Nông sản xuất khẩu lại vướng thủ tục

Sau Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, nông sản xuất khẩu lại vướng Giấy chứng nhận y tế, khiến ngành hàng hồ tiêu vừa phải gửi văn bản gấp đến Văn phòng Chính phủ và các bộ ngành nhờ tháo gỡ.

Hàng chuẩn bị cập cảng có nguy cơ quay đầu

Theo Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị VN (VPSA), thời gian qua, một số doanh nghiệp gặp phải vướng mắc trong quá trình xin cấp Giấy chứng nhận y tế (Health Certificate - HC) cho hàng hóa xuất khẩu, đặc biệt là mặt hàng hồ tiêu. Cụ thể, trước ngày 1.7.2025, thủ tục cấp HC được thực hiện bởi Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế). Tuy nhiên, theo Nghị định 148, từ ngày 1.7.2025, việc cấp loại chứng nhận này thuộc thẩm quyền của cơ quan chuyên môn về y tế do UBND cấp tỉnh quản lý hoặc cơ quan được UBND cấp tỉnh phân công nhiệm vụ.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp cho biết đã nhiều lần liên hệ Sở Y tế TP.HCM, nhưng Sở thông báo chưa nhận được hướng dẫn cụ thể về quy trình cấp Giấy chứng nhận HC và yêu cầu doanh nghiệp tiếp tục chờ đợi thông tin mới. Đến nay, đã qua hơn 1 tháng thực hiện theo Nghị định 148 nhưng việc triển khai vẫn còn nhiều vướng mắc, ảnh hưởng đến giao thương xuất khẩu của nhiều doanh nghiệp.

Đơn cử, một doanh nghiệp đang gặp vấn đề nghiêm trọng khi có một container hồ tiêu đang trên đường đến cảng Casablanca (Ma Rốc), dự kiến cập cảng ngày 5.9.2025. Khách hàng yêu cầu phải có Giấy chứng nhận HC để thông quan lô hàng. Tuy nhiên, do vướng mắc trong việc cấp chứng nhận nói trên, doanh nghiệp chưa thể cung cấp đầy đủ hồ sơ cho khách hàng nước ngoài kịp thời hạn. Mới nhất, một doanh nghiệp khác có lô hàng hồ tiêu đi Hồng Kông cần phải có Giấy chứng nhận HC để được thông quan lô hàng nhưng cũng bị tắc tương tự.

Trước thực trạng nêu trên, VPSA kiến nghị Bộ Y tế về một số nội dung. Thứ nhất, xem xét giải quyết khẩn cấp trường hợp vướng mắc của doanh nghiệp đối với lô hồ tiêu xuất khẩu tới Ma Rốc để tránh tình trạng xấu nhất là hàng phải quay đầu về Việt Nam vì không đủ giấy tờ theo yêu cầu của nước nhập khẩu. Thứ hai, đẩy nhanh hướng dẫn quy trình xin cấp Giấy chứng nhận HC để các doanh nghiệp có thể kịp thời cung cấp hồ sơ cho khách hàng quốc tế, tránh những thiệt hại về chi phí lưu container phát sinh tại cảng đến. Thứ ba, ban hành hướng dẫn rõ ràng về thủ tục cấp HC theo Nghị định 148 để doanh nghiệp thực hiện đúng quy định và đảm bảo không gặp rủi ro về thông quan hàng hóa.

Trước đó, các doanh nghiệp xuất khẩu thanh long, hồ tiêu đi châu Âu đã gặp vướng mắc vì Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Thủ tục này do Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN-MT) phụ trách nhưng từ ngày 1.7 được phân cấp giao về cho UBND cấp tỉnh. Tuy nhiên, hầu như trong suốt tháng 7, doanh nghiệp không xin được giấy chứng nhận từ các cơ quan phụ trách chuyên môn cấp tỉnh cũng vì lý do chưa có hướng dẫn. Hệ quả là nhiều lô hàng rau quả đã hư hỏng trong lúc chờ thủ tục để xuất đi, phải đổ bỏ khiến doanh nghiệp như "ngồi trên lửa". Không chỉ thiệt hại về vật chất, nhiều doanh nghiệp còn đối diện nguy cơ bị ảnh hưởng uy tín, mất bạn hàng. Sau khi báo chí phản ánh, ngày 25.7, Văn phòng Chính phủ có công văn gửi Bộ trưởng Bộ NN-MT, Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư yêu cầu phối hợp gỡ vướng.

Ngày 17.8, ông Huỳnh Cảnh, Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Bình Thuận, xác nhận với PV Thanh Niên: Sau khi Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo giải quyết vướng mắc cùng sự vào cuộc quyết liệt của Bộ NN-MT và các tỉnh thành, hiện tại những vướng mắc về thủ tục cấp Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm đã được tháo gỡ, hoạt động xuất khẩu thanh long đã trở lại bình thường.

Cấp trên phân quyền, cấp dưới phải đủ năng lực đảm nhận

Nhìn lại câu chuyện thanh long bị vướng thủ tục ở thị trường châu Âu, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả VN (VINAFRUIT), đặt vấn đề: Trung bình mỗi tháng, VN xuất khẩu thanh long vào EU khoảng 1,5 - 2 triệu USD, tương đương khoảng 30 tỉ đồng. Vì thế, chậm xuất khẩu 1 ngày là thiệt hại tiền tỉ 1 ngày. Thiệt hại này không chỉ đối với doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng lan tỏa đến bà con nông dân. Hơn nữa, theo ông Nguyên, cũng rất khó nói đến chuyện tắc ở thị trường này thì chuyển ngay sang thị trường khác. Bởi thị trường EU có đặc thù là sản phẩm trái từ 250 - 350 gr, còn với thị trường Trung Quốc thì phải trên 350 gr; vậy nên hàng không đi EU được cũng rất khó chuyển hướng. Ngoài thiệt hại kinh tế, việc bỗng dưng bị nghẽn xuất khẩu vì không đủ giấy tờ hợp lệ còn là vấn đề uy tín, thương hiệu của nông sản VN trên thị trường quốc tế. Một số doanh nghiệp bị mất khách hàng vì đối tác đã tìm nguồn cung thay thế trong lúc doanh nghiệp Việt chờ gỡ vướng.

"Chúng ta thấu hiểu với các cơ quan quản lý nhà nước vì thời điểm phân cấp về chuyên môn trùng với việc sắp xếp lại bộ máy chính quyền 2 cấp và "sắp xếp lại giang sơn". Do vậy, những khó khăn, chệch choạc ban đầu với bộ máy mới và những phần việc mới là điều khó tránh khỏi. Tuy nhiên, qua những phản ánh của doanh nghiệp, ngành nghề, báo đài thì hy vọng các cơ quan quản lý sẽ nhanh chóng điều chỉnh để đáp ứng ngày càng tốt hơn chức năng nhiệm vụ được giao, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp", ông Nguyên nói.

Các chuyên gia và doanh nghiệp đều ủng hộ chủ trương phân cấp phân quyền về cho các địa phương, giảm bớt khâu trung gian, chi phí phù hợp với xu hướng tinh gọn bộ máy. Tuy nhiên, cùng với việc phân cấp phân quyền thì các bộ, ngành cũng cần chuẩn bị sẵn sàng văn bản hướng dẫn, trình tự thủ tục, biểu mẫu. Bên cạnh đó, cần tổ chức hội thảo, hội nghị tập huấn kịp thời cho các địa phương để họ có cơ sở pháp lý thực hiện hiệu quả những phần việc mới được giao.

Ở chiều ngược lại, TS Trần Hữu Hiệp (Trường ĐH FPT) cho rằng điều quan trọng là cấp trên phân quyền thì cấp dưới phải đủ năng lực để đảm nhận. Việc sáp nhập tỉnh, thành, mở rộng không gian kinh tế, tăng thẩm quyền và tính chịu trách nhiệm cao hơn cho chính quyền địa phương đòi hỏi năng lực ngày càng cao, đặc biệt là kiến thức, yêu cầu hội nhập, đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp và các nhà nhập khẩu. Câu chuyện vướng mắc thủ tục cấp Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm khiến trái thanh long, rồi hồ tiêu của các doanh nghiệp xuất khẩu "mắc nghẹn" là một thí dụ điển hình.

Để việc phân cấp phát huy hiệu quả và tránh lặp lại tình trạng này, TS Hiệp đề xuất 3 giải pháp. Một là nâng cao năng lực cán bộ địa phương thông qua đào tạo bài bản về hội nhập, tiêu chuẩn quốc tế và kỹ năng quản lý hiện đại. Hai là thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa T.Ư, địa phương và doanh nghiệp, kịp thời tháo gỡ vướng mắc phát sinh. Ba là ứng dụng công nghệ số trong quản lý và cấp phép, vừa minh bạch, vừa nhanh chóng, hạn chế tối đa sự chồng chéo hay tùy tiện.