Nga hồi sinh giao dịch đổi lúa mì lấy ô tô với Trung Quốc

(Dân trí) - Nga tái sinh barter, quay về quá khứ giữa áp lực trừng phạt phương Tây. Liệu đây là lối thoát hay chỉ giải pháp tạm thời đầy rủi ro?

Mới đây, một giao dịch hiếm hoi đã thu hút sự chú ý của giới tài chính quốc tế, đó là ô tô Trung Quốc được đổi lấy lúa mì Nga. Thoạt nghe, câu chuyện này có vẻ như một lát cắt lạc hậu từ thời kỳ kinh tế hỗn loạn sau khi Liên Xô sụp đổ, khi lạm phát phi mã và thiếu hụt tiền mặt buộc các doanh nghiệp phải quay về với hình thức trao đổi hàng hóa nguyên thủy.

Không phải câu chuyện của quá khứ, đây là thực tế đang diễn ra trong nền kinh tế Nga hiện đại - một hệ quả trực tiếp từ hàng nghìn lệnh trừng phạt mà phương Tây áp đặt.

Việc Nga "tái sinh" hình thức barter (trao đổi hàng hóa) là minh chứng rõ nét cho mức độ ảnh hưởng của cuộc chiến ở Ukraine lên nền thương mại toàn cầu.  Các giao dịch bí mật này không chỉ là một giải pháp tình thế mà còn phản ánh một sự chuyển dịch chiến lược sâu sắc của Moscow trong bối cảnh địa chính trị phức tạp.

Khi đồng tiền trở thành vũ khí

Kể từ khi xung đột ở Ukraine nổ ra, Mỹ, châu Âu và các đồng minh đã áp đặt hơn 25.000 lệnh trừng phạt khác nhau nhằm làm suy yếu nền kinh tế Nga. Một trong những đòn giáng mạnh nhất là việc ngắt kết nối các ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT.

Tiếp đó, Washington còn tăng cường đe dọa áp dụng các lệnh trừng phạt thứ cấp đối với các ngân hàng của các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ, nếu họ tiếp tục hỗ trợ các giao dịch liên quan đến Nga. Hành động đó khiến nhiều ngân hàng lớn ở các nước đối tác của Nga, đặc biệt là Trung Quốc, lo sợ và bắt đầu hạn chế hoặc từ chối các giao dịch bằng đồng đôla và euro với Moscow.

"Một số ngân hàng Trung Quốc sợ bị đưa vào danh sách trừng phạt thứ cấp, nên họ không nhận tiền từ Nga", một nguồn tin trong thị trường thanh toán nói với Reuters. Áp lực này đã tạo ra một "nút thắt cổ chai" lớn trong các giao dịch thương mại, buộc các doanh nghiệp Nga phải tìm kiếm những con đường phi truyền thống.

"Hướng dẫn sử dụng" barter thời hiện đại

Trước tình hình đó, Bộ Kinh tế Nga không đứng ngoài cuộc. Năm 2024, bộ này phát hành một tài liệu dày 14 trang, có tên "Hướng dẫn giao dịch trao đổi hàng hóa quốc tế" nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp.

Tài liệu này hướng dẫn chi tiết cách sử dụng hình thức barter để "trao đổi hàng hóa và dịch vụ với các công ty nước ngoài mà không cần giao dịch quốc tế", qua đó né tránh được sự giám sát của hệ thống tài chính toàn cầu.

Không chỉ dừng lại ở lý thuyết, các giao dịch barter thực tế cũng đã xuất hiện. Ngoài thương vụ lúa mì đổi ô tô, Reuters còn xác định được bảy giao dịch khác, bao gồm hạt lanh Nga đổi lấy vật liệu xây dựng và thiết bị gia dụng; kim loại Nga đổi lấy máy móc và dịch vụ từ Trung Quốc.

Một nguồn tin thương mại giấu tên cho biết, hệ thống này giúp né các lệnh trừng phạt ngắt kết nối các ngân hàng Nga khỏi giao dịch bằng đôla và euro. Nó cũng cho thấy một thực tế rằng: thay vì dùng tiền mặt, các bên đang dần chuyển sang sử dụng hàng hóa làm công cụ thanh toán.

Điều này cũng làm dấy lên nghi ngờ về sự chênh lệch ngày càng lớn giữa số liệu thương mại ngoại tệ của ngân hàng trung ương và dữ liệu hải quan, với mức chênh lệch lên tới 7 tỷ USD trong nửa đầu năm nay.

Hình thức trao đổi hàng hóa không phải là điều xa lạ với Nga. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, barter thời hiện đại của Nga có thể khác.

Dù vậy, hình thức này vẫn tồn tại những rủi ro. Các giao dịch thiếu minh bạch có thể tạo ra kẽ hở cho các hoạt động bất hợp pháp. Hơn nữa, việc định giá hàng hóa vẫn là một thách thức lớn, bởi giá trị của lúa mì hay hạt lanh có thể thay đổi liên tục, khiến việc trao đổi không hoàn toàn công bằng.

Trao đổi hàng hóa cũng không phải là giải pháp duy nhất mà Nga đang áp dụng. Các doanh nghiệp Nga vẫn đang tìm kiếm nhiều con đường khác để lách trừng phạt, từ việc sử dụng "đại lý thanh toán" cho đến giao dịch qua các ngân hàng nhỏ ở Trung Quốc hay sử dụng tiền điện tử neo theo đồng USD...

Sự trở lại của barter cho thấy một điều rõ ràng, đó là các lệnh trừng phạt phương Tây đã thành công trong việc gây áp lực lên hệ thống tài chính của Nga, nhưng chưa đủ để làm tê liệt hoàn toàn nền kinh tế. Thay vào đó, chúng đã thúc đẩy Moscow và các đối tác tìm ra những kế sách mới để vượt qua khó khăn.

Không chỉ là một hiện tượng kinh tế, việc Nga tái sinh barter còn là một câu chuyện về sự thích nghi và chống chịu. Trong bối cảnh địa chính trị đầy biến động, các quốc gia sẽ không ngần ngại quay lại những phương thức giao dịch cũ kỹ nhất, miễn là chúng giúp họ vượt qua được những rào cản hiện tại.