Nhiều sản phẩm thủy sản có nguy cơ bị cấm xuất sang Mỹ: Siết kiểm soát nguồn gốc hải sản đánh bắt

Mỹ đề nghị Việt Nam tiếp tục duy trì và tăng cường các nỗ lực giảm thiểu tử vong và thương tích nghiêm trọng ngoài ý muốn của các loài thú biển.

Các địa phương phải thực hiện tốt công tác truy xuất nguồn gốc sản phẩm thủy sản, đảm bảo minh bạch từ tàu cá, cảng cá, cơ sở chế biến đến khi xuất khẩu... để mọi lô hàng phục vụ xuất khẩu đều có đầy đủ thông tin về nguồn gốc, phương pháp khai thác và không gây hại đến thú biển.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Lê Trần Nguyên Hùng, Phó cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), khẳng định những giải pháp cấp bách nêu trên nhằm khắc phục, hạn chế tối thiểu tác động hoặc tránh nguy cơ bị dừng xuất khẩu hàng loạt sản phẩm thủy hải sản Việt Nam sang thị trường Mỹ từ ngày 1-1-2026, như thông báo từ Cục Quản lý đại dương và khí quyển (NOAA), Bộ Thương mại Mỹ.

* Vì sao Mỹ từ chối công nhận tương đương 12 nghề cá của Việt Nam, dừng nhập khẩu các sản phẩm hải sản khai thác theo các nghề này từ ngày 1-1-2026, thưa ông?

- Việc Mỹ từ chối công nhận tương đương đối với 12 nghề cá được xác định là có sự hiện diện của các loài thú biển được bảo vệ theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA); ngư cụ có nguy cơ cao tương tác với thú biển và thiếu cơ chế giảm sát, báo cáo việc đánh bắt không chủ ý các loài thú biển; các biện pháp giảm thiểu tỉ lệ khai thác không chủ ý xuống dưới giới hạn cho phép còn nhiều hạn chế.

Đây là kết quả đã được dự báo từ tháng 1-2025 khi kết quả đánh giá sơ bộ được thông báo. Dù chúng ta đã nỗ lực thu thập thông tin, đưa ra các biện pháp quản lý và cung cấp tài liệu liên quan để chứng minh tương đương..., kết quả đánh giá sơ bộ của Mỹ cho thấy một số nghề khai thác hải sản của Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. 

Trong thông báo, Mỹ đã đánh giá Việt Nam đã có những nỗ lực trong việc thu thập thông tin, nộp báo cáo, thay đổi phương thức quản lý và áp dụng nhiều biện pháp để giảm thiểu khai thác không chủ ý các loài thú biển.

Tuy nhiên kết quả đạt được vẫn còn một số hạn chế. Mỹ đề nghị Việt Nam tiếp tục duy trì và tăng cường các nỗ lực giảm thiểu tử vong và thương tích nghiêm trọng ngoài ý muốn của các loài thú biển và có thể nộp lại thông tin mới liên quan đến các nghề cá bị từ chối sau ngày 1-1-2026 để được xem xét lại.

* Như vậy cơ hội để phía Mỹ xem xét, đánh giá lại với 12 nghề cá này vẫn còn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có giải pháp gì nhằm giúp Việt Nam tránh được lệnh cấm này, thưa ông?

- Sau khi Cục Quản lý đại dương và khí quyển của Mỹ thông báo kết quả đánh giá không tương đương đối với 12 nghề cá của Việt Nam, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức cuộc họp với các đơn vị liên quan, báo cáo Thủ tướng và xác định các nhiệm vụ cấp bách từ nay đến cuối năm như tập trung rà soát lại báo cáo đã cung cấp, bổ sung, làm rõ các thông tin để phía Mỹ tiếp tục đánh giá và thành lập tổ công tác liên ngành để thực hiện các yêu cầu tương đương.

Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các quy định, biện pháp kỹ thuật nhằm giảm thiểu khai thác không chủ ý các loài thú biển. Tiếp tục duy trì trao đổi song phương để làm rõ nguyên nhân và các vấn đề kỹ thuật để đáp ứng tương đương và làm rõ cách thức tổ chức thực hiện khi việc áp dụng lệnh cấm. Huy động thêm chuyên gia tư vấn pháp lý chuyên ngành từ Mỹ để hoàn thiện báo cáo, tư vấn giải pháp để đáp ứng tương đương.

Bộ cũng thông tin rộng rãi đến các doanh nghiệp, ngư dân để kịp thời có kế hoạch, phương án sản xuất phù hợp, đồng thời tổ chức giám sát thông qua các chương trình giám sát viên trên tàu cá, kiểm tra tại cảng, nhật ký khai thác, phỏng vấn để đảm bảo giảm thiểu tỉ lệ khai thác không chủ ý các loài thú biển. 

Tổ chức điều tra hiện trạng quần thể thú biển, xác định tỉ lệ khai thác không chủ ý các loài thú biển để có thêm cơ sở khoa học cung cấp cho phía Mỹ.

Bộ cũng chuẩn bị kế hoạch tổ chức thực hiện xác nhận nguồn gốc thủy sản từ các nghề đã được đánh giá tương đương để tiếp tục duy trì xuất khẩu các mặt hàng thủy sản đủ điều kiện sang Mỹ. 

Tiếp tục tổ chức thực hiện kế hoạch hành động quản lý và bảo tồn các loài thú biển, kế hoạch giảm thiểu khai thác không chủ ý các loài thú biển, chương trình giám sát viên trên tàu cá.

Có thể nói chỉ khi triển khai quyết liệt đồng bộ các nhiệm vụ và giải pháp này, cung cấp và giải trình đầy đủ các nội dung đã đánh giá không tương đương để Mỹ xem xét lại, nếu được công nhận tương đương, xuất khẩu thủy sản mới không ảnh hưởng.

* Cục có khuyến nghị gì với các địa phương, ngư dân để chủ động ứng phó với tình huống này?

- Các địa phương phải xác định đây là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, có ý nghĩa quan trọng đối với xuất khẩu thủy sản và phát triển bền vững ngành thủy sản. Do đó các địa phương cần tập trung chỉ đạo, tổ chức công tác thống kê sản lượng tại cảng, thu nhật ký khai thác thủy sản, thực hiện chứng nhận, xác nhận nguồn gốc thủy sản từ khai thác để phục vụ xuất khẩu theo yêu cầu của thị trường.

Tăng cường tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên biển, tại cảng cá, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm các quy định về bảo vệ thú biển. Thực hiện tốt công tác truy xuất nguồn gốc sản phẩm thủy sản đảm bảo rõ ràng, minh bạch từ tàu cá, cảng cá, cơ sở chế biến đến khi xuất khẩu, để mọi lô hàng phục vụ xuất khẩu đều có đầy đủ thông tin về nguồn gốc, phương pháp khai thác và thông tin không gây hại đến thú biển.

Tăng cường công tác tuyên truyền, tập huấn cho cộng đồng ngư dân các quy định về bảo vệ, bảo tồn các loài thú biển. Đồng thời giảm tỉ trọng các nghề có ảnh hưởng lớn đến thú biển như nghề lưới rê, nghề lưới kéo và áp dụng các biện pháp xua đuổi cá heo, cá voi đối với các tàu hoạt động trong nghề lưới vây, lưới rê, lưới kéo, nghề câu.