Những lần thoát chết của cựu binh 'đội quân tóc dài' xứ dừa

Cuối tháng 8, trong căn nhà ở xã Mỏ Cày (thuộc tỉnh Bến Tre cũ), bà Nguyễn Thị Tâm, 86 tuổi, thắp nén hương cho chồng. Đôi bàn tay nhiều ngón co rút, bà bảo là dấu tích còn lại sau những trận tra khảo.

Sau Hiệp định Geneva 1954, chính quyền Ngô Đình Diệm dựng đồn bốt, đàn áp phong trào cách mạng ở miền Nam. Riêng Bến Tre cuối năm 1959, hàng nghìn người bị giết, hơn 17.000 người bị giam. Từ hơn 2.000 đảng viên, toàn tỉnh chỉ còn 162.

Đầu tháng 1/1960, Tỉnh ủy Bến Tre phát động nhân dân khởi nghĩa ở ba xã Định Thủy, Bình Khánh, Phước Hiệp (huyện Mỏ Cày). Phong trào lan rộng thành cao trào "Đồng khởi".

Từ đây xuất hiện "đội quân tóc dài", tập hợp phụ nữ nông thôn, không vũ khí, nhưng đóng vai trò quan trọng. Đội do bà Nguyễn Thị Định (sau này là Phó chủ tịch nước) chỉ huy, quân số có lúc lên tới hàng triệu.

Bà Nguyễn Thị Tâm, lúc đó mới 16 tuổi, tham gia từ công việc như vót chông, đào hầm, phá đường. Năm 22 tuổi, bà trở thành Phó ban chỉ đạo đấu tranh của xã.

Đội quân nữ được chia ba lực lượng. Một là xung kích trực diện, chủ yếu gồm người trẻ khỏe, thân nhân binh sĩ. Hai là lực lượng tiếp viện, kéo đến đòi người khi có ai bị bắt. Ba là hậu cần, gồm phụ nữ lớn tuổi trông nhà cửa, con cái.

Nhiệm vụ thường xuyên của bà Tâm là "đi chợ nhồi", đi nhiều lần trong ngày để quan sát động tĩnh địch. Khi địch mở các cuộc càn quét, cướp bóc, hãm hiếp phụ nữ, đội quân lại tổ chức "tản cư ngược": hàng nghìn người, mang khăn tang, bồng trẻ nhỏ, dắt gia súc bị giết, tiến thẳng đến dinh quận địch đòi công lý.

Một ngày giữa năm 1961, bà Tâm được giao đưa đơn phản đối. Nhóm 200 người kéo đến bót xã Hương Mỹ bị giữ lại. Bà tìm cách thoát, trở về báo tin. Ban chỉ đạo huy động thêm 400 người đến tiếp ứng.

Địch lo sợ, nổ súng vào đoàn phụ nữ. "Một chị ngay trước mặt tôi trúng đạn hy sinh, tám người khác cũng ngã xuống", bà nghẹn ngào.

Sau đó bà bị bắt, phơi nắng, bỏ đói, rồi đưa về thị trấn. Quá trình thẩm vấn kéo dài nhiều tháng.

Địch tra tấn bằng điện, khiến bà nhiều lần bất tỉnh. Chúng đánh dập nát bàn tay, bắt khai tổ chức. Bà chỉ đáp "đi chợ bị bắt, không biết gì về đấu tranh". Sau ba tháng, không moi được thông tin, chúng thả bà.

Ngày trở về, hàng trăm đoàn viên, người dân ra đón. Sau đó, bà tiếp tục tham gia phong trào phụ nữ, rồi làm bí thư huyện đoàn.

Năm 1968, bà lập gia đình. Con trai đầu lòng chưa đầy tháng thì chồng hy sinh. Gửi con cho anh trai nuôi, bà tiếp tục hoạt động. Sau thống nhất, khi gặp lại mẹ, con trai đã 7 tuổi, ngơ ngác hỏi "bà này là ai mà bắt con gọi bằng mẹ".

Cách nhà bà Tâm vài cây số, bà Nguyễn Thị Cai, 86 tuổi, sống ở xã Đồng Khởi. Cùng tuổi với bà Tâm, bà Cai cũng sớm tham gia phong trào. Ngoài những cuộc xuống đường, bà được giao nhiệm vụ làm liên lạc cho Tỉnh ủy.

Nhiệm vụ của bà là đưa thư cho bà Nguyễn Thị Định và lãnh đạo tỉnh tại căn cứ. Đường chỉ hơn 2 km nhưng bị ba trung đội địch bao vây. Thư được giấu trong giỏ chuối khô, ngụy trang nhiều lớp.

Một ngày cận Tết 1959, trên đường giao tài liệu, bà gặp lính tuần tra. Chúng nghi ngờ, đòi xách giỏ. Bà nhanh trí bảo mang chuối khô cho dì làm kẹo, rồi giả vờ đau chân ngồi nghỉ để câu giờ. Gặp người quen, bà gọi lớn xin cau ăn trầu. Nhờ thế, bà vào nhà tránh được, còn nhóm lính bỏ đi.

Nhiều lần khác, bà bị bắt giam cùng hơn 20 người trong phòng chỉ 10 m2. Một chiếc hũ nhỏ được dùng chung để vệ sinh, đêm phải gối đầu lên nhau ngủ. "Tra tấn không ăn thua, địch đổi chiến thuật tung tin đồn các chị em khác đã khai nhằm chia rẽ nội bộ nhưng vẫn không khuất phục được chúng tôi", bà Cai kể.

Từ 1961 đến 1964, "đội quân tóc dài" cùng nhân dân Bến Tre tổ chức 80.000 lượt đấu tranh, thu hút ba triệu lượt người. Nhờ đó, hơn 20.400 người không bị bắt lính, hơn 700 căn nhà không bị đốt, hàng triệu lượt dân không bị cướp phá. Đầu 1964, từ lực lượng này, đại đội vũ trang C.710 (bộ đội Thu Hà) được thành lập.

Chiến công của "đội quân tóc dài" đã được lịch sử ghi nhận. Nhiều gương điển hình được nêu nhằm khắc hoạ vai trò của phụ nữ trong công cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Hồi cuối tháng 2 năm nay, Bến Tre (nay thuộc Vĩnh Long) tổ chức hội thảo khoa học quốc gia về vai trò "đội quân tóc dài" và phong trào "Ba đảm đang". Ông Nguyễn Trọng Nghĩa, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, cho rằng các phong trào này đã phát huy tinh thần yêu nước của phụ nữ thành hành động cụ thể, góp phần quan trọng vào giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Những chiến công ấy đã làm cho lịch sử của phụ nữ Việt Nam vẻ vang hơn, xứng đáng với 8 chữ vàng do Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trao tặng "Anh hùng - Bất khuất - Trung hậu - Đảm đang".

Hoàng Nam