Muay Thái và Kun Khmer: 700 năm 'so găng' không ngừng

Nếu có một cuộc đấu chứng thực sự cạnh tranh hàng trăm năm lịch sử giữa Thái Lan và Campuchia, đó chính là võ đài - nơi Muay Thái và Kun Khmer luôn sẵn sàng "so găng" với nhau.

700 năm lịch sử

Người hâm mộ võ thuật ắt hẳn vẫn chưa quên màn tranh cãi nảy lửa xoay quanh chuyện võ đài ở SEA Games 32, diễn ra tại Campuchia. Khi đó, chủ nhà Campuchia bất ngờ loại bỏ môn Muay Thái, và đưa vào chương trình thi đấu môn Kun Khmer. 

Đó chỉ là một trong số những lần "đụng độ" quyết liệt giữa 2 môn võ đại biểu cho 2 quốc gia từng có hàng trăm năm lịch sử "so găng". 

Mọi chuyện bắt đầu từ sự tương đồng đến mức nhập nhằng giữa hai môn võ. Cả Muay Thái và Kun Khmer đều là võ thuật cổ truyền sử dụng 8 bộ phận cơ thể gồm: tay, chân, gối, chỏ để chiến đấu. 

Cả hai đều có nghi lễ tôn sư trọng đạo trước trận đấu, âm nhạc truyền thống, trang phục đặc trưng, và đều được thực hành trong nhiều thế kỷ tại các vùng đất gần biên giới Thái Lan - Campuchia. 

Vấn đề phát sinh khi cả hai nước đều khẳng định môn võ của mình là “nguyên bản”, còn bên kia chỉ là sự mô phỏng theo.

“Chúng ta đang chứng kiến một cuộc chiến về quyền định danh” - giáo sư Sophal Ear, chuyên gia về Đông Nam Á tại Đại học Arizona State (Mỹ), nhận xét. 

“Campuchia coi Kun Khmer là tinh hoa võ thuật Khmer từ thời Angkor. Còn Thái Lan coi Muay Thái là quốc võ gắn liền với lịch sử quân sự và vương quyền Ayutthaya. Vấn đề là cả hai bên đều có lý và đều thiếu bằng chứng tuyệt đối", giáo sư Ear nói.

Nhiều nhà nghiên cứu Campuchia cho rằng Muay Thái chính là sản phẩm tiếp biến từ võ thuật Khmer, được hệ thống hóa và đổi tên theo bản sắc Thái.

Thái Lan dĩ nhiên không chấp nhận điều đó. Họ khẳng định Muay Thái đã có từ thời vua Naresuan (thế kỷ 16), được thực hành trong quân đội Xiêm và có hệ thống thi đấu từ rất sớm.

Các trường phái như Muay Korat, Muay Chaiya được xem là bằng chứng cho sự phát triển độc lập của môn võ này. 

Không chỉ vậy, trong vài thập niên qua, Thái Lan đã thành công đưa Muay Thái ra thế giới. Theo đó Muay Thái có liên đoàn quốc tế, có giải vô địch thế giới, được đưa vào các đại hội thể thao lớn như Asian Games và đang vận động để vào Olympic.

“Muay Thái là môn võ duy nhất của khu vực Đông Nam Á trở thành thương hiệu toàn cầu” - ông Prasert Bunyasiri, một quan chức cấp cao của Hiệp hội Muay Thái Thái Lan, phát biểu năm 2023. “Chúng tôi không thể để ai đó đứng ra đổi tên nó và tự nhận là chủ nhân".

Cuộc tranh cãi không ngừng

Câu chuyện tưởng chừng mang tính học thuật và thể thao đã trở thành tâm điểm chính trị và dư luận khi SEA Games 32 diễn ra tại Campuchia năm 2023. 

Trong kỳ đại hội này, nước chủ nhà quyết định đưa Kun Khmer vào thi đấu thay cho Muay Thái. Đồng thời cấm sử dụng tên gọi “Muay Thai” trong tất cả tài liệu, bảng hiệu và lễ trao giải.

Không những vậy, nhiều trọng tài và quan chức kỹ thuật gốc Thái bị loại khỏi danh sách tham gia điều hành giải.

Phản ứng từ phía Thái Lan là một làn sóng phẫn nộ. Nhiều liên đoàn võ thuật Thái kêu gọi tẩy chay sự kiện. Truyền thông Thái mô tả hành động của Campuchia là “đánh cắp di sản”, còn cư dân mạng hai nước lao vào một cuộc “chiến tranh hashtag” trên các nền tảng mạng xã hội.

Các cụm từ “#KunKhmerIsNotMuayThai” trở thành xu hướng trên Twitter Thái Lan, trong khi phía Campuchia đáp trả bằng “#MuayThaiIsKhmerLegacy".

Cùng vận động UNESCO công nhận

Tiến sĩ Kitti Prasertsuk, nhà nghiên cứu văn hóa Thái Lan tại Đại học Mahidol, cho rằng tranh chấp này không chỉ là chuyện tên gọi. 

“Đây là một cuộc khủng hoảng bản sắc. Muay Thái là biểu tượng quyền lực mềm của Thái Lan. Khi Campuchia giành lại ánh hào quang với Kun Khmer, người Thái coi đó là đe dọa với vị thế quốc gia", ông Prasertsuk nói.

Về phía Campuchia, họ cho rằng mình đang khôi phục sự thật lịch sử. Bộ trưởng Thể thao Campuchia từng tuyên bố trong họp báo năm 2023: “Kun Khmer là di sản từ thời Angkor. Đã đến lúc chúng tôi đòi lại những gì thuộc về mình". 

Campuchia cũng vận động UNESCO công nhận Kun Khmer là di sản văn hóa phi vật thể, trong khi Thái Lan làm điều tương tự với Muay Thái. Việc cả hai nước cùng tranh thủ công nhận từ quốc tế càng đẩy mâu thuẫn lên cao.

Từ góc nhìn khách quan, nhiều chuyên gia nhận định khó có thể phân định ai đúng tuyệt đối. “Cả hai môn võ có thể đã cùng tồn tại, cùng ảnh hưởng lẫn nhau qua hàng thế kỷ”, giáo sư Michel Lorrillard, Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp (EFEO), viết trong một nghiên cứu. 

“Lịch sử Đông Nam Á là lịch sử đan xen và giao thoa - không thể áp đặt ranh giới cứng như quốc gia hiện đại. Sẽ không có ai đúng ai sai trong cuộc tranh cãi này", giáo sư Lorrillard nói.