Một cuộc khủng hoảng mới đến với gạo Thái Lan: Giá xuất khẩu thấp nhất 15 năm, chuyên gia cảnh báo đang tụt hậu so với Việt Nam một điều cực quan trọng

Chuyên gia chỉ ra rằng chính yếu tố này đang giúp Việt Nam tăng tốc xuất khẩu và mở rộng thị phần tại thị trường cao cấp.

Ngành lúa gạo Thái Lan – từng là biểu tượng cạnh tranh toàn cầu  đang rơi vào vòng xoáy suy giảm nghiêm trọng khi năng suất liên tục lao dốc, chi phí sản xuất leo thang và giá xuất khẩu giảm xuống mức thấp nhất trong hơn 15 năm. Các chuyên gia cảnh báo nếu không có cải cách khẩn cấp, Thái Lan có nguy cơ đánh mất vị thế trên thị trường gạo thế giới, trong khi hàng triệu hộ nông dân rơi sâu hơn vào khó khăn kinh tế.

Theo Phó Giáo sư Somporn Isvilanonda, Nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Mạng lưới Tri thức Thái Lan, trong 14 năm qua, chính sách lúa gạo của Thái Lan gần như không đổi dưới 4 thời Chính phủ và vẫn gắn chặt với mô hình: thế chấp lúa, bảo lãnh thu nhập và trợ cấp như “1.000 baht/rai”. Tổng chi phí ngân sách cho các chương trình này lên tới 1,2–1,3 nghìn tỷ baht nhưng lại tạo ra bẫy trợ cấp, khiến nông dân thiếu động lực đổi mới công nghệ hoặc cải thiện năng suất.

Trong khi đó, các đối thủ lớn như Việt Nam và Ấn Độ đã đầu tư mạnh vào giống lúa mới, cơ giới hóa và giảm chi phí sản xuất. Điều này giúp họ xuất khẩu gạo chất lượng cao với giá cạnh tranh, đẩy Thái Lan vào thế bất lợi ngày càng rõ rệt.

Tình trạng suy giảm thể hiện rõ ở giá thu mua lúa. Lúa trắng phổ thông mà năm ngoái còn bán được hơn 10.000 baht/tấn, nay chỉ còn dưới 8.000 baht. Lúa mới thu hoạch, độ ẩm cao, thậm chí chỉ được trả 5.000–6.000 baht/tấn – thấp hơn nhiều so với chi phí sản xuất trung bình 7.200–7.500 baht/tấn.

Ở cùng thời điểm, chi phí sản xuất của Việt Nam chỉ khoảng 6.000 baht/tấn và Ấn Độ khoảng 5.000 baht/tấn. Năng suất lúa của Thái Lan cũng thấp nhất ASEAN, chỉ 370–600 kg/rai, trong khi Việt Nam đạt khoảng 800 kg/rai và một số giống vượt 1 tấn/rai.

Khoảng cách này khiến nhiều hộ nông dân Thái Lan rơi vào cảnh hòa vốn hoặc thua lỗ. Chỉ một nhóm nhỏ áp dụng giống năng suất cao và kỹ thuật tiết kiệm chi phí mới duy trì được mức lợi nhuận tối thiểu.

Phó Giáo sư Aat Pisanwanich, chuyên gia kinh tế quốc tế và ASEAN, cho biết thị trường thế giới đang chuyển mạnh sang tiêu thụ gạo mềm, nhưng Thái Lan chậm thích ứng. Trong hơn 200 giống lúa mà nước này sở hữu, chỉ khoảng 10–20% thuộc nhóm lúa mềm.

Trong khi đó, Việt Nam có hơn 1.000 giống lúa, với 50% là lúa mềm – nhiều giống đạt năng suất 960 kg tới 1,3 tấn/rai. Đây cũng là phân khúc giúp Việt Nam tăng tốc xuất khẩu và mở rộng thị phần tại thị trường cao cấp.

Ông Aat cho rằng chính sách lúa gạo của Thái Lan trong nhiều năm qua thiếu còn nhiều điều cần khắc phục như nghiên cứu giống hạn chế, chính sách can thiệp giá chưa hiệu quả, trong khi các sáng kiến gạo ít carbon mới chỉ dừng ở mức thử nghiệm. Chuỗi giá trị lúa gạo từ giống – canh tác – thu mua – chế biến vì vậy bị đánh giá là rời rạc và kém hiệu quả.

Ngược lại, Việt Nam theo đuổi chính sách thị trường hóa, không can thiệp giá gạo và liên tục đầu tư vào nghiên cứu giống. Chương trình “3 giảm, 3 tăng” (giảm giống, phân bón, thuốc; tăng năng suất, hiệu quả, thu nhập) đã chứng minh hiệu quả, giúp giảm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Theo The Nation