'Nhiều tỉnh mời giáo sư về nhưng cả năm không giao việc'

Nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân chia sẻ, lương không phải điều quan trọng duy nhất với người làm khoa học. Thực tế, nhiều tỉnh mời giáo sư về nhưng cả năm không giao việc và như vậy họ lại ra đi.

Mới đây, chia sẻ tại tọa đàm “Chính sách đột phá thu hút nhân tài trong giáo dục đại học, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo” do Đại học Bách khoa Hà Nội tổ chức, ông Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho hay không phải chỉ bây giờ, từ nhiều năm trước Việt Nam đã có các chính sách để thu hút, trọng dụng nhân tài.

Chẳng hạn, Nghị quyết 27 về xây dựng đội ngũ trí thức (2008), Nghị quyết 20 về phát triển khoa học - công nghệ (2012), Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (2013)… Tuy nhiên, dù đã có chính sách đặc thù, phần lớn vẫn chưa được triển khai hiệu quả và đi vào cuộc sống. 

Ông dẫn chứng Nghị quyết 98 của Quốc hội cho phép TPHCM trả lương lãnh đạo các cơ sở nghiên cứu công lập của thành phố lên tới 120 triệu đồng/tháng. Nhưng đến nay, chưa ai dám nhận mức lương đó. “Một mình lãnh đạo nhận 120 triệu trong khi xung quanh toàn 10-15 triệu thì sao làm việc được? Lẽ ra, nếu lãnh đạo 120 triệu thì cấp phó, chủ nhiệm đề tài cũng phải 80-90 triệu đồng”, ông nói.

Ông cũng cho rằng, thế giới đã trải qua hàng trăm năm phát triển khoa học công nghệ và đã đúc kết được những kinh nghiệm rất quý, chúng ta nên học theo thông lệ quốc tế. "Nếu cứ một mình một kiểu, một ‘sân chơi’ riêng thì rất khó. Hệ quả là khu vực công đang chảy máu chất xám nghiêm trọng - từ công sang tư, từ trong nước ra nước ngoài. Sẽ không gì ngăn được nếu chúng ta không có những giải pháp đột phá và kịp thời”, ông nói.

Để chính sách thu hút nhân tài trong giáo dục và khoa học - công nghệ đi vào thực tế, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng cần tập trung vào ba hướng.

Thứ nhất, chính sách đãi ngộ thực tế và khả thi. Muốn vậy, phải trao quyền tự chủ cho các cơ sở công lập nhưng không phải là ‘tự chủ cực đoan’. 

“Công lập thì nhà nước vẫn phải nuôi. Nếu bắt phải tự chủ hết thì thành tư thục. Đơn vị tự chủ chỉ nên tự lo chi thường xuyên, còn đầu tư thì nhà nước phải lo. Khi đó, họ mới linh hoạt trong việc trả lương cao, giữ chân cán bộ được”, ông nói.

Thứ hai, người đứng đầu các đơn vị công lập rất quan trọng. “Nếu không có lãnh đạo có tâm, có tầm, có uy tín và biết quan tâm, sẻ chia thì rất khó giữ chân nhân tài. Thu hút đã khó nhưng giữ chân còn khó hơn”.

Ông cho rằng các nhà khoa học nước ngoài khi trở về có thể chấp nhận lương thấp hơn nhưng ít nhất, họ cũng phải được quan tâm, được giao việc, giao đề tài, dự án, giao nhóm nghiên cứu mạnh... Họ cần có việc làm và qua việc làm thì mới có thu nhập. 

Thứ ba, cần tạo quyền tự chủ cho các nhà khoa học. Khi mời một người giỏi về, họ phải được trao quyền. Ví dụ nếu đứng đầu nhóm nghiên cứu, phải giao cho họ một khoản ngân sách riêng, được quyền mời đồng nghiệp trong và ngoài nước về làm việc cùng… Ngoài ra, họ phải được giao nhiệm vụ theo thể thức đặt hàng và có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc, tổ chức thực hiện.

“Nếu chính sách không đồng bộ, lãnh đạo không thực sự quan tâm và hệ sinh thái nghiên cứu không thuận lợi, chúng ta rất khó thu hút hay giữ chân được người giỏi”, ông Quân khẳng định.

Nói về việc thu hút nhân tài, PGS Huỳnh Quyết Thắng, Giám đốc Đại học Bách khoa Hà Nội, cho hay từ năm 2023 đến nay, đơn vị này đã có đề án thử nghiệm thu hút nhân tài. Mới đây, Đại học Bách khoa Hà Nội tiếp tục ban hành đề án thu hút và tuyển dụng giảng viên trẻ tài năng, chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành giai đoạn 2025-2030. Đây được xem là đề án thu hút nhân tài có quy mô lớn nhất của trường từ trước đến nay.

“Chúng tôi cho rằng đột phá đầu tiên phải là về con người. Có con người xuất sắc thì sẽ có nhiều thứ kéo theo”, ông Thắng nói.

Theo ông Thắng, thu nhập của cán bộ Đại học Bách khoa Hà Nội đã cải tiến trong 5 năm qua. Tuy nhiên, trường là cơ sở giáo dục đại học công lập, quyết định về chính sách đãi ngộ, tiền lương vẫn phải theo quy định của nhà nước nên không thể so sánh với một số trường ở khối dân lập vì cơ chế khác nhau.

Cùng quan điểm với ông Quân, ông Thắng cũng nhìn nhận lương bổng không phải là tất cả, đặc biệt với nhà khoa học trẻ.

“Điều quan trọng còn là môi trường làm việc, sự coi trọng, quyền được làm việc, sáng tạo, cống hiến”, Giám đốc Đại học Bách khoa Hà Nội nói.