Nạn đào mộ và buôn xác khiến nước Anh chấn động

Nước Anh đang phải đối mặt với nạn đào mộ và buôn bán thi thể tràn lan trên mạng xã hội, trong khi các “lỗ hổng” pháp lý vẫn còn đó.

Nhiều kẻ trộm đột nhập vào lăng mộ để lấy hài cốt đem bán cho những người thích đồ vật gắn mác “huyền bí” hay “gothic”. Luật pháp Anh quy định phá hoại mộ là phạm pháp nhưng buôn bán hài cốt lại không được xem là phạm tội.

Nguy cơ xâm phạm hài cốt dưới mác “huyền bí”

Anh Henry Scragg là chủ cửa hàng Curiosities from the 5th Corner chuyên bán những món đồ kinh dị ở Essex.

Cửa hàng này trưng bày đủ loại vật phẩm như bào thai song sinh, kệ đầy hộp sọ người, bộ phận cơ thể được ướp khô, đầu người thu nhỏ, ví làm từ da người… khiến người ta liên tưởng đến những tiểu thuyết rùng rợn thời Victoria.

Trong một buổi phỏng vấn YouTube, anh nói rằng cửa hàng sẵn sàng mua bất cứ thứ gì liên quan đến con người, miễn là “nguồn gốc hợp đạo đức”.

Báo Guardian không khẳng định việc bán những món này vi phạm pháp luật, các chuyên gia cho rằng việc thiếu quy định trong giao dịch hài cốt, nhất là hài cốt không rõ nguồn gốc, đang khiến hoạt động này dễ rơi vào “vùng xám” pháp lý.

Nhà khoa học pháp Dame Sue Black đang kêu gọi chính quyền sớm siết chặt quản lý hoạt động mua bán hài cốt. Bà cho rằng mạng xã hội đang tiếp tay biến thị trường này trở nên mất kiểm soát, đồng thời mở đường cho nạn đào trộm mộ hoành hành tại các nghĩa trang ở cả Anh lẫn nước ngoài.

“Nếu người ta đã cấm bán tổ chim thì càng phải cấm buôn bán thi thể người. Đeo vòng cổ làm từ răng người là việc không thể chấp nhận được”, bà Black nói. “Không ai mong cơ thể mình bị đào lên rồi đem bán cả”.

Két bảo vệ mộ dùng để ngăn chặn những kẻ trộm xác tìm cách khai quật những xác chết chôn ở Anh vào thế kỷ 19. Ảnh: History Addicts.

Luật ở Anh quy định phá hoại mộ là phạm pháp, nhưng hài cốt lại không được xem là tài sản. Vì vậy theo nghĩa pháp lý, không thể nói một người “sở hữu” hay “trộm” hài cốt. Ngay cả khi có người khai quật hài cốt trái phép, việc bán hay mua hài cốt đó cũng không thể cấu thành tội phạm.

Chủ cửa hàng Curiosities from the 5th Corner thừa nhận một số người bán nói có được xương nhờ các công nhân xây dựng hoặc đào cống, nhưng họ hiếm khi nêu rõ được nguồn gốc.

Tiến sĩ Trish Biers, Đại học Cambridge, Trưởng Hiệp hội Nhân học Sinh học và Khảo cổ học Anh (BABAO) chuyên theo dõi hoạt động buôn bán hài cốt, cho biết số lượng giao dịch ở Anh tăng mạnh trong vài năm gần đây.

BABAO đã ngăn chặn hơn 200 vụ rao bán, trong đó gồm nhiều công ty đấu giá, cửa hàng và người bán trực tuyến. Ngoài những hộp sọ cũ và hiện vật bảo tàng, nhiều hộp sọ được quảng cáo là “khảo cổ” với bề ngoài giống như đồ vừa đào từ lòng đất hay bốc khỏi quan tài.

Trước đó, một người buôn bán sản phẩm nghệ thuật kỳ dị ở Reading cũng tuyên bố dừng kinh doanh hài cốt vì “thị trường quá lẫn lộn, nhiều món bị đào trộm từ mộ, quá nhiều thứ trái đạo đức”.

Theo bà Biers, không gian mạng đã làm đảo lộn toàn bộ thị trường, và mấu chốt nằm ở chỗ “không hề trái luật”.

Nạn “trộm xác” quay lại vì pháp luật bỏ ngỏ

Phóng viên Guardian đã cho 3 chuyên gia pháp y xem hình ảnh 10 hộp sọ rao bán trên Instagram và các diễn đàn ở Anh.

Một số là hộp sọ y khoa, nhưng có một số hộp sọ dính đất, mô người, thậm chí có dấu vết gặm nhấm, cho thấy có thể nó vừa được khai quật. Một hộp sọ rao 995 bảng ở Belfast có dấu rễ cây bám.

Một hộp sọ khác giá 795 bảng bị ố bởi mangan oxit - dấu hiệu thường thấy ở hài cốt khai quật từ mộ cũ. Một số chiếc xương mềm đi do phân hủy trong quan tài, có hộp sọ bị tróc lớp ngoài, lộ phần xương trắng cho thấy vết hư hại mới.

Các chuyên gia cho biết hoạt động buôn bán hài cốt trực tuyến đang phát triển mạnh mẽ. Ảnh minh họa: Reuters.

Tiến sĩ Nicholas Marquez-Grant, nhà nhân học pháp y tại Đại học Cranfield, cho rằng một số hộp sọ có thể có nguồn gốc từ châu Á, châu Phi và có niên đại từ thế kỷ 19.

Nghị sĩ Thượng viện Anh Paul Boateng cũng đặc biệt quan ngại về việc buôn bán hài cốt của tổ tiên các cộng đồng bản địa: “Việc biến con người thành món hàng ngay cả sau khi chết là điều ghê tởm và xấu hổ với đất nước này”.

Ông nói sẽ gặp Bộ trưởng Bộ Văn hóa Anh Lisa Nandy để kêu gọi sửa luật.

Đạo luật Mô người năm 2004 kiểm soát các hài cốt dưới 100 năm tuổi và chỉ cho phép sử dụng trong cấy ghép, nghiên cứu khoa học và trưng bày công khai.

Điều này gây ra nhiều mâu thuẫn trong thực tế. Trong khi các hoạt động nghiên cứu y khoa chịu quản lý chặt chẽ, thị trường sưu tầm và buôn bán hài cốt lại được hoạt động tự do miễn họ không lấy nguồn bất hợp pháp và không dùng cho cấy ghép, bất chấp tiềm ẩn nguy cơ đào mộ trái phép.

Bà Biers bức xúc: “Tôi phải xin giấy phép mới được quản lý hài cốt. Bạn không được chụp ảnh bất kỳ hài cốt nào dưới 100 năm ở bộ môn giải phẫu bệnh Barts, nhưng biến cột sống trẻ em thành quai xách túi xách lại chẳng sao”.

Một vật phẩm tại cửa hàng Curiosities from the 5th Corner. Ảnh: Guy Corbishley.

Giáo sư luật Imogen Jones, Đại học Leed, nhận xét luật hiện hành không phản ánh được mong muốn chung. Xã hội phải đối xử với thi thể và bộ phận cơ thể người bằng mức tôn trọng tối thiểu trên mọi lĩnh vực.

“Thi thể con người phải luôn được đối xử với sự tôn trọng cơ bản. Một số trường hợp như vụ lạm dụng nhà xác của David Fuller cho thấy lỗ hổng pháp lý rất nguy hiểm”, ông nói.

Người phát ngôn Bộ Văn hóa, Truyền thông và Thể thao Anh nói: “Mọi hài cốt con người đều xứng đáng nhận sự tôn trọng và phẩm giá. Chúng tôi mong các nhà đấu giá tự rà soát hoạt động của mình, đồng thời người tham gia mua bán cũng cân nhắc kỹ hệ quả đạo đức của việc này. Vì rất nhiều người cảm thấy cực kỳ lo lắng”.

Người phát ngôn Cơ quan Quản lý Mô người cho biết, bất kỳ ai thực hiện hoạt động trong phạm vi quản lý của cơ quan đều cần tuân thủ các nguyên tắc “đồng thuận, phẩm giá, chất lượng, cùng sự trung thực và minh bạch”.