NSƯT - đạo diễn Đặng Thái Huyền: Làm phim chiến tranh không khác gì leo dốc

Thanh Niên đã có cuộc trò chuyện với nữ đạo diễn trước khi phim công chiếu toàn quốc vào ngày 22.8 tới.

Là người cầm trịch bộ phim Mưa đỏ , chị kỳ vọng gì?

Không chỉ tôi mà điện ảnh Quân đội khi quyết định thực hiện dự án Mưa đỏ đã kỳ vọng đây không chỉ là một bộ phim chiến tranh, mà là một lát cắt chân thực và cảm xúc, là nén tâm nhang bằng hình ảnh để tri ân một thế hệ đã dâng hiến tuổi thanh xuân cho đất nước.

Tôi mong khán giả, nhất là khán giả trẻ, nhìn thấy máu, mồ hôi, nước mắt mà thế hệ trước đã trải qua để giữ từng tấc đất này. Và hy vọng sau bộ phim này cũng như nhiều bộ phim chiến tranh khác của các đồng nghiệp, người xem sẽ nghĩ về lịch sử bằng cảm xúc từ tận đáy lòng, không chỉ bằng kiến thức sách vở.

Chị là một trong những nữ đạo diễn hiếm hoi của điện ảnh Việt thực hiện bộ phim về chiến tranh với quy mô lớn như Mưa đỏ. Trong thời gian thực hiện bộ phim này, chị đã trải qua những áp lực, khó khăn ra sao?

Làm phim chiến tranh không chỉ mệt về thể xác mà còn cực về tinh thần. Mỗi cảnh quay là một bài toán khó: vừa cần kỹ thuật, vừa cần cảm xúc. Áp lực nữa là đoàn phim đông gấp nhiều lần so với các đoàn phim thông thường. Bên cạnh đó là rất nhiều vũ khí, khí tài và các cảnh cháy nổ nguy hiểm. Chỉ sau khi một cảnh quay hoàn thành, tôi mới có thể thở phào và trút được gánh nặng. Ngày hôm sau lại tiếp tục cảm giác căng thẳng hệt như vậy.

Tôi hay nói đùa là làm phim chiến tranh không khác gì leo dốc. Vừa leo xong dốc này lại thấy dốc khác trước mặt khó đi hơn.

Lâu nay những phim về đề tài chiến tranh, không chỉ ở VN mà cả thế giới, hầu như do đạo diễn nam thực hiện. Có phải vì phụ nữ vốn được cho là "chân yếu tay mềm", không đủ lực để làm những bộ phim có cảnh máu lửa, khói bom…?

Phụ nữ không yếu, chỉ là ít được tin tưởng giao những dự án mang tính "sắt thép" như phim chiến tranh. Tôi không cố chứng minh điều gì, nhưng tôi tin cảm xúc giới - nếu được đặt đúng chỗ, sẽ mang lại những màu sắc riêng biệt cho thể loại tưởng như rất "nam tính" này.

Được biết khi thực hiện Mưa đỏ và cả sau khi kết thúc những ngày quay, làm hậu kỳ, không ít lần chị đã rơi nước mắt?

Tôi từng rơi nước mắt khi lần đầu tiếp cận kịch bản của nhà văn Chu Lai. Những số phận, những tình tiết… vô cùng cảm xúc khiến tim tôi thắt lại. Còn khi làm phim và khi hậu kỳ, không ai nhìn thấy tôi khóc bao giờ. Không phải tôi không có lúc yếu đuối, thấy cực thân, thấy nản lòng, thấy xót diễn viên, ê kíp; mà vì tôi không cho phép mình thể hiện ra ngoài điều đó. Tôi cần phải bình tĩnh để hoàn thành cảnh quay. Bao nhiêu người đang nhìn vào mình và anh em đều rất tâm huyết, có lý nào mình lại gục ngã và tỏ ra yếu đuối.

Những điều chị vừa chia sẻ có phải là sự khác biệt của một nữ đạo diễn làm phim về chiến tranh so với nam đạo diễn, hay còn có thêm "kỹ năng mềm" khác?

Tôi không biết các đồng nghiệp nữ khác sẽ thế nào, nhưng tôi không hay to tiếng trên phim trường. Thật ra làm phim vốn đã là nghề cực nhọc, làm tốt phần việc của mình đã mệt rồi, sức đâu mà lớn tiếng nữa. Tôi thích đoàn phim ứng xử với nhau như những người thân trong gia đình.

Tuy nhiên khi tôi đã lớn tiếng có nghĩa là việc đó rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tinh thần chung của cả đoàn và chất lượng của cảnh quay. Nhưng lớn tiếng xong lại thấy mình buồn kinh khủng. Phụ nữ chắc muôn đời yếu mềm trong những khoảnh khắc như thế.

Tính nữ trong chị có giúp gì nhiều cho quá trình thực hiện Mưa đỏ?

Tôi không biết có phải "tính nữ" hay là cá tính, màu sắc riêng của tôi. Nhưng trong phim tôi luôn dành một phân đoạn hoặc một chi tiết đong đầy cảm xúc cho sự xuất hiện của hình ảnh phụ nữ và trẻ em. Dù có thể họ không nằm trong hệ thống nhân vật chính nhưng tôi rất cầu kỳ xếp đặt, dàn dựng. Và đó luôn là những khuôn hình mà tôi tin rằng sẽ khiến người xem rung động.

Những điều gì đã ám ảnh chị trong thời gian cầm trịch Mưa đỏ?

Là những cái chết không tiếng súng. Là cảm giác mất mát lặng lẽ, không hoành tráng, không bi luỵ. Và rồi có những người âm thầm biến mất để người khác được sống. Có những ngày quay, tôi đi về mà đầu óc vẫn luẩn quẩn những hình ảnh đó, không rời ra được.

Chị từng chia sẻ rằng những gì khổ cực nhất, căng thẳng, áp lực nhất chị đã trải qua khi thực hiện Mưa đỏ nên sau này chị sẽ không sợ khi thực hiện bất cứ bộ phim nào nữa. Nghe có gì đó rất "quá sức chịu đựng" với một người phụ nữ?

Tôi nói vậy vì đã dành tất cả năng lượng cả về sức lực và tinh thần mình có cho Mưa đỏ. Vì tầm quan trọng và ý nghĩa của bộ phim, bởi đây là nhiệm vụ Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Thủ trưởng Tổng cục Chính trị giao cho điện ảnh Quân đội nhằm hướng tới kỷ niệm 80 năm ngày Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2.9. Vì tôi nghĩ đây là dự án lớn nhất trong sự nghiệp của mình. Và vì ý nghĩa tri ân của nội dung phim. Tất cả đã khiến tôi dồn toàn tâm, toàn lực thậm chí đến giới hạn kiệt cùng của sức khỏe để đến giờ phút đóng máy vào lúc 6 giờ 30 sáng 22 Tết Ất Tỵ và tròn 81 ngày ở phim trường, tôi gần như đã ngã gục xuống. Cảm giác vừa vỡ òa hạnh phúc, vừa thấy tự hào là mình đã vượt qua được mọi khó khăn, thử thách để đưa anh em về đích an toàn. Nên tôi nghĩ sau này chắc không có phim nào làm khó tôi như Mưa đỏ.

Nói về những cực khổ, áp lực khi làm phim chiến tranh nhiều rồi, vậy với chị, những điều gì khiến chị cảm thấy "đã" nhất khi thực hiện Mưa đỏ?

Là khi cả đoàn phim đều yêu phim. Và họ đều giống như những chiến binh thật sự. Không ai tính công sức, không ai so giờ nghỉ. Tất cả bên nhau đi đến cùng, không nửa vời. Cảm giác: đồng lòng và tận hiến, là thứ "đã" nhất với tôi.

Hơi tò mò là "chất riêng" của Đặng Thái Huyền sẽ được thể hiện thế nào trong Mưa đỏ?

Thật ra phim phản ánh rất rõ cá tính của người đạo diễn. Chất riêng nhất của tôi, đó là sự kết hợp giữa kỷ luật của người lính và cảm xúc của người làm nghệ thuật. Mạnh mẽ nhưng không khô khan. Phim của tôi có sự dữ dội, đi đến tận cùng của sự việc, sự kiện nhưng cũng có những khoảng lặng, lãng mạn, êm ả. Tôi chỉ tự cảm nhận được đến thế, còn chắc khách quan hơn nữa phải nhờ đồng nghiệp và khán giả đánh giá.

Được biết chị từng làm phim về chiến tranh, hậu chiến, kinh dị… cả điện ảnh và truyền hình như Người trở về, Lời nguyền gia tộc, Hoa hồng giấy… Vậy ở phim thuộc thể loại, đề tài nào khiến chị "đắm mình" trong đó mà cảm thấy hào hứng nhất?

Chiến tranh và hậu chiến. Vì nó vừa dữ dội, vừa nhân văn. Mỗi nhân vật trong đó đều phải đối mặt với sự lựa chọn sinh tử và sự chịu đựng ở mức tận cùng. Làm phim về đề tài này, tôi như được soi chiếu lại chính mình.

Chị xuất thân từ quân đội, mang quân hàm thượng tá. Với cốt cách của một người lính, có phải là thế mạnh giúp chị trở nên mạnh mẽ, khác biệt trong vai trò một đạo diễn?

Trên trường quay, mọi áp lực đổ dồn về đạo diễn, không phân biệt nam hay nữ. Kỷ luật, tỉnh táo, bình tĩnh là điều tôi rèn luyện suốt nhiều năm trong môi trường quân ngũ và cũng giúp tôi điều hành ê kíp một cách hiệu quả. Bên cạnh đó, tôi rèn luyện từ chính thực tế làm nghề, bằng việc luôn học hỏi từ đồng nghiệp, không ngại va chạm. Có lúc tôi phải lớn tiếng giữa phim trường, có lúc phải im lặng để tìm phương án, nhưng điều quan trọng là: không được gục và không để ai trong ê kíp thấy mình chao đảo. Đó không phải là mạnh mẽ kiểu khẩu hiệu, mà là sự tỉnh táo sống còn của người đạo diễn.

Có vẻ "gu" làm phim của chị là những phim thiên về chính luận chứ không chạy đua với những thể loại phim thương mại - giải trí?

Làm nghề đạo diễn, ai cũng muốn thử sức mình ở nhiều đề tài khác nhau. Nhưng có lẽ với đề tài hậu chiến, chiến tranh cách mạng, tôi thấy mình tự tin hơn. Nói hợp cũng đúng vì mọi người biết về tôi nhiều hơn với mảng đề tài này.

Thường những phụ nữ có "chất thép" của lính sẽ khiến đàn ông vừa nể, vừa sợ, chị thấy có đúng?

Nhưng tôi không sống để ai đó phải nể sợ. Tôi sống để được tin tưởng và tôn trọng. Mạnh mẽ là để bảo vệ giá trị mình tin, để vượt qua khó khăn, thử thách, không phải để tạo ra khoảng cách.

Không chỉ là một đạo diễn, chị còn là lãnh đạo với vai trò phó giám đốc điện ảnh Quân đội. Vậy khi trở về gia đình, chị là một phụ nữ thế nào?

Rất bình thường. Tôi vẫn nấu ăn, vẫn làm việc nhà và vẫn hay càu nhàu những việc vụn vặt. Ở nhà là lúc mình được thư giãn, được là chính mình. Vậy thì việc gì phải mang công việc hay gồng gánh trách nhiệm nào đó về nhà cho khổ thân.

Trước khi trở thành đạo diễn, chị từng kiêm qua những công việc nào, những vị trí này đã giúp chị có những trải nghiệm gì cho việc làm phim?

Tôi từng là biên tập, trợ lý đạo diễn, thư ký đạo diễn, sản xuất… Làm gì cũng làm, miễn được học. Những công việc đó giúp tôi nhìn phim như một chỉnh thể, một bộ máy. Đó không chỉ là khuôn hình mà là cả hệ sinh thái đang vận hành. Và như vậy ngoài niềm đam mê còn cần tính kỷ luật, khoa học và sự tỉnh táo.