Một thứ gần như không thể thiếu ở vùng nông thôn Trung Quốc nay chỉ để bán sắt vụn: Chuyện gì đã xảy ra?

Từng tạo ra cơn sốt, trở thành trào lưu, sản phẩm này giờ đây gần như đã bị “khai tử”.

Chảo vệ tinh vốn từng phổ biến ở các vùng nông thôn Trung Quốc, nhưng những năm gần đây, chúng đang biến mất nhanh chóng. Từ năm 2020, việc cá nhân tự lắp đặt ăng-ten vệ tinh đã bị hạn chế nghiêm ngặt, những người vi phạm có thể bị phạt 5.000 NDT.

Từ đỉnh cao huy hoàng đến bãi phế liệu

Khoảng năm 2005, việc áp dụng rộng rãi chảo vệ tinh ở các vùng nông thôn Trung Quốc được ví như một cuộc cách mạng nhỏ. Trước đó đó, tín hiệu truyền hình ở nông thôn chỉ có thể bắt được ba hoặc bốn kênh. Vào những ngày nhiều mây hoặc mưa, việc này lại càng khó khăn.

Sự ra đời của chảo vệ tinh đã thay đổi hoàn toàn tình hình này. Một chiếc chảo nhôm lớn có đường kính hơn một mét, được trang bị đầu thu kỹ thuật số, có thể thu ngay lập tức hàng chục kênh truyền hình và thậm chí xem được các chương trình của các đài truyền hình nước ngoài. Vào thời điểm đó, chảo vệ tinh thực sự là một “kỳ quan công nghệ”. Nguyên lý hoạt động của nó khá đơn giản: ăng-ten parabol phản xạ và hội tụ tín hiệu vệ tinh, bộ tiếp sóng thu thập, đầu thu tần số cao khuếch đại và chuyển đổi trước khi truyền đến máy thu. Chỉ với vài trăm NDT, thiết bị này cho phép nông dân ở vùng núi xa xôi thưởng thức nhiều chương trình truyền hình phong phú chỉ có ở thành phố.

Trong những năm đỉnh cao, hàng chục triệu chiếc đã được lắp đặt ở các vùng nông thôn trên khắp Trung Quốc. Lần đầu tiên, nhiều nông dân đã sử dụng ăng-ten vệ tinh để tiếp cận tin tức, thể thao và các chương trình giải trí từ khắp nơi trên thế giới. Sự thay đổi mạnh mẽ trong khả năng tiếp cận thông tin này đã tác động sâu sắc đến đời sống văn hóa của toàn xã hội nông thôn.

Tuy nhiên, thời kỳ tươi đẹp hông kéo dài được lâu. Bắt đầu từ năm 2010, chính quyền địa phương bắt đầu thắt chặt quy định về ăng-ten vệ tinh, và đến năm 2020, quy định này chính thức được thắt chặt. Giờ đây, người ta khó có thể tìm thấy những chào vệ tinh trên mái nhà; hầu hết đã bị tháo dỡ hoặc chất đống ở các bãi phế liệu.

Con dao hai lưỡi Lý do thực sự khiến chảo vệ tinh bị cấm không phải vì chúng lỗi thời về mặt công nghệ hay kém hiệu quả; ngược lại, vì chúng cực kỳ mạnh mẽ. Nhiều người tin rằng chảo vệ tinh chỉ đơn giản là thiết bị thu thụ động, nhưng đây là một hiểu lầm nghiêm trọng. Thiết bị truyền thông vệ tinh hiện đại không chỉ thu tín hiệu mà còn truyền, khuếch đại và truyền đi trên khoảng cách rất xa.

Điều này đặt ra một mối lo ngại nghiêm trọng: ăng-ten vệ tinh có thể gây nhiễu hoạt động bình thường của thiết bị hàng không và vũ trụ. Hệ thống dẫn đường và liên lạc hàng không dân dụng phụ thuộc vào tín hiệu vô tuyến trong các dải tần số cụ thể. Nếu một số lượng lớn ăng-ten vệ tinh không được quản lý hoạt động trên mặt đất, xung đột tín hiệu có thể xảy ra. Trên thực tế, đã có rất nhiều vụ tai nạn hàng không quốc tế do nhiễu từ thiết bị vệ tinh mặt đất.

Quan trọng hơn là vấn đề bảo mật thông tin. Về mặt kỹ thuật, chảo vệ tinh ngày nay không chỉ đơn thuần là "công cụ xem TV" như trước đây. Những tiến bộ công nghệ đã cải thiện đáng kể khả năng xử lý tín hiệu và phạm vi phủ sóng tần số của chúng. Về mặt lý thuyết, một bộ thu vệ tinh cao cấp có thể thu tín hiệu từ hầu hết mọi vệ tinh, từ quỹ đạo thấp đến quỹ đạo địa tĩnh, gần bằng thiết bị giám sát chuyên nghiệp.

Tác động trực tiếp đến cơ thể con người

Ngoài những lo ngại về kỹ thuật, ăng-ten vệ tinh còn tiềm ẩn nhiều vấn đề an toàn trong quá trình sử dụng thực tế. Vấn đề trực tiếp nhất là rủi ro về an toàn vật lý. Do yêu cầu thu tín hiệu tốt, ăng-ten vệ tinh thường được lắp đặt ở những vị trí cao nhất của tòa nhà. Tuy nhiên, chất lượng sản xuất của hầu hết các ăng-ten vệ tinh dân dụng trên thị trường không đồng đều, và khả năng chống gió của chúng cũng hạn chế.

Bên cạnh đó, người ta còn lo ngại về nguy cơ sét đánh. Ăng-ten vệ tinh về cơ bản là một bộ thu tín hiệu kim loại lớn, được lắp đặt trên một điểm cao, trở thành một vật thu sét tự nhiên. Tình trạng cháy nổ và thương vong do sét đánh từ ăng-ten vệ tinh thường xảy ra trong mùa giông bão hàng năm.

Nguy hiểm hơn nữa là vấn đề bức xạ điện từ. Ăng-ten vệ tinh tạo ra trường điện từ ở một cường độ nhất định khi hoạt động. Tiếp xúc lâu dài với môi trường này có thể gây ra các nguy cơ sức khỏe, đặc biệt là đối với phụ nữ mang thai và trẻ em. Mặc dù hiện tại chưa có bằng chứng khoa học thuyết phục nào chứng minh mức độ nghiêm trọng của tác động này, nhưng việc giảm thiểu tiếp xúc không cần thiết với bức xạ điện từ sẽ đảm bảo an toàn hơn cho người sử dụng.

Đã đến lúc nâng cấp

Lý do cơ bản khiến chảo vệ tinh bị loại bỏ dần là vì có những giải pháp thay thế tốt hơn. Đến năm 2024, phạm vi phủ sóng cáp quang đến tận nhà ở Trung Quốc đã vượt quá 95%. Ngay cả những vùng núi xa xôi cũng đã đạt được vùng phủ sóng băng thông rộng.

So với chảo vệ tinh chỉ có thể thu sóng thụ động, mạng cáp quang cung cấp dịch vụ tương tác hai chiều thực sự. Sự bùng nổ của internet di động đã giáng một đòn chí mạng vào ăng-ten vệ tinh. Điện thoại thông minh cho phép người dùng truy cập bất cứ thứ gì họ muốn, mọi lúc, mọi nơi – một sự tiện lợi mà ăng-ten vệ tinh cố định không thể sánh kịp. Đến năm 2023, số lượng người dùng video di động tại Trung Quốc đã vượt quá 1 tỷ, và thói quen giải trí của mọi người đã hoàn toàn chuyển từ xem TV sang lướt web trên điện thoại.

Trong khi các ăng-ten vệ tinh gia dụng đang dần biến mất, Trung Quốc đang đạt được thành công hàng đầu thế giới về kính viễn vọng vô tuyến cỡ lớn. "China Sky Eye" đặt tại Quý Châu, tự hào có đường kính 500 mét và là kính viễn vọng vô tuyến một khẩu độ lớn nhất thế giới. Với chi phí hơn 1,1 tỷ NDT, "siêu ăng-ten vệ tinh" này có thể thu tín hiệu vũ trụ từ khoảng cách 13,7 tỷ năm ánh sáng, đại diện cho bước tiến công nghệ cao nhất trong quá trình khám phá vũ trụ của con người.