Nhà nước rót vốn, đầu tư mạo hiểm cùng startup

Tại hội thảo chiều 22/10 ở Hà Nội, ông Lương Văn Thường, đại diện Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ - Bộ Khoa học và Công nghệ, cho biết Nghị định 264 quy định việc thành lập, cơ cấu tổ chức, quản lý và sử dụng vốn của Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và Quỹ đầu tư mạo hiểm địa phương, nhằm thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo.

Theo đó, Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia sẽ hoạt động dưới hình thức công ty TNHH hai thành viên trở lên hoặc công ty cổ phần, với Bộ Khoa học và Công nghệ là cơ quan đại diện phần vốn nhà nước. Trong khi đó, quỹ địa phương sẽ do UBND cấp tỉnh quản lý, thành lập dưới hình thức doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp.

Nghị định cho phép các quỹ góp vốn, mua cổ phần hoặc phần vốn góp tại doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo trong và ngoài nước; đồng đầu tư với các quỹ khác; thành lập hoặc góp vốn vào quỹ đầu tư mạo hiểm mới, thông qua đó hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia. Chu kỳ đầu tư của quỹ kéo dài tối đa 10 năm, riêng với dự án có yếu tố lưỡng dụng - phục vụ cả mục đích dân sự và quốc phòng - có thể kéo dài 15 năm.

Nghị định cũng quy định cơ chế miễn trừ trách nhiệm cho tổ chức, cá nhân điều hành quỹ trong trường hợp xảy ra tổn thất do rủi ro khách quan, tạo điều kiện để quỹ có thể thực hiện đúng tinh thần "đầu tư mạo hiểm".

Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh, nhận định sự ra đời của Nghị định 264 đánh dấu việc Nhà nước chuyển đổi vai trò, từ hỗ trợ sang trực tiếp đầu tư và chấp nhận rủi ro cùng doanh nghiệp khởi nghiệp. "Chính sách mới thể hiện vai trò đột phá của Nhà nước", ông nói.

Thế giới đầu tư mạo hiểm như thế nào?

Ông Bùi Thành Đô, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch quỹ ThinkZone Ventures, cho biết Việt Nam có nhiều tiềm năng phát triển đầu tư mạo hiểm, nhưng cũng có những rào cản khiến dòng vốn nước ngoài còn dè dặt. "Các nhà đầu tư quốc tế e ngại vì thị trường Việt Nam có quá ít thương vụ thoái vốn. Nếu dòng tiền không ra được, thì cũng khó có thể vào", ông nhận xét.

Chia sẻ mô hình Việt Nam có thể tham khảo, ông Đô dẫn kinh nghiệm từ Hàn Quốc, nơi chính phủ đầu tư dạng "quỹ trong quỹ" (Fund of Funds), do Korea Venture Investment Corp (KVIC) quản lý. Đây là quỹ mẹ, sử dụng vốn nhà nước làm vốn mồi, đầu tư vào các quỹ con để phân tán rủi ro và huy động thêm nguồn lực từ khu vực tư nhân.

Tính đến năm 2022, KVIC quản lý tổng tài sản trị giá 6,8 tỷ USD, rót vốn vào 1.125 quỹ con, hình thành 31,2 tỷ USD dòng vốn đầu tư cho hơn 9.000 doanh nghiệp khởi nghiệp và doanh nghiệp vừa và nhỏ. "Họ quan niệm càng rủi ro thì càng phải đầu tư nhiều, vì không có cá giống lấy đâu ra cá", ông Đô nói.

Hàn Quốc cũng đầu tư 500 triệu USD cho 56 quỹ đầu tư mạo hiểm toàn cầu, kèm điều kiện các quỹ đó phải tái đầu tư vào startup trong nước, từ đó tạo hiệu ứng lan tỏ, thúc đẩy hệ sinh thái đầu tư mạo hiểm.

Tại Singapore, mô hình Startup SG được thiết kế linh hoạt hơn, theo hướng đồng đầu tư theo từng thương vụ. Ở giai đoạn đầu, vốn nhà nước chiếm tỷ trọng lớn, nhưng dần nhường chỗ cho vốn tư nhân ở các vòng sau, giúp đảm bảo tính bền vững. "Singapore tập trung vào việc tạo ra giá trị phi tài chính và củng cố vị thế của nước này trong khu vực", ông Đô nhận định.

Còn ở Trung Quốc và Israel, các quỹ đầu tư mạo hiểm nhà nước tập trung vào những lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, fintech, công nghệ giáo dục hay công nghệ sinh học. Tuy nhiên, theo ông, mỗi quốc gia có cách tiếp cận riêng, điều chỉnh chính sách linh hoạt theo từng giai đoạn phát triển, vì thế "không thể sao chép mô hình mà cần chọn cách phù hợp thực tế và định hướng của Việt Nam".

Thị trường đầu tư mạo hiểm Việt Nam đạt đỉnh năm 2021 với tổng giá trị vốn rót hơn 1,4 tỷ USD, đứng thứ tư trong khu vực ASEAN, nhưng liên tiếp giảm ba năm gần đây. Năm 2024, lượng vốn đổ vào thị trường là 398 triệu USD, với 118 thương vụ.

Khoảng 80% dòng vốn vào hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đến từ quỹ nước ngoài, chủ yếu ở Singapore, trong khi quỹ trong nước chiếm phần nhỏ. Hiện Việt Nam có 38 quỹ đầu tư mạo hiểm đang hoạt động, với tổng quy mô dưới 500 triệu USD.

Theo Giám đốc BK Holdings Phạm Tuấn Hiệp, phần lớn vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam tập trung vào startup công nghệ thông tin (IT-based), trong khi thiếu vắng các công ty công nghệ sâu như robot, điện toán đám mây, công nghệ sinh học hay vật liệu mới. Ông cũng chỉ ra một hạn chế khác về đổi mới sáng tạo tại doanh nghiệp Việt là phần lớn hoạt động nghiên cứu phát triển chỉ phục vụ nội bộ, tức "đổi mới sáng tạo đóng".

"Viettel là ví dụ thành công về R&D nhưng chủ yếu tự sản tự tiêu. Còn một số tập đoàn tư nhân lớn khác lại chủ yếu nhập công nghệ nước ngoài, trong khi các viện nghiên cứu trong nước khó cung cấp thành quả nghiên cứu để doanh nghiệp thương mại hóa", ông phân tích.

Trong bức tranh hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam, ông kỳ vọng Nhà nước tham gia sâu hơn, với vai trò dẫn dắt, kiến tạo, "vừa kéo vừa đẩy", từ đó phát triển thành công 11 nhóm công nghệ chiến lược mà Chính phủ đã xác định. Trong đó, sự ra đời của Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia được mong đợi là cú hích quan trọng.

Trọng Đạt