Nút thắt cần tháo gỡ để phát triển kinh tế tư nhân

Tại phiên đối thoại cấp bộ Diễn đàn Kinh tế tư nhân 2025 tổ chức chiều 15.9 ở Hà Nội, bà Trương Lý Hoàng Phi nhấn mạnh 6 điểm nghẽn lớn kìm hãm khu vực tư nhân và đề xuất loạt giải pháp đột phá dựa trên khoa học - công nghệ.

Chiều 15.9 tại Hà Nội, trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025, phiên đối thoại cấp bộ với chuyên đề "Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo - Sức bật để vươn mình" đã diễn ra dưới sự điều hành của bà Trương Lý Hoàng Phi, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP.HCM.

Trong báo cáo đề dẫn, bà Phi đã nêu rõ thực trạng, chỉ ra loạt "điểm nghẽn" hệ thống đang kìm hãm khu vực kinh tế tư nhân và đề xuất các giải pháp đột phá.

Sáu điểm nghẽn kìm hãm sức bật tư nhân

Theo bà Trương Lý Hoàng Phi, trong bối cảnh toàn cầu, sức mạnh cạnh tranh không còn nằm ở quy mô vốn hay tốc độ, mà ở khả năng làm chủ công nghệ: "Cá công nghệ cao sẽ vượt lên cá công nghệ thấp", bà Phi ví von. Chính vì vậy, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (STID) trở thành động lực trung tâm để Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển, hướng tới nhóm quốc gia thu nhập cao.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa đầu vào và đầu ra đổi mới sáng tạo của Việt Nam đang bộc lộ nhiều bất cập. Trên bảng xếp hạng GII (chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu) 2024, Việt Nam đứng thứ 44/133, nhưng các chỉ số đầu vào vẫn ở mức thấp như: nguồn nhân lực và nghiên cứu (73), thể chế (58), hạ tầng (56), phản ánh rào cản mang tính hệ thống.

Báo cáo đề dẫn chỉ ra 6 nhóm điểm nghẽn chính đang khiến khu vực tư nhân khó bứt phá. Thứ nhất, thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Doanh nghiệp khan hiếm lao động số, quản trị hiện đại và tay nghề kỹ thuật. Sinh viên tập trung chủ yếu tại các thành phố lớn, trong khi nhiều địa phương không đủ nguồn cung nhân lực, dẫn tới hạn chế khả năng ứng dụng công nghệ.

Thứ hai, rào cản thể chế và thủ tục. Quy định chồng chéo, thiếu nhất quán khiến doanh nghiệp gặp khó trong phê duyệt dự án, đặc biệt ở các lĩnh vực đầu tư, phòng cháy chữa cháy, quy định chuyên ngành. Sự thiếu minh bạch trong cơ chế hậu kiểm cũng làm tăng rủi ro pháp lý, gây tâm lý e ngại cho doanh nghiệp.

Thứ ba, khó tiếp cận vốn. Phần lớn doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và khởi nghiệp khó vay tín dụng vì yêu cầu thế chấp cao. Nguồn vốn dài hạn cho nghiên cứu, phát triển (R&D) và đổi mới sáng tạo chưa đa dạng, trong khi các quỹ mạo hiểm, quỹ bảo lãnh tín dụng còn thiếu hoặc hoạt động kém hiệu quả.

Thứ tư, hạ tầng và hệ sinh thái yếu. Nhiều địa phương thiếu trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm, không gian khởi nghiệp. Chi phí logistics chiếm tới 16 - 17% GDP, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu, làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp.

Thứ năm, thương mại hóa nghiên cứu còn hạn chế. Liên kết giữa viện - trường - doanh nghiệp lỏng lẻo, nhiều công trình khoa học chưa đi vào thực tiễn. Chính sách thuế cho chuyển giao công nghệ chưa đủ hấp dẫn, trong khi khung pháp lý bảo hộ sở hữu trí tuệ trong môi trường số còn bất cập.

Thứ sáu, cạnh tranh từ doanh nghiệp nhà nước. Một số tập đoàn vẫn tham gia các dự án quy mô nhỏ - vốn là sân chơi của SME và startup, khiến khu vực tư nhân mất thị trường, giảm cơ hội phát triển.

Bà Trương Lý Hoàng Phi nhấn mạnh: "Các điểm nghẽn này không tồn tại riêng lẻ, mà liên kết với nhau thành vòng luẩn quẩn, khiến khu vực tư nhân khó bứt phá. Thể chế phức tạp làm tăng chi phí, hạn chế đầu tư đổi mới; thiếu nhân lực khiến công nghệ khó hấp thụ; từ đó khó tiếp cận vốn và toàn bộ hệ sinh thái bị kìm hãm".

Chính phủ kiến tạo - Doanh nghiệp đồng kiến tạo

Để tháo gỡ tận gốc, báo cáo đề dẫn đề xuất chuyển đổi triết lý hành động: Chính phủ từ "quản lý" sang "phục vụ, đồng hành, kiến tạo"; doanh nghiệp từ "tham vấn" sang "đồng kiến tạo". Đây được xem là nền tảng để xây dựng các sáng kiến giải pháp.

Theo bà Phi, cần đẩy mạnh liên doanh R&D xuyên biên giới, hình thành quỹ hợp tác đổi mới sáng tạo quốc tế, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia mạng lưới toàn cầu.

Bên cạnh đó cần xây dựng mô hình trung tâm đổi mới sáng tạo tư nhân, do tư nhân làm chủ, Nhà nước hỗ trợ về hạ tầng, thuế và sandbox pháp lý để thử nghiệm. Các trung tâm này vừa là không gian nghiên cứu, vừa là vườn ươm khởi nghiệp và nơi kết nối vốn.

Đặc biệt bà Phi cho rằng cần thành lập Liên minh Dữ liệu quốc gia để chia sẻ kho dữ liệu mở, xây dựng cơ chế "patent pool" (mô hình liên kết thương mại hóa sáng chế) cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, thí điểm sandbox dữ liệu trong nông nghiệp, logistics, y tế. Đồng thời kết nối cung - cầu công nghệ: thiết lập cơ chế "đặt hàng ngược", theo đó doanh nghiệp nêu nhu cầu và Nhà nước kết nối viện, trường để giải quyết.

Kết thúc báo cáo đề dẫn, bà Trương Lý Hoàng Phi khẳng định: "Đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ chính là sức bật để doanh nghiệp tư nhân vươn mình. Khi Chính phủ và doanh nghiệp cùng kiến tạo, cùng hành động, mọi sáng kiến sẽ không dừng ở ý tưởng mà trở thành tăng trưởng thực chất".