Nghịch lý EU: Liên tục tuyên bố muốn tự chủ công nghệ nhưng vẫn trông chờ vào hàng nghìn người Trung Quốc đang đổ đến nền kinh tế lớn thứ 4 của khối, chuyện gì đang xảy ra?

Châu Âu đang dốc toàn lực để giành lại vị thế trong cuộc đua xe điện toàn cầu, nhưng giải pháp lại đến từ một "thế lực" công nghệ không ngờ, đó là Trung Quốc.

Tập đoàn sản xuất pin xe điện hàng đầu thế giới CATL đang triển khai một dự án quy mô lớn tại Tây Ban Nha, không chỉ mang theo công nghệ, vốn đầu tư mà còn cả lực lượng lao động đông đảo lên tới 2.000 công nhân Trung Quốc.

Đây là một phần trong liên doanh trị giá 4,1 tỷ euro giữa CATL và tập đoàn ô tô Stellantis, nhằm xây dựng nhà máy sản xuất pin lithium iron phosphate (LFP) tại Figueruelas, vùng Aragón, ngay sát một nhà máy cũ của General Motors được xây dựng từ thập niên 1980.

Nhà máy mới dự kiến đi vào hoạt động cuối năm 2026, với diện tích tương đương gần 100 sân bóng đá, đánh dấu cột mốc chưa từng có về sự hiện diện công nghiệp Trung Quốc tại nền kinh tế lớn thứ 4 châu Âu.

Động thái này mang đậm dấu ấn chiến lược “củng cố sự phụ thuộc toàn cầu” của Chủ tịch Tập Cận Bình, một nỗ lực biến công nghệ sản xuất cao cấp của Trung Quốc thành đòn bẩy địa chính trị trong thời kỳ bất ổn toàn cầu.

Trong khi đó, giới quan sát ở châu Âu lo ngại rằng việc Trung Quốc đưa hàng nghìn công nhân tới tận công trường lắp đặt dây chuyền, thay vì sử dụng nhân sự địa phương, cho thấy họ không sẵn sàng chuyển giao bí quyết công nghệ.

Jose Juan Arceiz, thành viên hội đồng công nhân châu Âu của Stellantis và lãnh đạo công đoàn UGT tại Aragón, chia sẻ: “Tôi không nghĩ Trung Quốc muốn chia sẻ bí quyết với chúng tôi. Họ đưa tới 2.000 công nhân để xây dựng và lắp đặt, đó là lý do rất rõ ràng.”

Mặc dù ông hoan nghênh việc CATL cam kết tuyển dụng 3.000 lao động địa phương để vận hành nhà máy sau khi hoàn tất, nhưng không tin rằng các kỹ sư Tây Ban Nha sẽ thực sự được tiếp cận công nghệ lõi.

CATL giữ im lặng về việc bao nhiêu trong số 2.000 công nhân sẽ trực tiếp lắp đặt thiết bị sản xuất - một bước then chốt liên quan đến công nghệ điện hoá độc quyền và thiết kế pin. Chính quyền địa phương ở thị trấn Pedrola cho biết các quan chức CATL thậm chí còn tìm kiếm thêm đất để xây cơ sở công nghiệp phụ trợ và khu ở cho công nhân Trung Quốc, nhưng tỏ ra kín tiếng với truyền thông.

Tây Ban Nha hiện đang được nhìn nhận như một đồng minh thân cận nhất của Trung Quốc tại Tây Âu, trong bối cảnh các khoản đầu tư pin đang đổ vào nước này.

Ngoài CATL, các tập đoàn Trung Quốc như AESC Envision cũng đang xây dựng nhà máy ở miền tây Tây Ban Nha, trong khi Volkswagen liên kết với Gotion để mở rộng tại Valencia. Chính phủ Tây Ban Nha, dưới thời Thủ tướng Pedro Sánchez, đã nhiều lần tiếp đón ông Tập trong 2 năm qua, bày tỏ kỳ vọng biến nước này thành trung tâm sản xuất pin EV của châu Âu.

Trái với sự dè dặt của Washington, nơi CATL bị đưa vào danh sách đen, EU lại tỏ ra cởi mở hơn. Dự án liên doanh với Stellantis đã được EU tài trợ 298 triệu euro từ quỹ NextGeneration nhằm tái thiết kinh tế sau đại dịch. Cả hai đảng lớn tại Tây Ban Nha ,Đảng Xã hội (PSOE) cầm quyền và Đảng Nhân dân (PP) đối lập, đều ủng hộ dự án, xem đó là cách để cứu ngành công nghiệp ô tô đang lung lay khi chuyển đổi từ động cơ đốt trong sang xe điện.

Tuy nhiên, phe cực hữu Vox phản đối dữ dội. Lãnh đạo đảng tại nghị viện vùng Aragón, Alejandro Nolasco, tuyên bố: “Chúng ta chấp nhận rủi ro khổng lồ. Họ sẽ lấy đi công nghệ và cả tiền bạc, còn chúng ta thì chẳng được gì.”

Một phần lý do khiến CATL thận trọng là vì các doanh nghiệp Trung Quốc được khuyến cáo bảo vệ chặt chẽ sở hữu trí tuệ. Chuyên gia Joris Teer từ Viện Nghiên cứu An ninh EU đánh giá: “Ông Tập muốn biến Trung Quốc thành một pháo đài tự cung tự cấp, đồng thời khiến phần còn lại của thế giới phụ thuộc nhiều hơn vào sản xuất của Trung Quốc.”

Quá trình đưa công nhân Trung Quốc sang Tây Ban Nha gợi nhớ đến chiến lược từng được áp dụng ở châu Phi, nơi Trung Quốc xây dựng đường sắt, cảng biển và đập thuỷ điện trong 2 thập kỷ qua. Vào giữa thập niên 2010, khoảng 40.000 người Trung Quốc làm việc tại Angola, con số cao kỷ lục trong lịch sử hiện đại của Bắc Kinh.

Tuy nhiên, bài học ở châu Phi là nếu không tạo công ăn việc làm địa phương, Bắc Kinh sẽ vấp phải sự phản đối. Do đó, CATL tuyên bố sẽ chỉ duy trì dưới 10% nhân sự Trung Quốc sau khi nhà máy đi vào hoạt động, và đang xúc tiến tuyển dụng kỹ sư Tây Ban Nha song song với việc cử cán bộ sang “dẫn đường”.

Tuy nhiên, một vấn đề khác nảy sinh là chuỗi cung ứng. Trong khi các hãng Hàn Quốc như LG hay Samsung có xu hướng mua nguyên liệu tại chỗ, thì các công ty Trung Quốc thường nhập khẩu từ trong nước. Điều này khiến giới chức EU lo ngại “lợi ích lan tỏa” về mặt kinh tế sẽ thấp.

Tham khảo FT