Mỹ - Trung tháo ngòi nổ thương chiến

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hôm nay hội đàm tại Busan, được kỳ vọng đặt dấu mốc “hạ nhiệt” cho cuộc chiến thuế quan và kiểm soát công nghệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình sau cuộc gặp song phương ở khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago, Palm Beach, bang Florida, Mỹ ngày 7/4/2017. Ảnh: Reuters

Cuộc hội đàm được mong đợi giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC diễn ra vào ngày 30/10 tại thành phố Busan, Hàn Quốc - cách địa điểm chính của diễn đàn ở Gyeongju khoảng 85 km. Yếu tố an ninh có thể là lý do cho lựa chọn này, khi hai nhà lãnh đạo tìm cách đạt được tiến triển trong các vấn đề khiến quan hệ song phương đang rơi vào căng thẳng.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ông Guo Jiakun, cho biết hai nhà lãnh đạo sẽ tiến hành các cuộc thảo luận sâu rộng về “những vấn đề mang tính chiến lược và lâu dài” liên quan đến quan hệ song phương, cũng như các chủ đề lớn mà hai bên cùng quan tâm.

Trong vài tuần gần đây, căng thẳng lại bùng phát xung quanh việc Washington mở rộng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và Trung Quốc siết chặt hạn chế xuất khẩu khoáng sản đất hiếm. Sự leo thang “ăn miếng trả miếng” này đã khiến Trump tuyên bố áp thuế 100% mới lên hàng hóa Trung Quốc, bắt đầu từ ngày 1/11.

Tuy nhiên, Mỹ và Trung Quốc đã đạt được những tiến triển rõ rệt vào cuối tuần qua sau vòng đàm phán thương mại mới nhất tại Malaysia. Khuôn khổ thỏa thuận thương mại của họ đã mở đường cho cuộc gặp trực tiếp giữa ông Trump và ông Tập bên lề Hội nghị CEO Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương tại Hàn Quốc. Đây sẽ là cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo kể từ khi tổng thống Mỹ trở lại Nhà Trắng vào tháng 1. Lần gặp gần nhất giữa ông và ông Tập diễn ra vào năm 2019, trong Hội nghị Thượng đỉnh G20 tại Osaka, Nhật Bản.

Nhiều vấn đề quan trọng đang bị đặt trên bàn cân. Hạn chót ngày 10/11 cho một thỏa thuận đình chiến thương mại đang đến gần, nếu không các mức thuế có thể được khôi phục hoặc gia tăng trở lại. Hiện nay cuộc chiến giữa hai bên gần như mở rộng thành một cuộc đối đầu toàn diện hơn - bao trùm khoáng sản đất hiếm, xuất khẩu đậu nành của Mỹ, kiểm soát công nghệ và các giao dịch năng lượng của Trung Quốc với Nga.

Trang CNN nhận định, đối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, cuộc gặp mang tính bước ngoặt với Tổng thống Mỹ Donald Trump diễn ra trong tuần này là khoảnh khắc thể hiện điều mà Bắc Kinh đã mong đợi từ lâu: Trung Quốc đã có vị thế ngang hàng với Mỹ trên trường quốc tế.

Trung Quốc có lối đi riêng

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung được cho là đã thách thức động lực tăng trưởng và đổi mới của ông Tập Cận Bình, nhưng cũng mang đến cho Bắc Kinh một món quà bất ngờ, đó là ánh đèn sân khấu để phô trương sức mạnh kinh tế.

Trong khi phần lớn các nước trên thế giới đang nỗ lực đàm phán giảm thuế với Mỹ, Trung Quốc lại đáp trả bằng các biện pháp riêng, nhằm buộc cả hai bên ngồi vào bàn đàm phán để đạt được một thỏa thuận ngừng leo thang căng thẳng thương mại.

Trong những tuần gần đây, sau khi Mỹ ban hành các quy định hạn chế Trung Quốc tiếp cận công nghệ trong ngành vận tải biển của nước này, Bắc Kinh đã đáp trả bằng cách tuyên bố mở rộng kiểm soát xuất khẩu toàn diện đối với các khoáng sản đất hiếm quan trọng. Động thái này đã khiến Washington lo ngại và thúc đẩy ông Trump đe dọa áp thêm 100% thuế quan lên hàng hóa Trung Quốc.

Cuộc hội đàm được mong đợi giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC 2025. Ảnh tư liệu: Reuters

Theo nhận định của giới quan sát, căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới dường như đã hạ nhiệt sau các cuộc đàm phán thương mại vào phút chót tại Malaysia.

Hiện vẫn chưa rõ mỗi bên đã đồng ý nhượng bộ điều gì để đạt được thỏa thuận đó. Quan trọng hơn, đây chỉ là một trong những điểm then chốt trong cuộc cạnh tranh phức tạp và đầy biến động giữa hai siêu cường.

Dù vậy, đây cũng là thời điểm ông Tập Cận Bình củng cố một thực tế mới trong quan hệ Mỹ - Trung: Trung Quốc sẽ đàm phán, nhưng sẽ không khuất phục.

Trung Quốc đã khác xưa

Những dấu hiệu trên không đồng nghĩa với việc ông Tập Cận Bình sẽ không phải đối mặt với những rủi ro lớn.

Thay vì hợp tác giải quyết các mối đe dọa toàn cầu với tư cách là hai nền kinh tế hùng mạnh nhất thế giới, Trung Quốc lại nhận thấy một nước Mỹ đang tìm cách cản trở sự trỗi dậy của Bắc Kinh bằng thuế quan, kiểm soát xuất khẩu công nghệ cao và xung đột chính trị.

Mức thuế quan hiện tại của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc - trung bình lên tới hơn 50% - được cho là đang gây áp lực lên nền kinh tế của quốc gia 1,4 tỷ dân. Và con số đó có thể tăng gấp đôi nếu hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung không tìm được tiếng nói chung.

Nhưng khi giới chức Mỹ ca ngợi khả năng "tạo đòn bẩy" của ông Trump để gây áp lực lên Trung Quốc, thì phía Trung Quốc cũng nhìn thấy thành công trong chiến lược của chính nước này.

Có thể thấy, Trung Quốc đã sẵn sàng cho cuộc cạnh tranh này thông qua hàng loạt động thái, bao gồm việc tạo ra đòn bẩy tự nhiên thông qua sự thống trị chiến lược đối với chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu, đa dạng hóa thương mại để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo để dần thoát khỏi hàng hóa Mỹ như chất bán dẫn cao cấp.

Theo nhận định của Giáo sư Vương Nghĩa Nguy, Viện trưởng Viện Quan hệ Quốc tế tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, Bắc Kinh đã "chuẩn bị đầy đủ" cho cách thức ông Trump có thể “ra tay” với Trung Quốc khi ông bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai.

“Nhưng từ phía Mỹ, bất kỳ mức thuế quan hay biện pháp nào từ phía Trung Quốc đều giúp Tổng thống Trump nhận ra năng lực của Trung Quốc đã khác so với tám năm trước… Và ông Trump hiểu rằng, điều đã thay đổi là Mỹ không còn là cường quốc thống trị nữa”, ông Vương nêu rõ.

Giáo sư Vương Văn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tài chính Trùng Dương thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc, cho rằng: “Trung Quốc rất bình tĩnh khi đối mặt với tất cả những xung đột và khó khăn do Mỹ gây ra. Mỹ vẫn là một đối tác quan trọng. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, Mỹ đang đánh mất dần tầm quan trọng đối với Trung Quốc”.

Quan hệ Mỹ - Trung sẽ đi về đâu?

Cả hai bên đều đưa ra những tín hiệu tích cực sau các cuộc đàm phán thương mại vừa qua, với việc Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent gợi ý rằng Trung Quốc sẽ hoãn việc kiểm soát đất hiếm, trong khi Mỹ sẽ rút lại lời đe dọa áp thuế 100% và gia hạn thỏa thuận tạm hoãn thuế quan trước đó.

Về phần mình, Trung Quốc chưa đưa ra những tuyên bố như trên, và vẫn có khả năng hai nhà lãnh đạo Mỹ-Trung không hoàn toàn nhất trí với nhau về vấn đề này.

Các nhà phân tích cho rằng, nhiều khả năng ông Tập Cận Bình sẽ ưu tiên thúc đẩy Mỹ giảm thuế quan và dỡ bỏ kiểm soát xuất khẩu. Đổi lại, Trung Quốc có thể nới lỏng hoặc hoãn các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm vừa ban hành.

Thẩm Đinh Lập, nhà phân tích đối ngoại tại Thượng Hải, nhận xét Trung Quốc đã áp đặt các biện pháp kiểm soát đó để "ép buộc Mỹ không áp đặt những biện pháp trừng phạt toàn diện đối với Trung Quốc", mà thay vào đó là giới hạn các biện pháp trừng phạt trong "một số ít lĩnh vực an ninh quốc gia".

Cả thế giới đang chờ đợi kết quả của cuộc gặp sắp tới giữa ông Trump và ông Tập Cận Bình tại Hàn Quốc. Triển vọng quan hệ Mỹ - Trung trong thời gian tới sẽ đi đến đâu, điều đó phụ thuộc rất lớn vào nỗ lực thúc đẩy quan hệ song phương giữa hai nhà lãnh đạo đến từ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.