Niềm tin gửi Đảng: Khẳng định vai trò đặc biệt của MTTQ VN trong hệ thống chính trị

GS-TS Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội, đề nghị thể chế hóa rõ hơn vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận thành cơ chế quyền lực mềm trong hệ thống chính trị.

KHẲNG ĐỊNH VỊ TRÍ, VAI TRÒ ĐẶC BIỆT CỦA MTTQ Việt Nam

Góp ý dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng tại Hội nghị Ủy ban T.Ư Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) VN lần thứ 5, ngày 7.11, ông Ngô Sách Thực, nguyên Phó chủ tịch Ủy ban T.Ư MTTQ VN, cho biết Nghị quyết 43 Hội nghị T.Ư 8 khóa XIII, lần đầu tiên Đảng đề cập Chiến lược Đại đoàn kết toàn dân tộc (ĐĐKTDT) đến năm 2035 và tầm nhìn đến năm 2045. Theo ông Thực, đây là bước phát triển mới trong tư duy chiến lược của Đảng, thể hiện rõ quyết tâm phát huy sức mạnh nhân dân là trung tâm, chủ thể của phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; gắn kết chặt chẽ giữa niềm tin, đồng thuận và khát vọng dân tộc.

ĐĐKTDT từ một chủ trương mang tính nguyên tắc đã chuyển sang tầm nhìn chiến lược dài hạn. Trước đây, Đảng luôn coi ĐĐKTDT là "đường lối chiến lược", "nguồn sức mạnh to lớn" của cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên, lần đầu tiên Đảng đưa ra một chiến lược ĐĐKTDT. Điều này có nghĩa, đại đoàn kết không chỉ là phương châm hành động mà được nâng lên thành chiến lược quốc gia có mục tiêu, định hướng, nhiệm vụ, giải pháp và lộ trình rõ ràng. Điều này thể hiện tư duy mới, tầm nhìn dài hạn của Đảng về xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết trong bối cảnh mới.

Từ đó, ông Thực cho biết dự thảo Báo cáo chính trị phần về MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội, tại trang 8, mở đầu ghi: "MTTQ VN, các tổ chức chính trị - xã hội được tổ chức, sắp xếp lại, bảo đảm hoạt động thống nhất, hiệu quả…". Theo ông Thực, đánh giá này chưa tương xứng với thành quả của công tác Mặt trận và mới chỉ dựa trên kết quả từ tháng 7.2025 đến nay; chưa phản ánh được cả 5 năm của nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng cũng như 40 năm đổi mới vừa qua.

Ông Thực đề nghị cần bổ sung đánh giá xứng tầm hơn. Cụ thể, nội dung trên cần được viết lại thành: "MTTQ VN, các tổ chức chính trị - xã hội có nhiều đổi mới trong sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, mở rộng khối đại đoàn kết, phát huy sức mạnh của nhân dân và khối ĐĐKTDT".

Tương tự, TS Nguyễn Viết Chức, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục Quốc hội, đề nghị văn kiện Đại hội XIV của Đảng cần khẳng định một lần nữa vị trí, vai trò đặc biệt của MTTQ VN trong hệ thống chính trị, làm cơ sở để MTTQ VN hoạt động có hiệu quả hơn trong giai đoạn sắp tới. Sau Đại hội, T.Ư khóa XIV ra nghị quyết chuyên đề về công tác MTTQ VN trong thời kỳ mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Theo TS Nguyễn Viết Chức, MTTQ VN trong 95 năm qua đã đóng góp to lớn vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, được nhân dân đánh giá cao. Đảng, nhân dân luôn tin tưởng MTTQ VN vì tổ chức ấy là trung tâm tập hợp mọi tầng lớp nhân dân đoàn kết xung quanh Đảng vì sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Tuy nhiên, do yêu cầu nhiệm vụ và tình hình mới, tổ chức MTTQ VN ngày càng lớn mạnh, 5 tổ chức chính trị - xã hội có bề dày truyền thống trong hệ thống chính trị là Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Phụ nữ, Tổng liên đoàn Lao động, Hội Cựu chiến binh, Hội Nông dân VN đã về cùng MTTQ VN. Vị trí, vai trò của MTTQ VN càng đặc biệt quan trọng trong hệ thống chính trị. Do vậy, việc văn kiện Đại hội XIV khẳng định một lần nữa vai trò đặc biệt của MTTQ VN trong hệ thống chính trị là điều cần thiết.

CÓ CƠ CHẾ TIẾP THU, GIẢI TRÌNH BẮT BUỘC

Trong khi đó, GS-TS Phan Trung Lý đề nghị Báo cáo chính trị Đại hội XIV cần nhấn mạnh hơn vai trò của MTTQ VN và các tổ chức chính trị - xã hội, đặc biệt là trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội và kiến nghị chính sách. "Đây không chỉ là vấn đề chính trị - xã hội mà còn là yêu cầu thể chế căn bản để bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân được thực hiện thực chất", ông Lý nhấn mạnh.

Từ đó, GS-TS Phan Trung Lý đề nghị thể chế hóa rõ hơn vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận thành cơ chế quyền lực mềm trong hệ thống chính trị. Theo ông, cần nhận thức rõ rằng, giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận không phải là "phụ trợ" mà là một hình thức giám sát quyền lực của nhân dân, được Hiến pháp và quyết định của Bộ Chính trị xác lập.

Vừa qua, hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận "làm được rất nhiều việc", có nhiều đóng góp tích cực, song cũng còn nhiều hạn chế. Cụ thể như phạm vi giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận "còn gò bó, hạn chế". Bản thân hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận cũng còn mang tính hình thức nhiều hơn là thực chất. "Kết quả đã có nhưng để có hiệu quả thì chưa đạt được", ông Phan Trung Lý thẳng thắn.

GS-TS Phan Trung Lý đề nghị, dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng nên bổ sung cơ chế pháp lý có tính bắt buộc để các cơ quan nhà nước, tổ chức Đảng, chính quyền các cấp có trách nhiệm tiếp thu, giải trình kết quả giám sát và phản biện của MTTQ. Chẳng hạn, các báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị cử tri, nhân dân, gửi tới Quốc hội cần phải có sự phản hồi của các cơ quan Quốc hội, Chính phủ… Điều này cần có khuôn khổ pháp lý nhằm xác định cụ thể thẩm quyền, quy trình, tiêu chuẩn, trách nhiệm giải trình sau giám sát, phản biện.

Cùng với đó, GS-TS Phan Trung Lý đề nghị xây dựng cơ chế phản hồi chính sách xã hội theo hướng các ý kiến phản biện của Mặt trận về một dự thảo luật cần được đưa vào hồ sơ chính thức, coi như một quy trình bắt buộc trong khâu xây dựng, ban hành pháp luật. "Vấn đề gì tiếp thu hay không tiếp thu cũng phải trả lời cho Mặt trận, không thể đi vòng vo như cách làm hiện nay. Tôi mong muốn một cơ chế bắt buộc để tiếng nói của Mặt trận chúng ta trở thành quy trình pháp lý trong hoạt động của nhà nước, chứ không phải là khuyến khích, động viên như hiện nay", ông Lý nhấn mạnh.

Ngoài ra, GS-TS Phan Trung Lý cũng đề nghị đổi mới nội dung, phương thức giám sát, phản biện xã hội theo hướng hiện đại, dữ liệu số và dựa trên bằng chứng. Giám sát xã hội không thể dừng ở hình thức "báo cáo" hay "nêu vấn đề", mà phải trở thành hoạt động khoa học, chuyên nghiệp, có căn cứ dữ liệu. GS-TS Lý đề nghị phải chuyển đổi số công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận, ứng dụng phân tích dữ liệu xã hội, công nghệ AI cũng như nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ Mặt trận về kỹ năng nghiên cứu chính sách, phân tích pháp luật, kỹ thuật phản biện lập pháp và quản trị xã hội…

"Với tư duy đổi mới của Đại hội XIV, tôi nghĩ rằng phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của MTTQ VN chính là phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong điều kiện nhà nước pháp quyền XHCN; là nhân tố cốt lõi để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, kiến tạo và phục vụ nhân dân", GS-TS Phan Trung Lý khẳng định.