'Phổ điểm môn tiếng Anh đẹp', nhưng còn dấu hỏi lớn về giáo dục

Phổ điểm môn tiếng Anh tốt nghiệp THPT năm 2025 là một biểu đồ đẹp, cân đối, kiểm soát tốt độ lệch và cực trị. Nhưng công bằng giáo dục không hiện diện trong hình dáng của một phổ điểm.

Ông Lê Hoàng Phong, Giám đốc học thuật Tổ chức giáo dục và đào tạo YOUREORG, gửi đến Báo Thanh Niên bài viết nêu những góc nhìn của ông về phổ điểm môn tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025 và câu hỏi lớn về giáo dục chờ người giải.

Về mặt khảo thí, đây là một phổ điểm lý tưởng

Từ góc nhìn kỹ thuật, phổ điểm môn tiếng Anh năm 2025 là một bước tiến rõ rệt. Thay vì tiếp tục xu hướng lệch phải như các năm trước, phổ điểm năm nay đạt hình chuông chuẩn, điểm trung bình 5,38 gần trùng với trung vị 5,25, và độ lệch chuẩn chỉ còn 1,45.

Về mặt khảo thí, đây là một phổ điểm lý tưởng: không có "đuôi lệch" cực đoan, không bị vỡ trận bởi quá nhiều điểm 10, cũng không rơi đáy do những câu hỏi đánh đố. Chỉ có 2 bài thi đạt điểm 0 và chỉ 141 học sinh đạt điểm 10 trong tổng số hơn 351.000 bài thi - tương đương 0,04%, mức thấp kỷ lục trong nhiều năm. Nói cách khác, đề thi 2025 được thiết kế chặt chẽ, kiểm soát tốt phân hóa, đặc biệt ở nhóm điểm cao.

Tuy nhiên, dưới góc nhìn giáo dục, đặc biệt là công bằng giáo dục (equity), chính sự chuẩn hóa quá hoàn hảo ấy lại đặt ra một dấu hỏi lớn. Khi phổ điểm được nén mạnh quanh vùng trung bình và độ lệch chuẩn thu hẹp xuống 1,45, không gian phát triển cho học sinh ở hai đầu phổ năng lực, đặc biệt là những em học đúng, học đủ chương trình đã bị rút ngắn một cách đáng lo ngại.

Dữ liệu điểm môn tiếng Anh cho thấy gì?

So sánh với năm 2024 - năm có phổ điểm lệch phải nhẹ nhưng vẫn mang tính phân tầng – thì khoảng không gian điểm cao năm nay bị "rút gọn" rõ rệt.

'Mắc kẹt' trong phổ điểm trung bình

Trong kỳ thi năm nay, nổi lên một nghịch lý đáng suy ngẫm: nhiều học sinh đạt trình độ B1, tức đã học đúng, học đủ và đạt chuẩn đầu ra của chương trình phổ thông lại không thể đạt điểm cao như kỳ vọng. Không phải vì các em chưa đủ năng lực, mà vì đề thi đã âm thầm dịch chuyển sang cấp độ B2, thậm chí chạm ngưỡng C1, với mật độ dày đặc của từ vựng học thuật, văn phong báo chí, và cấu trúc ngôn ngữ vượt khỏi chương trình chính khóa.

Ngay cả những học sinh có nền tảng vững chắc theo sách giáo khoa, nếu không được tiếp cận trước với định dạng đề thi mang tính học thuật như IELTS, thì vẫn dễ "gãy" ở phần cuối bài. Những câu hỏi này không chỉ đòi hỏi vốn ngôn ngữ vượt chuẩn B1, mà còn yêu cầu kỹ năng phân tích, đối chiếu thông tin … những thứ mà chương trình phổ thông chưa trang bị một cách hệ thống và phổ quát.

Hệ quả là, nhóm học sinh nghiêm túc theo đúng chuẩn đầu ra lại không có đủ không gian để thể hiện năng lực thật, thậm chí bị kìm hãm khỏi cơ hội bứt phá. Trong bối cảnh đó, đề thi thay vì là tấm gương đo lường trung thực đã trở thành một "trần kính": trong suốt, tưởng chừng vô hình, nhưng lại âm thầm giới hạn những tiềm năng đáng ra phải được vươn cao. Và đó là dấu hiệu rõ ràng cho thấy một hệ thống chưa đồng bộ rất dễ biến kỹ thuật đo lường thành rào chắn vô hình đối với chính những người học đi đúng hướng.

Bản chất một kỳ thi quốc gia không nằm ở chọn lọc học sinh giỏi theo tiêu chí ngoài chương trình

Tôi luôn cho rằng, một đề thi được gọi là tốt, không phải vì nó cho ra một phổ điểm "đẹp", mà vì nó mở ra không gian phát triển cho toàn bộ phổ người học. Bản chất của một kỳ thi quốc gia như thi tốt nghiệp THPT không nằm ở việc chọn lọc học sinh giỏi theo tiêu chí ngoài chương trình, mà ở việc đảm bảo mọi học sinh, dù đến từ trung tâm thành phố hay vùng sâu xa đều có cơ hội thể hiện năng lực thật của mình.

Một đề thi chỉ thực sự công bằng khi nó không yêu cầu những gì mà hệ thống chưa từng dạy, và cũng không tưởng thưởng cho những ai chỉ có lợi thế tiếp cận tài nguyên học tập vượt trội. Bằng không, kỳ thi sẽ không còn là thước đo chung, mà trở thành một "cánh cửa ngách" chỉ mở ra cho những ai đã may mắn đứng gần vạch xuất phát hơn.

Công bằng giáo dục không hiện diện trong hình dáng của một phổ điểm

Rõ ràng, phổ điểm tiếng Anh năm 2025 là một biểu đồ đẹp, cân đối, kiểm soát tốt độ lệch và cực trị. Nhưng công bằng giáo dục không hiện diện trong hình dáng của một phổ điểm. Nó sống trong từng mắt xích của hệ sinh thái học tập: triết lý giáo dục mà ta theo đuổi, chương trình học mà giáo viên giảng dạy, phương pháp mà học sinh được tiếp cận và sau cùng mới là cách ta đo lường kết quả.

Điều đáng nói là, đây là kỳ thi tốt nghiệp THPT - nghĩa là xét điều kiện hoàn thành phổ thông, không phải cuộc thi tuyển chọn vào đại học của một hoặc một số trường nào đó. Nếu học sinh học đúng chương trình, nắm vững kiến thức cơ bản nhưng vẫn không thể đạt điểm khá, thì lỗi không nằm ở các em mà ở cách hệ thống đang thiết kế bài kiểm tra vượt khỏi vùng năng lực được giảng dạy.

Viết lại đề thi là công việc của kỹ thuật. Nhưng viết lại mục tiêu của kỳ thi tốt nghiệp THPT, và điều chỉnh lại toàn bộ hệ sinh thái dạy và học để hướng đến công bằng, đó mới là thách thức đích thực của cải cách giáo dục hôm nay.