'O tròn như quả trứng gà' là câu thơ do vị giáo sư Toán nào sáng tác?

"O tròn như quả trứng gà
Ô thì đội mũ, Ơ thời có râu
I, Tờ có móc cả hai
I ngắn có chấm, Tờ dài có ngang”…

Những câu thơ lục bát giản dị, thân thuộc như ca dao trên do giáo sư Hoàng Xuân Hãn sáng tác, được ghi trong cuốn Vần quốc ngữ. 

Những câu thơ thú vị, dễ nhớ này có tác động to lớn trong phong trào “bình dân học vụ” xóa nạn mù chữ những năm 1945-1946, góp phần giúp hàng triệu đồng bào thoát khỏi nạn mù chữ. 

Giáo sư Hoàng Xuân Hãn quê ở xã Nhân Thọ, tổng Yên Hồ, huyện La Sơn, Hà Tĩnh nay là xã Bùi La Nhân, Hà Tĩnh. Ông sinh ngày 7 tháng giêng năm Mậu Thân (7/3/1908) nhưng căn cước lại khai nhầm là ngày 3/3/1909. 

Ông được coi là nhà bác học trên nhiều lĩnh vực: Khoa học xã hội - nhân văn, khoa học tự nhiên và khoa học kỹ thuật. Ông góp nhiều công sức đặt nền móng cho giáo dục và học thuật Việt Nam hiện đại. Ở giáo sư Hoàng Xuân Hãn, trí lực khoa học luôn hòa quyện cùng tình yêu và trách nhiệm với đất nước, quê hương.

Sau khi đỗ các chứng chỉ khoa học, có bằng cử nhân Trường Bách khoa và kỹ sư Trường Cầu đường Paris (Ponts et Chaussées), năm 1936 ông lấy bằng thạc sĩ Toán học tại Đại học Sorbonne chỉ sau một năm tự học bổ sung. Ông là một trong những người Việt Nam đầu tiên có học vị Thạc sĩ Toán học ở Pháp.

Sau này (1956), ông còn nhận bằng kỹ sư nguyên tử tại Đại học Saclay, cho thấy sức học và chiều sâu liên ngành hiếm có.

Khi từ Pháp về nước năm 1936, giáo sư Hoàng Xuân Hãn dạy toán tại trường Bưởi và các trường Công chính, Nông lâm, Võ bị… Ông tham gia nhiều diễn đàn khoa học và tích cực trong nhiều hoạt động xã hội: Xuất bản Tạp chí Khoa học, truyền bá các kiến thức khoa học trong đại chúng, làm Trưởng Ban tu thư của Hội Truyền bá Quốc ngữ. Tháng 4/1945, ông tham gia Chính phủ Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Mỹ thuật.

Ở cương vị Bộ trưởng, ông xây dựng và ban hành Chương trình Phổ thông trung học, bãi bỏ bậc cao đẳng tiểu học từ 6/1945, mở đường cho việc dạy học bằng tiếng Việt ở trung học và đại học (các môn khoa học cơ bản như Toán, Lý, Hóa, Sinh). Đây là bước khởi động quan trọng cho mô hình giáo dục Việt Nam hiện đại, đề cao tính khoa học - thực tiễn và tinh thần “mềm hóa” chương trình.

Theo Báo Nhân Dân, hơn 6.000 danh từ khoa học về các lĩnh vực Toán, Hóa, Vật lý, Thiên văn… chứa trong bộ Danh từ khoa học của giáo sư Hoàng Xuân Hãn đã đáp ứng được yêu cầu thiết yếu của việc sử dụng danh từ khoa học ở Việt Nam. Với bộ Danh từ khoa học, đóng góp của Giáo sư Hoàng Xuân Hãn không dừng lại ở tư duy khoa học mà còn đưa ngôn ngữ khoa học vào tiếng Việt.

Với sự uyên bác chữ Hán, tiếng Pháp và tiếng Việt của mình, Giáo sư Hoàng Xuân Hãn đã góp phần hoàn thiện thêm và đưa tiếng Việt phát triển lên một tầm cao hơn, không dừng lại ở tiếng nói và chữ viết hàng ngày mà đã có một hệ thống danh từ khoa học.

Năm 2000, giáo sư Hoàng Xuân Hãn được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học xã hội và nhân văn với cụm công trình Lịch sử và Lịch Việt Nam: Lý Thường Kiệt; La Sơn Phu Tử; Lịch và Lịch Việt Nam.

Tất cả các tác phẩm của giáo sư Hoàng Xuân Hãn đều viết bằng tiếng Việt. Ông không có ý viết sách bằng tiếng nước ngoài mà chủ trương “viết sách bằng tiếng Việt cốt để cho đồng bào ta, con cháu ta đọc. Đọc để mà biết lịch sử, tin tưởng vào tổ tiên, cha ông mình”.

Gần 50 năm sống ở Paris, giáo sư Hoàng Xuân Hãn đã đóng góp đáng kể cho cộng đồng người Việt trên đất Pháp nói riêng và cho dân tộc Việt Nam nói chung. Những đóng góp của ông đã trở thành một trong những nhân tố tạo nền xây đắp nên cộng đồng người Việt bền vững trên đất Pháp. Niềm tự hào là người Việt Nam đi theo Giáo sư Hoàng Xuân Hãn đến cuối cuộc đời. Ông là một trong số rất ít người vẫn giữ lại hộ chiếu Việt Nam sau rất nhiều năm định cư tại Pháp.