'Một bộ sách giáo khoa dùng chung cả nước để giáo dục công bằng'

Cứ trước mỗi năm học mới, nhiều bậc cha mẹ lại mang theo nỗi lo: "Không biết năm nay con mình học theo bộ sách nào? Có thay đổi gì không? Liệu sách cũ có tận dụng lại được không, hay phải mua mới hoàn toàn?". Trong vòng gần một thập kỷ qua, câu chuyện sách giáo khoa bỗng dưng trở thành một "cuộc đua thương mại". Thay vì chỉ tập trung vào chất lượng giảng dạy, phụ huynh và nhà trường phải đau đầu so sánh bộ này - bộ kia, cân nhắc giá cả, băn khoăn chuyện tái sử dụng. Cứ thế, mỗi mùa khai giảng, hàng triệu gia đình lại thêm một khoản chi không nhỏ, chưa kể sự lãng phí khổng lồ khi những bộ sách vừa in xong đã nhanh chóng trở thành giấy vụn.

Vậy nên, khi Bộ Chính trị chỉ đạo "Xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc", tôi tin rằng đây không chỉ là một quyết định đúng đắn, hợp lòng dân, mà còn là bước đi chiến lược để đưa giáo dục quay lại đúng quỹ đạo - nơi tri thức được đặt lên trên lợi ích thương mại và công bằng giáo dục được đặt lên trên sự phân mảnh.

Vì sao một bộ sách thống nhất là cần thiết?

Công bằng trong tiếp cận tri thức: Học sinh Hà Giang, Hà Nội hay Cà Mau đều có quyền tiếp cận cùng một kho kiến thức chuẩn. Trẻ em không thể vì nơi sinh sống mà học kiến thức khác nhau. Một bộ sách chung bảo đảm sự bình đẳng - điều cốt lõi trong giáo dục.

Giảm chi phí, giảm gánh nặng cho phụ huynh: Một bộ sách duy nhất sẽ giúp hạ giá thành nhờ sản xuất quy mô lớn. Đồng thời, sách có thể tái sử dụng nhiều năm, giảm cảnh "mua sách rồi bỏ xó" mỗi khi cải cách, hướng đến mục tiêu: miễn phí SGK cho học sinh từ nay đến năm 2030.

Thuận lợi cho giáo viên và nhà trường: Giáo viên chỉ cần tập huấn một lần, dạy theo một chuẩn duy nhất. Nhà trường không còn phải đấu tranh chọn bộ sách nào, tránh tình trạng "mạnh ai nấy chọn", thậm chí có nơi từng bị phản ánh là... chọn sách theo lợi ích nhóm.

>> 'Vì sách giáo khoa có nhiều bộ nên tạo cơ hội cho lợi ích nhóm'

Nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm định chất lượng: Khi chỉ có một bộ sách, công tác thẩm định, chỉnh sửa, cập nhật nội dung sẽ tập trung, dễ kiểm soát, minh bạch. Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng dễ dàng hơn trong việc ban hành chính sách, tài liệu bổ trợ, tổ chức thi cử.

Gắn kết truyền thống với đổi mới: Một bộ sách chung không có nghĩa là khô cứng. Nếu được biên soạn khoa học, nó vừa bảo tồn giá trị truyền thống, vừa mở ra không gian sáng tạo, tích hợp công nghệ số, học liệu điện tử. Như vậy, chúng ta vừa giữ cái gốc, vừa bay cùng thời đại.

Nhìn từ kinh nghiệm của quốc tế, có thể thấy:

Nhật Bản: Sử dụng SGK quốc gia thống nhất, do Bộ Giáo dục thẩm định, in ấn và phát miễn phí. Học sinh ở Tokyo hay Okinawa đều học cùng nội dung, tạo nền tảng tri thức chung vững chắc.

Hàn Quốc: Từng cho phép nhiều NXB cạnh tranh, nhưng sau đó quay lại cơ chế một bộ sách chuẩn cho các môn cốt lõi.

Phần Lan: Tuy giáo viên được sáng tạo, nhưng SGK cơ bản vẫn thống nhất, chỉ khác ở cách tiếp cận.

Những ví dụ này cho thấy, một bộ sách không phải là thụt lùi, mà là giải pháp khôn ngoan để bảo đảm chất lượng đồng đều và công bằng xã hội.

Một số ý kiến lo ngại "một bộ sách sẽ triệt tiêu sáng tạo". Nhưng sáng tạo trong giáo dục không nằm ở nhiều bộ sách, mà ở cách dạy của thầy cô, ở phương pháp tổ chức lớp học. Thầy cô hoàn toàn có thể sáng tạo trên nền tảng một bộ sách chung.

Có người lo "độc quyền biên soạn sẽ kém chất lượng". Nhưng nếu quy trình minh bạch, lấy ý kiến rộng rãi, mời chuyên gia quốc tế phản biện, thì bộ sách sẽ chất lượng hơn cả việc để nhiều NXB chạy đua thương mại.

Cũng có người sợ rằng "sách chung sẽ chậm cập nhật". Nhưng với công nghệ số, việc cập nhật hoàn toàn có thể nhanh chóng, mỗi năm chỉ cần chỉnh sửa bản điện tử, in bổ sung vài trang phụ lục.

Một bộ sách sẽ không phù hợp với đặc thù vùng miền. Bộ SGK thống nhất có thể thiết kế theo hướng cốt lõi và mở rộng. Phần cốt lõi chung cả nước, phần mở rộng tích hợp bài học địa phương. Cách làm này đã được Nhật Bản, Trung Quốc áp dụng thành công.

Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Mọi cải cách đều phải hướng tới học sinh – những công dân tương lai của đất nước. Một bộ sách giáo khoa thống nhất, theo tôi, chính là cách để chúng ta thực hiện công bằng xã hội, giảm gánh nặng cho phụ huynh, và đưa giáo dục trở lại sự trong sáng, nhân văn vốn có.

Khi học sinh trên mọi miền Tổ quốc - từ Hà Giang, Điện Biên đến Cà Mau, Trường Sa - đều mở cùng một trang sách, học cùng một bài học, tôi tin rằng đó sẽ không chỉ là sự thống nhất về tri thức, mà còn là sự gắn kết về tâm hồn, để nuôi dưỡng một thế hệ người Việt Nam đồng đều về nền tảng, tự tin hội nhập và sáng tạo.

Để giấc mơ ấy thành hiện thực, cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đồng lòng của thầy cô, phụ huynh, học sinh và toàn xã hội. Với quyết tâm hiện nay, giáo dục Việt Nam hoàn toàn có thể viết nên trang mới.

Vũ Thị Minh Huyền