Nhiều điều kỳ lạ trong chính trường Thái Lan

Chiều 5-9, lãnh đạo Đảng Bhumjaithai, ông Anutin Charnvirakul, chính thức được bầu làm thủ tướng thứ 32 của Thái Lan, trở thành người đứng đầu chính phủ thứ ba của xứ chùa vàng chỉ trong 13 tháng.

Tuy nhiên chính phủ mới do ông Anutin đứng đầu cũng khó lòng trụ lâu do những thỏa hiệp chính trị sau cánh gà với một lực lượng "ngủ yên" suốt hơn một năm qua nhưng nay đã tỉnh giấc: Đảng Nhân dân (tiền thân là Đảng Tiến bước).

Bhumjaithai và Pheu Thai trở thành đối thủ

Cuộc bỏ phiếu ngày 5-9 là sự kiện kỳ lạ trong một nhiệm kỳ lập pháp kỳ lạ tại Thái Lan. Cuộc bầu cử đã chọn Đảng Bhumjaithai (69 ghế), vốn chỉ chiếm số ghế nhiều thứ ba tại Hạ viện, làm đảng cầm quyền mới. 

Hai đảng nhiều ghế nhất là Nhân dân (143 ghế) và Pheu Thai (132 ghế) đều không tham gia chính phủ mới, dù cùng chiếm số ghế xấp xỉ gấp đôi. Điều này đều liên quan đến nhân tố kỳ lạ mang tên Đảng Nhân dân. 

Trả lời Tuổi Trẻ, giáo sư Thitinan Pongsudhirak, giám đốc Viện khoa học và an ninh quốc tế thuộc ĐH Chulalongkorn (Thái Lan), giải thích: "Đảng Nhân dân trở thành "người tạo vua" trong bối cảnh hiện tại. Họ là trường hợp vô tiền khoáng hậu trên chính trường Thái Lan. Họ giữ nhiều số ghế nhất nhưng không có ứng viên thủ tướng nào.

Đó là vì Đảng Tiến bước, tiền thân của họ, đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tháng 5-2023 nhưng lại bị giải thể một năm sau đó. Lãnh đạo của họ, ông Pita Limcharoenrat, thì bị cấm tham gia chính trị 10 năm".

Sau cuộc bầu cử tháng 5-2023, ban đầu Đảng Tiến bước đã liên minh với Đảng Pheu Thai để thành lập chính phủ. Tuy nhiên sau đó Pheu Thai lại quay lưng, liên minh với Bhumjaithai và nhiều đảng nhỏ hơn để giành quyền này từ Tiến bước.

Song sau khi cựu Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra dính bê bối rò rỉ ghi âm cuộc gọi với Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen hồi tháng 6, Bhumjaithai và ông Anutin đã tuyên bố rút khỏi liên minh này và trở thành lực lượng đối lập nguy hiểm nhất của Pheu Thai.

Tình thế này đã tạo ra một thế cờ "lạ": cả Pheu Thai và Bhumjaithai đều không thể tự mình thành lập chính phủ. Trong bối cảnh này, họ cùng nhìn về một đối thủ cũ là Đảng Nhân dân. Đảng nào thuyết phục được Nhân dân ủng hộ mình chắc chắn sẽ lập được chính phủ.

Ông Thitinan bình luận: "Bhumjaithai và Pheu Thai từng là đồng minh nhưng nay lại là đối thủ. Chừng nào xung đột giữa hai đảng này còn thì Đảng Nhân dân còn có đòn bẩy làm "người tạo vua" và có thể thúc đẩy các yêu cầu cải cách hiến pháp".

Thực tế đã diễn ra đúng theo kịch bản như trên. Ông Anutin giành chiến thắng với 311/490 phiếu bầu, trong đó có đến 142 phiếu là của Đảng Nhân dân. Tuy nhiên đảng này cũng lại có một nước đi kỳ lạ là tiếp tục không tham gia chính phủ.

Giáo sư ĐH Chulalongkorn phân tích: "Thông thường các chính đảng Thái Lan muốn tham gia chính phủ vì đó là nơi thu về tiền bạc và địa vị. Nhưng Đảng Nhân dân đã chứng minh họ là ngoại lệ. Họ có lập trường vững chắc ủng hộ cải cách hiến pháp và sẵn sàng bỏ phiếu cho ứng viên bất kỳ đảng nào miễn là lãnh đạo chính phủ mới giữ lời hứa cải cách".

Hai lựa chọn khó

Chia sẻ với Tuổi Trẻ, phó lãnh đạo Đảng Nhân dân Chaiwat Sathawornwichit làm rõ lập trường của đảng: "Chúng tôi không ủng hộ Bhumjaithai. Chúng tôi cho phép lãnh đạo của họ làm thủ tướng trên cơ sở thỏa thuận họ sẽ làm hai điều sau: trưng cầu dân ý mở đường cho sửa đổi Hiến pháp trong vòng 4 tháng, và giải tán quốc hội cũng trong 4 tháng".

Ông Chaiwat khẳng định Đảng Nhân dân nhận thấy chính trường Thái Lan đang không có lựa chọn tốt nào. Tuy nhiên, đảng này đã quyết định không khoanh tay đứng nhìn và bỏ phiếu trắng vì hiểu rõ nếu không có các lá phiếu của mình, không đảng nào có thể thành lập chính phủ.

Hoàn cảnh này có thể đẩy Thái Lan vào tình trạng tê liệt hoặc thúc đẩy Pheu Thai và Bhumjaithai "làm lành". Thậm chí "các thế lực cũ" (ám chỉ phe quân đội) có thể trở lại dưới danh nghĩa khôi phục trật tự.

"Bỏ phiếu trắng là lựa chọn không thể chấp nhận. Do đó chúng tôi chỉ còn hai lựa chọn cần cân nhắc kỹ", ông Chaiwat khẳng định.

Theo phó lãnh đạo Đảng Nhân dân, nếu về phe Pheu Thai, hai đảng có thể lập tức thành lập chính phủ đa số. Khi ấy, biện pháp duy nhất Đảng Nhân dân có thể giám sát Pheu Thai là qua chất vấn bất tín nhiệm. Tuy nhiên kể cả phương án đó cũng không hiệu quả trong trường hợp này.

Ông Chaiwat giải thích về quyết định chọn Bhumjaithai: "Họ rất khó thành lập chính phủ bền vững. Pheu Thai có thể kích hoạt bỏ phiếu bất tín nhiệm bất cứ lúc nào để giải tán chính phủ. Nếu chúng tôi thấy dấu hiệu vi phạm thỏa thuận về việc mở đường sửa đổi hiến pháp hoặc không giải tán quốc hội trong vòng 4 tháng, chúng tôi cũng có thể kích hoạt bỏ phiếu bất tín nhiệm.

Trong trường hợp này, quốc hội có thể bị giải tán, mở đường cho cuộc tổng tuyển cử mới trong điều kiện tốt hơn cho các lực lượng dân chủ nếu chúng tôi kịp bắt đầu quá trình sửa đổi hiến pháp".

Lãnh đạo Đảng Nhân dân cho biết với kịch bản bầu cho Bhumjaithai, Đảng Nhân dân giữ được vị thế là phe dao động và giữ cánh cửa giải tán quốc hội tiếp tục mở.