Nhiều người trẻ dù sở hữu bằng đại học danh giá vẫn loay hoay tìm việc

Ra trường với nhiều kỳ vọng, nhưng chỉ sau vài tháng gửi hồ sơ không phản hồi, phỏng vấn liên tục trượt, nhiều bạn trẻ đành "nghỉ tạm" rồi rơi vào cảnh không học, không làm, không đào tạo. Ở tuổi đôi mươi, họ đối diện cảm giác mất phương hướng, tự ti vì bị gán mác "lười biếng".

Hơn 1,6 triệu thanh niên rơi vào nhóm "3 không"

Theo số liệu được Cục Thống kê công bố ngày 6.10, quý 3/2025, VN có hơn 1,6 triệu thanh niên từ 15 - 24 tuổi không có việc làm, không tham gia học tập hay đào tạo - chiếm 11,5% tổng số thanh niên cả nước. Nguyên nhân chính, theo cơ quan thống kê, là do nhiều thanh niên vừa tốt nghiệp đại học, cao đẳng hoặc trung cấp, đang trong giai đoạn chuyển tiếp từ môi trường giáo dục sang việc làm. Thực tế hiện nay, không ít bạn trẻ dù sở hữu tấm bằng đại học danh giá nhưng vẫn loay hoay tìm việc hoặc khó thích nghi với môi trường làm việc.

T.N.S, ngụ đường Nguyễn Oanh, P.Hạnh Thông (trước là P.3, Q.Gò Vấp), TP.HCM, tốt nghiệp cao đẳng du lịch, gửi hồ sơ cho khoảng 30 công ty về lữ hành nhưng 2/3 trong số đó là từ chối, có những nơi gọi phỏng vấn nhưng lại cho kết quả không đạt do chưa đáp ứng yêu cầu, do vậy mà S. đã thất nghiệp gần 1 năm.

"Trong giai đoạn tìm việc, mình cũng từng làm lễ tân bán thời gian, lương thấp, không chế độ lại còn ca gãy. Thấy cực quá nên mình quyết định nghỉ, giờ chủ yếu ở nhà phụ bạn bán hàng online. Mọi người nói mình thất nghiệp, nhưng mình nghĩ là đang nghỉ tạm để tìm việc khác", S. cho hay.

Thế nhưng áp lực tài chính và áp lực đồng trang lứa có lúc khiến S. rơi vào trạng thái căng thẳng. "Giờ mình tính học chứng chỉ hướng dẫn viên, để có lý do ra ngoài, cũng là khởi động lại bản thân", S. nói.

S. là một phần trong nhóm nhiều sinh viên sau khi ra trường vẫn loay hoay tìm việc, không ít người phải chấp nhận làm trái ngành với mức lương thấp. Sau vài tháng gửi hồ sơ không kết quả, một số chọn "nghỉ tạm" để chờ cơ hội tốt hơn. Nhưng sự nghỉ ngơi ấy kéo dài, khiến họ rơi vào nhóm "3 không" - không học, không làm, không đào tạo, nhóm đang ngày càng mở rộng trong giới trẻ hiện nay.

Trên trang web của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO, ngày 12.8.2023) có chỉ ra rằng những người trẻ trong nhóm "3 không" nói trên thường bị xã hội dán nhãn "lười biếng", "thiếu ý chí" hay "không có động lực". Những định kiến này khiến họ dễ tự ti, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và ngại tìm kiếm sự giúp đỡ. Sự kỳ thị ấy cũng khiến nhóm này ít được quan tâm trong các chính sách hỗ trợ, làm giảm cơ hội để họ quay lại học tập, làm việc và hòa nhập xã hội.

C.B.K.V (22 tuổi), ngụ P.Ngã Bảy, TP.Cần Thơ (trước là P.Ngã Bảy, TP.Ngã Bảy), tốt nghiệp loại giỏi ngành công nghệ sau thu hoạch tại một trường ĐH ở TP.Cần Thơ, thế nhưng suốt nửa năm qua V. vẫn loay hoay trong vòng xoay tìm việc, thử việc và cảm thấy không phù hợp. Điều này khiến V. cảm thấy hoài nghi về năng lực của bản thân.

"Lúc mới ra trường, mình gửi hồ sơ khắp nơi, có chỗ hẹn phỏng vấn rồi im luôn. Sau vài lần bị từ chối, mình bắt đầu sợ thất bại, sợ bị hỏi "làm ở đâu rồi". Ở nhà lâu, người quen nhìn mình với ánh mắt khác, có người nói thẳng "con gái gì mà lười", nghe buồn lắm. Thật ra mình không lười, chỉ thấy mệt và mất tự tin. Mỗi sáng thức dậy, không có việc gì để làm, cảm giác trống rỗng lắm. Có lúc mình nghĩ chắc mình vô dụng thật. Giờ mình đang học lại một khóa chạy quảng cáo online, không dám nói là sẽ đổi đời, chỉ mong lấy lại cảm giác được làm gì đó, để biết là mình vẫn còn cố gắng", V. bộc bạch.

Anh Nguyễn Phúc Anh, đang làm tại phòng nhân sự một công ty giáo dục ở đường Sơn Kỳ, P.Tân Phú (trước là P.Tân Sơn Nhì, Q.Tân Phú), TP.HCM, cho biết: "Nhiều bạn trẻ hiện nay chọn theo đuổi công việc đúng sở thích, coi trọng trải nghiệm và sự cân bằng cuộc sống, nên đôi khi bị đánh giá là chịu áp lực kém. Thực ra, họ chỉ không muốn gắn bó với những công việc mà bản thân cảm thấy không được ghi nhận xứng đáng. Một số bạn lại mong đạt thành quả nhanh, tin vào năng lực của mình nhưng thiếu trải nghiệm thực tế để có thể đảm nhận vị trí cao hay mức lương như kỳ vọng".

Thị trường lao động thay đổi, kỹ năng là chìa khóa sống còn

Chuyên gia lao động việc làm Bùi Đoàn Chung, người sáng lập cộng đồng nghề nhân sự VN, cho rằng dù bằng đại học danh giá nhưng vẫn loay hoay tìm việc hoặc khó thích nghi với môi trường làm việc, nguyên nhân không chỉ nằm ở phía người lao động mà còn phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong cấu trúc thị trường việc làm.

"Thị trường lao động đang thay đổi rất nhanh, đặc biệt khi trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng tham gia sâu vào quy trình làm việc. Những công việc mang tính lặp lại vốn thường dành cho sinh viên mới ra trường đang dần bị thay thế hoặc đòi hỏi kỹ năng cao hơn. Vì vậy, vị trí khởi đầu ngày nay không còn là những việc đơn giản nữa, mà yêu cầu khả năng làm việc với công nghệ, phân tích dữ liệu, sáng tạo và tự động hóa", ông Chung nói.

Theo ông Chung, bằng cấp không còn là tấm vé đảm bảo việc làm như trước. Doanh nghiệp hiện quan tâm nhiều hơn đến kỹ năng thực tế, khả năng thích ứng và kinh nghiệm. Câu hỏi họ đặt ra không phải bạn học ở đâu, mà là bạn có thể làm được gì.

"Một bộ phận người trẻ lại chưa sẵn sàng thay đổi tư duy nghề nghiệp, ngại công việc lương thấp, ngại học thêm, nên bỏ lỡ cơ hội rèn nghề. Trong môi trường cạnh tranh hiện nay, ai không chịu học liên tục và thích nghi linh hoạt với công nghệ mới thì rất dễ bị bỏ lại phía sau", ông Chung cho hay.

"Trước hết, người trẻ cần chủ động học hỏi và tiếp cận thực tế càng sớm càng tốt, đặc biệt trong các ngành có tốc độ thay đổi nhanh hoặc đòi hỏi chuyên môn sâu. Chỉ học trong sách vở là chưa đủ nếu bạn không thử sức trong môi trường thật. Ngoài các cuộc thi học thuật, sinh viên có thể tham gia chương trình thực tập, kiến tập hay các khóa đào tạo mà doanh nghiệp thiết kế riêng cho sinh viên mới tốt nghiệp. Quan trọng là đừng chờ môi trường hoàn hảo mới bắt đầu. Hãy tận dụng mọi cơ hội từ kỳ thực tập, dự án nhỏ đến công việc bán thời gian để rèn kỹ năng và xác định rõ thế mạnh của mình. Nếu chưa tìm được vị trí như mong muốn, hãy tiếp tục trau dồi ngoại ngữ, công nghệ và kinh nghiệm thực tế. Mỗi bước nhỏ hôm nay sẽ là nền tảng để bạn vững vàng hơn trong thị trường lao động cạnh tranh", ông Chung khuyên.