỉnh trang ở phần nổi, KTS Lê Quang (từ CHLB Đức) nhận định: "Trong bối cảnh khu vực 36 phố phường - một trong những không gian đô thị có mật độ cao bậc nhất thế giới - thì sự xuất hiện của khoảng trống mới tại Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, sau khi tháo dỡ tòa Hàm Cá Mập, rõ ràng mở ra nhiều tiềm năng. Không gian này có thể trở thành một điểm nhấn công cộng quan trọng, vừa bổ sung chỗ thở cho đô thị, vừa tái định hình các liên kết cảnh quan, thị giác và dòng chảy con người quanh Hồ Gươm. Nó không chỉ hữu ích về chức năng, mà còn có khả năng khơi gợi lại vai trò biểu tượng của quảng trường trong đời sống đô thị đương đại".

Tuy nhiên, những nỗ lực cải tạo, chỉnh trang vừa hoàn thành ở phân kỳ 1 - theo anh - mới chỉ tạo ra một "bình thường mới" cho khu vực này. Còn rất nhiều yếu tố khác cần tính đến để tạo ra một không gian quảng trường đúng chuẩn dưới góc nhìn kiến trúc. "Những chi tiết như màn hình LED hay chậu cây di động không phải vấn đề chính mà chỉ là cách thử thiết lập điểm neo thị giác và tạo chu vi tạm thời trong bối cảnh thiếu vắng khối "bao viền" như một quảng trường thực sự. Vấn đề cốt lõi nằm ở tỷ lệ bao bọc: hiện tại chúng quá yếu, khiến không gian khó "đọc được", KTS Lê Quang nhận định.

"Quảng trường hiện nay có một biểu hiện tốt cho tính "linh hoạt", nhưng tính "cư trú" là rất yếu. Điều đó có nghĩa: nó tốt cho tổ chức sự kiện định kỳ như mít tinh, kỷ niệm có tính lễ nghi, nhưng quá trống trải cho các sự kiện thường xuyên - vốn là vai trò quan trọng nhất của khu vực này. Sự kiện thường xuyên cho công chúng thì cần có "lực dính" không gian. Lực này thường được tạo ra bằng các cửa hàng, bậc thềm, mái hiên..., khi các hoạt động dừng - ngồi - tương tác bị đẩy lùi, thì luồng xuyên tâm sẽ chiếm ưu thế. Có nghĩa là chúng ta có thể có một không gian rộng, nhưng không thể giữ chân người", KTS Lê Quang phân tích.

Đông hơn liệu có vui hơn ?

Bên cạnh cảm xúc vui mừng và xúc động trước diện mạo thủ đô đang có sự "thay da đổi thịt", đặc biệt là dự án cải tạo sông Tô Lịch đã và đang khởi động, chị Vũ Thị Tuyết Nhung, nhà nghiên cứu văn hóa Hà Nội, cũng là một cư dân phố cổ, đã chia sẻ sự băn khoăn về tính đồng bộ trong quy hoạch. "Khác với việc cải tạo sông Tô Lịch, việc chỉnh trang quảng trường, vườn hoa xung quanh hồ Gươm và cận kề khu phố cổ đòi hỏi một nỗ lực đồng bộ và tinh tế hơn nhiều. Quảng trường vườn hoa có đẹp đến mấy mà khi đi vào khu phố cổ ngay gần đó, thấy thức ăn đồ uống bày bán tràn lan ra đường, đủ thứ mùi tạp pí lù: mắm tôm, thịt nướng, mỡ mắm, dưa hành… bay ra vô tội vạ và cùng đó là những cống rãnh đen sì nước thải… thì cũng không thể mang lại trải nghiệm dễ chịu và trọn vẹn cho người dân và du khách khi đi qua khu vực này. Thực tế cho thấy từ chỗ yêu phố cổ, nhiều người dân và du khách hiện nay đã dần chuyển sang tâm lý "sợ phố cổ", kể cả những cư dân gắn bó lâu năm…".

Nhà nghiên cứu văn hóa Hà Nội cũng tỏ ý băn khoăn về khu vực hồ Gươm sau khi được chỉnh trang và mở rộng bằng việc cải tạo và xây mới vườn hoa - quảng trường… liệu có vì thế mà đánh mất vẻ đẹp "lắng hồn núi sông" vốn là hồn cốt của vùng lõi này không. "Đành rằng các con phố bao quanh hồ Gươm giờ đây đã thành phố đi bộ vào hai ngày cuối tuần và tới đây có thể thêm những ngày trong tuần, rồi có thể còn cấm cả xe xăng… nhưng không gian công cộng được mở rộng hơn, thêm nhiều tiện ích đô thị hơn cũng đồng nghĩa với việc sẽ thu hút một lượng người đến đông hơn trong những dịp hội hè đình đám - chắc chắn tới đây sẽ được tổ chức nhiều hơn tại các sân khấu lớn ngoài trời. Liệu lúc đó hồ Gươm còn giữ được dáng vẻ tĩnh lặng thẳm sâu riêng có từ hàng trăm năm nay của nó?", chị Nhung nói.

"Người ta ra hồ Gươm là để được ngắm Tháp Rùa, những cây lộc vừng trổ lá, những cành phượng, bằng lăng soi bóng xuống mặt hồ, những đàn chim mấy năm gần đây bỗng bay về lại…, để thở và được nghe hồ Gươm thở; chứ không phải là để được xem nhạc nước hay nghe loa đài xập xình như ở các khu đô thị mới hay những màn hình LED khổng lồ ngày đêm "không ngủ" như ở quảng trường Thời Đại của New York…", chị trăn trở.

Để quảng trường dung hòa được tính tiện ích, công năng và bảo tồn những nét đẹp thuộc về hồn cốt, quả luôn là bài toán khó cho nhà quy hoạch! (còn tiếp)