Những 'góa phụ đen' trục lợi chính sách tử sĩ của Nga

Sergey Khandozhko, người đàn ông 40 tuổi sống tại ngôi làng nhỏ ở tỉnh Bryansk của Nga, tổ chức lễ cưới vào tháng 10/2023. Vợ anh là Elena Sokolova, nhân viên văn phòng tuyển quân ở làng bên.

Một ngày sau khi cưới vợ, Sergey đăng ký nhập ngũ, tham chiến tại Ukraine dù không có kinh nghiệm quân sự và thiệt mạng sau đó 4 tháng.

Vài ngày sau lễ tang, Elena nộp đơn đề nghị được nhận trợ cấp lên tới ba triệu ruble (khoảng 37.000 USD) cho vợ binh sĩ tử trận, dù chưa từng sống chung nhà với người chồng quá cố hay thay đổi tình trạng hôn nhân trong hộ chiếu.

Aleksandr Khandozhko, người thân của Sergey, đã nộp đơn khiếu nại lên tòa án. Sau khi xem xét, thẩm phán cho rằng Elena đã kết hôn giả với Sergey "nhằm thu được lợi ích tài chính tiềm năng trong trường hợp chồng bị thương hoặc qua đời".

Aleksandr cũng cáo buộc Elena đã lợi dụng vị trí của mình tại văn phòng tuyển quân để đẩy nhanh quá trình giúp Sergey đăng ký nhập ngũ. Khi biết chồng mới cưới bị thương, Elena không một lần đến bệnh viện thăm chồng, trong khi chung sống với người đàn ông khác.

Đây là ví dụ điển hình về "góa phụ đen", thuật ngữ được truyền thông Nga sử dụng để chỉ những phụ nữ tìm cách kết hôn với các quân nhân, đặc biệt là binh sĩ đang nghỉ phép trong quá trình chiến đấu ở Ukraine, hay kết hôn với người chuẩn bị nhập ngũ như trường hợp của Sergey.

Sau khi tổ chức lễ cưới chóng vánh, các "góa phụ đen" sẽ tiễn chồng ra tiền tuyến. Trong trường hợp chồng họ tử trận, những người phụ nữ này sẽ được nhận "tiền quan tài", thuật ngữ được dùng để chỉ khoản trợ cấp từ chính phủ dành cho gia đình tử sĩ. Số tiền này có thể lên tới 13 triệu ruble (khoảng 140.000 USD), khoản tiền khổng lồ đối với người dân tại một số vùng kém phát triển ở Nga, vốn chỉ có mức lương tháng trung bình 30.000-40.000 ruble.

Đàn ông cô đơn và bị gạt ra rìa xã hội như Sergey là mục tiêu lý tưởng của các "góa phụ đen", do họ không phải chia sẻ tiền tuất với các thành viên khác trong gia đình chồng.

Truyền thông nhà nước Nga cho biết tuy không thể xác định cụ thể mức độ phổ biến của hiện tượng này, Sergey không phải là trường hợp cá biệt. Đã có hàng chục trường hợp tương tự, trong đó có những vụ được đưa ra tòa, tại nhiều tỉnh của Nga như Ulyanovsk, Ryazan, Samara, Saratov và vùng duyên hải Thái Bình Dương.

Tại tỉnh Tomsk, một người môi giới bất động sản đã bị phạt lao động công ích vì khuyên khách hàng cưới một binh sĩ đang tham chiến ở Ukraine để có tiền đặt cọc mua nhà.

Âm mưu kiểu này có thể được thực hiện dễ dàng thông qua mạng xã hội ở Nga, nơi có những nhóm chuyên kết nối binh sĩ và phụ nữ dân thường với số lượng thành viên lên tới hàng chục nghìn.

Trên trang Lenta, các nhà phê bình cho rằng hiện tượng trên phản ánh một vấn đề trong xã hội Nga là "chủ nghĩa cơ hội", lợi dụng hoàn cảnh người khác để trục lợi cho bản thân, và chiến sự Ukraine đã khiến vấn đề này bộc lộ rõ hơn.

Một số "góa phụ đen" không hành động một mình, mà là một phần của đường dây nhiều cấp độ. Trong những đường dây như vậy, nhân viên hộ tịch có nhiệm vụ đẩy nhanh quá trình kết hôn giả, còn cảnh sát biến chất sẽ cung cấp thông tin về những người đàn ông sống một mình không có người thừa kế cụ thể, vốn là mục tiêu hàng đầu của "góa phụ đen".

Bản thân "góa phụ đen" cũng tương đối đa dạng, có thể là nhân viên văn phòng tuyển quân như Elena Sokolova hay y tá tại bệnh viện quân y.

Một số đơn vị Nga, đặc biệt là lính bộ binh xung kích đảm nhận nhiệm vụ tiên phong trong các mũi tiến công, thường không thể trụ được lâu trên chiến trường, nên các "góa phụ đen" luôn có nạn nhân mới để trục lợi. Một phụ nữ tại thành phố Nizhnevartovsk từng liên tiếp kết hôn với 4 quân nhân Nga sau khi chồng lần lượt tử trận, trong đó có cả người mới nhất.

Người này đã kiếm được tổng cộng 15 triệu ruble (khoảng 185.000 USD), gấp 15 lần mức lương trung bình hàng năm ở thành phố. Cô ta sau đó bị vạch trần và bị buộc tội gian lận cùng ba đồng phạm, trong đó có một cảnh sát địa phương.

"Trợ cấp cho góa phụ và trẻ mồ côi trong thời chiến là truyền thống lâu đời, nhưng cái chết của binh sĩ Nga đang bị những kẻ cơ hội coi là cách để kiếm tiền", cây viết Alexey Kovalev của tạp chí Foreign Policy cho hay.

Theo Kovalev, hiện tượng này còn liên quan đến thay đổi về nền kinh tế Nga trong thời chiến. Xung đột với Ukraine khiến Nga phải tái phân bổ lại nguồn lực nhà nước để dồn cho chi tiêu quân sự, trong đó có cắt giảm trợ cấp xã hội.

Điều này khiến các vùng tập trung nhiều cơ sở sản xuất vũ khí trở nên thịnh vượng, trong khi khu vực nông thôn hẻo lánh lại càng nghèo đi. Tỷ lệ thất nghiệp cao và mức lương thấp khiến nhiều đàn ông ở những vùng đó coi nhập ngũ là biện pháp duy nhất để chu cấp cho gia đình, dù đối mặt nguy cơ tử trận cao.

Đối với phụ nữ ở những khu vực này, kết hôn với binh sĩ để có cơ hội nhận tiền tử tuất cũng thường được coi là phương pháp thực tế duy nhất để thoát khỏi cảnh nghèo đói. Khoản trợ cấp tử tuất một lần có thể tương đương thu nhập cả một đời của những người có mức lương thấp.

Vấn nạn "góa phụ đen" đã được thảo luận công khai trên truyền hình nhà nước Nga và quốc hội nước này đang nỗ lực tìm phương án pháp lý để giải quyết. Đảng Dân chủ Tự do Nga đã đề xuất lên Duma Quốc gia dự luật phạt tù tối đa 10 năm người có hành vi kết hôn giả với quân nhân để trục lợi.

Tuy nhiên, Kovalev cho rằng rất khó để chứng minh được động cơ này trong phiên tòa hình sự.

"Nhà nước không thể làm gì nhiều một khi đó là cuộc hôn nhân hợp pháp về hình thức và trợ cấp tử tuất đã được chi trả. Thẩm phán có thể hủy bỏ cuộc hôn nhân giữa người lính và góa phụ đen, song người đàn ông đó đã chết và tiền cũng đã được chuyển đi. Do đó, hôn nhân dạng này được coi là vấn đề đạo đức hơn là hành vi phạm tội có thể truy tố", cây viết của Foreign Policy cho hay.

Phạm Giang (Theo Lenta, Foreign Policy)