Nhìn con đường kinh tế báo chí từ Tuổi Trẻ - Kỳ 6: Tuổi Trẻ với báo chí tự chủ tài chính

100 năm qua, báo chí Việt Nam luôn trong dòng chảy lịch sử, từ làm nhiệm vụ cách mạng đến "làm thêm" nhiệm vụ kinh tế, từ chỗ chỉ truyền đạt thông tin trên báo in đến trên đa nền tảng.

Mỗi chặng đường đều in dấu sự thử thách, cải cách và đổi mới.

Chính mô hình "vừa phụng sự vừa tự chủ" đã tạo nên những thương hiệu báo chí vững mạnh, những đơn vị không chỉ thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị mà còn có sức mạnh thị trường, uy tín xã hội, có khả năng làm kinh tế báo chí tự lực tự cường cũng như đóng góp mạnh mẽ cho các hoạt động cộng đồng.

Những thay đổi mang tính nền tảng

Báo Tuổi Trẻ ra đời ngày 2-9-1975 với khát khao góp phần xây dựng đất nước hòa bình, tươi đẹp và phát triển. Những năm đầu, báo xoay xở trong hoàn cảnh bao cấp khó khăn, các khoản trợ cấp của Nhà nước không đủ nên phải chòi đạp để phát triển.

Con đường mà Tuổi Trẻ gian nan khai lối như được chắp cánh khi Đại hội Đảng lần thứ VI (tháng 12-1986) đề ra đường lối đổi mới. Cũng từ đây Nhà nước giảm dần bao cấp trong một số lĩnh vực, khuyến khích tự chủ và cổ phần hóa, trong đó báo chí cũng phải chuyển mình để thích nghi.

Ba năm sau đó, tháng 12-1989 Luật Báo chí lần đầu tiên được Quốc hội thông qua, mở đường cho báo chí thực hiện hoạt động kinh doanh khi điều 25 của luật này quy định: "Báo chí được đăng, phát sóng quảng cáo và thu tiền quảng cáo".

Đây là dấu mốc mang tính chất "phá rào" hợp pháp đầu tiên, công nhận báo chí có thể tham gia một phần vào nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Trên nền tảng đó, ngày 26-3-1991, theo đề nghị của Tuổi Trẻ, Sở Tài chính TP.HCM ra công văn cho phép Tuổi Trẻ từ đơn vị hành chính sự nghiệp gắn thu bù chi chuyển sang đơn vị "hạch toán kinh tế".

Ở giai đoạn này, Tuổi Trẻ đã chứng minh đủ khả năng làm nghĩa vụ ngân sách, vì thế cũng có điều kiện tự điều chỉnh quy mô tổ chức, quản lý, tự chủ hoàn toàn về tài chính và mở ra thời kỳ phát triển ngày càng phù hợp với yêu cầu của công cuộc đổi mới.

Sự chuyển biến trong tư duy quản lý báo chí tiếp tục được ghi nhận qua các văn kiện quan trọng của Đảng ban hành những năm kế tiếp.

Về vấn đề kinh tế báo chí, chỉ thị 08 ngày 31-3-1992 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa VII nêu rõ: "Báo chí, xuất bản thực hiện hạch toán thu chi để sử dụng vốn có hiệu quả, phục vụ tốt các mục tiêu chính trị, văn hóa, tư tưởng, không ngừng nâng cao chất lượng chính trị và tính hấp dẫn đúng đắn, cố gắng có thể tự trang trải về tài chính".

Cũng năm 1992, Tuổi Trẻ đã có thể tự chủ hoàn toàn về tài chính, đảm bảo xuất bản báo ngày không giới hạn số phát hành, thực hiện đúng nghĩa vụ tài chính theo quy định, có ý thức tiết kiệm, tích lũy để đầu tư phát triển sự nghiệp báo chí, không có nguồn tài trợ nào từ bên ngoài cho việc phát triển tờ báo.

Đặc biệt, ngoài làm báo, Tuổi Trẻ còn tổ chức các hoạt động ngoài mặt báo như làm quảng cáo, in ấn, xuất bản, các hoạt động xã hội, các giải thi đấu thể thao, đêm ca nhạc, hội chợ, triển lãm... để vừa tăng nguồn thu vừa quảng bá tên tuổi tờ báo.

Xí nghiệp in Lê Quang Lộc từ năm 1993 cũng chuyển sang loại hình doanh nghiệp quốc dân đoàn thể theo giấy phép Bộ Văn hóa - Thông tin và quyết định của UBND TP.HCM.

Yếu tố tự chủ tài chính đối với báo chí được nâng lên mức cao hơn khi chỉ thị 22 ngày 17-10-1997 của Bộ Chính trị khóa VIII khẳng định lại những định hướng của Đảng: "Chính phủ xem xét để cấp vốn hoạt động cho một số báo, tạp chí, nhà xuất bản...; xem xét việc tính thuế doanh thu và thuế tức hợp lý trong hoạt động báo chí - xuất bản hoặc có hình thức tái đầu tư cho các hoạt động này".

Năm 1997 không chỉ đánh dấu sự xuất hiện của Internet tại Việt Nam mà còn mở ra bước ngoặt lịch sử khi báo điện tử manh nha hình thành, báo hiệu một kỷ nguyên mới trong tiếp cận thông tin, cũng là thời điểm thị trường báo chí bắt đầu đối mặt với những áp lực cạnh tranh mới, bao gồm tốc độ truyền tải, thói quen tiêu dùng lẫn mô hình kinh doanh nội dung.

Trước những thay đổi nhanh chóng của môi trường truyền thông, Luật Báo chí sửa đổi năm 1999 đã trở thành một cột mốc quan trọng khi lần đầu tiên thừa nhận rõ ràng và đầy đủ quyền được tổ chức hoạt động kinh doanh, dịch vụ của cơ quan báo chí.

Cụ thể điều 17c quy định: "Cơ quan báo chí được tổ chức hoạt động kinh doanh, dịch vụ phù hợp với chuyên môn, nghiệp vụ của mình theo quy định của Chính phủ và các quy định khác của pháp luật để tạo thêm nguồn thu đầu tư trở lại cho việc phát triển báo chí...". Quy định này không chỉ tạo hành lang pháp lý rõ ràng mà còn khẳng định vai trò của kinh tế báo chí trong chiến lược phát triển nội dung bền vững.

Tuổi Trẻ tự chủ để phát triển

Thời điểm phát triển rực rỡ nhất của báo chí Việt Nam được ghi nhận khoảng hơn một thập niên, từ cuối những năm 1990 đến khoảng năm 2010, đặc biệt là giai đoạn 2000 - 2010.

Đây là thời kỳ truyền hình gần như giữ vị thế độc tôn, còn báo in là kênh thông tin chính yếu. Hệ sinh thái của Tuổi Trẻ cũng phát triển mạnh trong giai đoạn này, với phiên bản điện tử ra đời vào năm 2003.

Quyết định số 219/2005 ngày 09/09/2005 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển thông tin đến năm 2010, trong phần mục tiêu cụ thể về phát triển các lĩnh vực thông tin có nội dung: "Thử nghiệm xây dựng tổ hợp xuất bản, tập đoàn báo chí, kết hợp với các hoạt động kinh doanh, dịch vụ theo quy định của pháp luật để tạo nguồn thu đầu tư cho hoạt động báo chí".

Tiếp sau đó, nghị định 43/2006 quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập ra đời đã "cởi trói" cho các đơn vị phát triển và giảm gánh nặng cho ngân sách.

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện đã bộc lộ một số hạn chế, vì vậy, Chính phủ đã ban hành nghị định 16/2015 để thay thế, khuyến khích các đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ tài chính, tức tự thu tự chi, giúp các đơn vị sự nghiệp công lập tiếp tục "dứt bầu sữa mẹ ngân sách", tự kinh doanh và hạch toán như doanh nghiệp.

Hơn một năm sau đó, Luật Báo chí năm 2016 ra đời đánh dấu bước chuyển từ mô hình báo chí thuần túy phục vụ sang mô hình báo chí có tính thị trường cao hơn, khi chính thức thừa nhận các cơ quan báo chí là đơn vị sự nghiệp có thu, được phép triển khai các hoạt động tạo nguồn thu hợp pháp, bao gồm thu từ bán báo, bán quyền xem các sản phẩm báo chí, quảng cáo, trao đổi, mua bán bản quyền nội dung; thu từ hoạt động kinh doanh, dịch vụ của cơ quan báo chí, các đơn vị trực thuộc cơ quan báo chí; nguồn thu từ tài trợ hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong nước và ngoài nước.

Chính trong khuôn khổ pháp lý mới này, những cơ quan báo chí đã chủ động thực hiện tự chủ từ sớm như báo Tuổi Trẻ càng có thêm điều kiện để phát huy lợi thế, mở rộng mô hình hoạt động và khẳng định vị thế trong kỷ nguyên truyền thông số.

************

>> Kỳ tới: Trao quyền tự chủ, dựng xây những tờ báo cống hiến