Nhà thầu Việt cần gì để thắng trên sân nhà?

Nhà thầu ngành Xây dựng đang đứng trước cơ hội lớn song cũng phải cạnh tranh trực tiếp với các nhà thầu nước ngoài có kinh nghiệm, tiềm lực tài chính và công nghệ vượt trội. Vậy, họ cần làm gì để không thua ngay trên sân nhà?

Cơ hội song hành cùng thách thức

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội các nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) chia sẻ, những năm 1995-1997 trở về trước, nhà thầu Việt hầu như chỉ là thầu phụ nhân công cho các nhà thầu ngoại. Tới nay, họ đã nhanh chóng tiếp thu kiến thức, làm chủ công nghệ, thiết kế và thi công những công trình rất lớn.

Trong bối cảnh hàng loạt dự án trọng điểm quốc gia đang và sẽ được đầu tư, ông Hiệp cho rằng, đây sẽ là cơ hội vàng của các nhà thầu xây dựng Việt Nam. Tuy nhiên, song hành với cơ hội là không ít thách thức, nhất là việc cạnh tranh với nhà thầu nước ngoài.

"Nhiều nhà thầu ở nước ngoài, chẳng hạn như Nhật Bản đang đối diện với thực tế khan hiếm công trình xây dựng và phải sang nước ngoài để mở rộng cơ hội. Vì thế, nếu nhà thầu Việt không nắm bắt được cơ hội, sẽ coi như thua trên sân nhà", ông Hiệp nói và cho biết, những rào cản về vốn, năng lực tài chính, thu xếp vốn chính là hạn chế lớn nhất của các doanh nghiệp trong nước.

"Doanh nghiệp nước ngoài có thể có được những bảo lãnh ngân hàng, bảo lãnh về tài chính, đầu tư các dự án với đủ với khả năng lớn. Tuy nhiên, với nhà thầu Việt Nam lại khác. Chẳng hạn khi tham gia làm đường sắt tốc độ cao, mỗi gói thầu cũng phải 1-2 tỷ USD. Nếu bảo lãnh thực hiện hợp đồng là 10%, liệu họ có đáp ứng được?", ông Hiệp đặt vấn đề.

Không chỉ tài chính, hồ sơ kinh nghiệm, nhà thầu Việt vẫn "lép vế" khi cạnh tranh về công nghệ. Thực tế, có những công nghệ mà nhà thầu trong nước chưa được chuyển giao thì điều tất yếu là phải để cho nhà thầu nước ngoài thực hiện.

Nhà thầu ngoại chiếm lĩnh thị trường chục tỷ đô

Theo TS Nguyễn Kinh Luân (Đại học Queensland, Australia), hiện là Trưởng Ban Tái cấu trúc, Thành viên HĐQT, Phó tổng giám đốc Đầu tư và Phát triển thị trường quốc tế, Tập đoàn Xây dựng Hòa Bình, nghiên cứu của Mordor Intelligence chỉ ra, thị trường xây dựng Việt Nam đạt giá trị 57,5 tỷ USD năm 2020 và dự kiến tăng lên 94,9 tỷ USD vào năm 2026, với tốc độ tăng trưởng bình quân ấn tượng 8,7% mỗi năm trong giai đoạn 2021-2026.

Mặc dù vậy, một thực tế đáng lo ngại là phần lớn giá trị gia tăng từ sự bùng nổ này lại đang nằm trong tay các nhà thầu có vốn nước ngoài. Các "ông lớn" như GS E&C đến từ Hàn Quốc, Kajima và Obayashi của Nhật Bản, China State Construction Engineering Corporation từ Trung Quốc, hay Coteccons hiện thuộc quỹ đầu tư Kusto (Kazakhstan) đang chiếm lĩnh đáng kể trong các dự án lớn như khu công nghiệp, nhà máy và hạ tầng trọng điểm, lên tới 57% thị phần trong các dự án quy mô lớn.

Từ thực tế này, TS Nguyễn Kinh Luân chỉ ra ba nguyên nhân chính dẫn đến sự "thất thế" của nhà thầu nội địa. Thứ nhất là hạn chế về vốn. Doanh nghiệp Việt thiếu nguồn lực tài chính để cạnh tranh với các nhà thầu quốc tế được hậu thuẫn, "chống lưng" bởi các tổ chức tài chính hoặc chính phủ nước ngoài.

Yếu tố thứ hai là các doanh nghiệp nội còn hoạt động rời rạc, phân tán, tạo ra sự bất lợi trong cạnh tranh với các đối thủ có hệ sinh thái hoàn chỉnh.

Thứ ba, chính sách ưu đãi chưa đủ mạnh khiến cho các doanh nghiệp nội địa gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn, đất đai và công nghệ so với các đối thủ nước ngoài được hưởng ưu đãi từ chính sách đầu tư FDI.

Xây dựng mô hình Tổ hợp các nhà thầu?

Theo ông Nguyễn Quốc Hiệp, VACC đang đề nghị xây dựng mô hình "Tổ hợp các nhà thầu", để các nhà thầu Việt cùng phối hợp với nhau, kết hợp nhiều chuyên ngành cùng hỗ trợ lẫn nhau như làm đường, sản xuất dầm bê tông, kết cấu thép, thiết kế tư vấn…

Mô hình này sẽ giải quyết được khá nhiều bài toán, đặc biệt là bài toán tài chính khi sẽ cộng dồn, gộp chung được nguồn lực, để các nhà thầu trong nước cùng nhau khi thực hiện các dự án, cùng chia sẻ, cùng chịu trách nhiệm.

"Nhà thầu Việt Nam có bản lĩnh và học hỏi rất nhanh, biết rút kinh nghiệm. Chúng ta không phải người đi đầu về công nghệ, nhưng chịu khó học hỏi, chịu khó tiếp thu thì không gì là không thể", ông Hiệp nói.

Còn theo TS Nguyễn Kinh Luân, để hiện thực hóa các mục tiêu của Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, cần ban hành các chính sách cụ thể, ưu tiên doanh nghiệp Việt trong lĩnh vực xây dựng. Điều này không chỉ bảo vệ lợi ích doanh nghiệp nội địa, mà còn góp phần tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực toàn ngành.

Trước hết, cần phân loại dự án FDI theo quy mô đầu tư và quy định tỷ lệ bắt buộc sử dụng nhà thầu Việt. Dựa trên Luật Đầu tư và Luật Xây dựng, có thể xem xét ban hành nghị định quy định tỷ lệ tương ứng với quy mô dự án.

Bên cạnh đó, cần ưu tiên chỉ định thầu hoặc đấu thầu hạn chế cho nhà thầu Việt trong các dự án hạ tầng trọng điểm. Việc hỗ trợ tài chính và chuyển giao công nghệ cũng là một yếu tố quan trọng. Các doanh nghiệp xây dựng trong nước cần được tăng cường khả năng tiếp cận tín dụng ưu đãi; được định vị ở vai trò tổng thầu có quyền thuê chuyên gia nước ngoài, tiếp nhận chuyển giao công nghệ để nâng cao năng lực, thay vì bị phụ thuộc vào các nhà thầu nước ngoài.

Cuối cùng, cần xây dựng cơ chế hậu kiểm thay vì tiền kiểm bằng việc giảm rào cản hành chính, khuyến khích các nhà thầu nội tham gia dự án FDI, đảm bảo minh bạch nhưng linh hoạt.