Mong ước giữa vòng xoáy cơm áo, gạo tiền - Thách thức lực hút lao động nhập cư, Kỳ 2

Cơm áo gạo tiền bủa vây, người lao động nhập cư ở TP.HCM chỉ dám mơ những điều rất nhỏ: một chuyến xe về quê, một mức lương đủ sống, hay một tuổi già không quá chật vật. Nhưng ngay cả những giấc mơ giản dị ấy, nhiều khi cũng xa tầm tay.

Một chiếc điện thoại với màn hình đầy vết sọc, một bữa ăn tạm bợ chỉ là ổ bánh mì khô — đó không phải là hình ảnh hiếm hoi, mà là cuộc sống thường nhật của những người công nhân xa xứ như bà Kim Hạnh (54 tuổi, quê Thừa Thiên Huế). 

Suốt hơn ba mươi năm gắn bó với công việc tại các nhà máy ở TP.HCM, bà vẫn chưa thể yên tâm cho tương lai của chính mình. Ở cái tuổi mà nhiều người mong được nghỉ ngơi sau bao năm làm việc, bà Hạnh lại lo lắng hơn bao giờ hết. 

Bà kể, lương hưu của bà chỉ khoảng hai triệu mấy, trong khi tiền thuê nhà, tiền điện, nước đã ngốn hết chừng đó. “Tiền đâu cho cháu ăn học, tiền đâu cho những khoản khác. Cô trằn trọc lắm, không biết rồi về hưu làm gì để sống đây”, bà thở dài. 

Bà đi làm công nhân từ năm 19 tuổi, đến nay đã hơn ba mươi năm. Mỗi tháng lãnh lương về, bà lại phải tính toán, chắt chiu từng đồng. “Lúc nào trong đầu cũng chỉ nghĩ tới tiền thuê nhà, tiền điện, tiền học hành cho con”, bà nói. Ở tuổi ngoài 50, bà vẫn chưa dám nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, bởi “nghỉ là hết nguồn sống”.

Thiếu việc làm, giảm tăng ca, thu nhập bị cắt giảm khiến ngay cả một chuyến về quê với nhiều công nhân cũng trở thành điều xa xỉ. Bà Hạnh chia sẻ, đã rất lâu rồi bà chưa được về lại Thừa Thiên Huế, nơi còn mồ mả cha mẹ. “Cô thèm về quê lắm, nhưng nghĩ tới tiền là lại thôi. Công ty có hỗ trợ vé xe nhưng chỉ một chiều. Còn chiều vào là mình phải lo, rồi bao nhiêu chi phí Tết, quà cáp. Đi một chuyến vậy là coi như đầu năm nợ chồng đầu. Nên muốn về cũng không dám về”, bà chia sẻ. 

TP.HCM từng được coi là nơi chỉ cần chăm chỉ làm việc là đủ sống, nhưng giờ ngay cả một chuyến về quê hay một tuổi già an nhàn cũng trở thành điều xa xỉ với nhiều công nhân. Khi đời sống người lao động ngày một chật vật, hệ lụy còn lan ra cả những dãy trọ quanh khu công nghiệp, nơi từng nhộn nhịp nay lác đác phòng trống, chủ trọ nặng lòng với kế sinh nhai. 

Không chỉ những người lớn tuổi, mà ngay cả lớp công nhân trẻ cũng đang phải vật lộn với gánh nặng mưu sinh. Chị Đinh Thị Thu Trang, 41 tuổi, công nhân Công ty PouYuen (phường Tân Tạo, TP.HCM), đã làm việc ở đây hơn 20 năm nhưng cuộc sống vẫn chật vật. “Cuộc sống công nhân còn rất nhiều khó khăn. Với mức lương hiện tại, những người mới vào công ty chỉ một, hai năm thì không đủ chi phí cho cuộc sống hằng ngày. Tiền ăn học của con, tiền sinh hoạt… đều thiếu. Mong sao mỗi năm được tăng lương đều đặn để đỡ vất vả hơn”, chị chia sẻ.

Cùng cảnh ngộ, chị Lương Thị Phương Thảo, cũng làm việc tại PouYuen, tâm sự: “Cuộc sống bây giờ phải lo đủ thứ, cái gì cũng phải cố gắng chạy cho kịp mà vẫn không đủ. Em chỉ mong được tăng lương để có thể trang trải tốt hơn cho cuộc sống”.

Theo PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đời sống Xã hội (Social Life), sự thay đổi trong dòng lao động nhập cư là kết quả của nhiều yếu tố. Ông cho rằng, trong hơn 30 năm phát triển công nghiệp, TP.HCM từng là điểm đến hấp dẫn nhờ hạ tầng tốt và cơ hội việc làm, tạo nên “lực hút” mạnh mẽ với người lao động từ các tỉnh. Tuy nhiên, vài năm gần đây, sự phân bổ nguồn lực quốc gia đã cân bằng hơn, khiến xu hướng dịch chuyển lao động trở nên đa dạng. 

“Ngày nay, người lao động không nhất thiết phải đến các trung tâm lớn mà có thể tìm việc ở nhiều địa phương khác. Điều này cho thấy sự phát triển đã cân bằng hơn, không còn tập trung quá mức vào một điểm”, ông Lộc nhận định.

Tuy nhiên, ở góc nhìn của TP.HCM, việc người lao động rời đi cũng là tín hiệu cảnh báo rằng thành phố cần phải thay đổi chính sách để giữ chân công nhân, nhất là trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tăng cao, việc làm bấp bênh và đời sống tinh thần bị ảnh hưởng nặng nề.

MỜI XEM LẠI KỲ 1: Dang dở giấc mơ miền đất hứa

Hàng chục năm trước, chẳng thế mà người ta cứ kháo nhau: Cứ rời cánh đồng, bến sông, lên xe khách vào thành phố là có thể tìm thấy việc làm. Thành phố đúng là “miền đất hứa” với những khu công nghiệp mọc lên, những nhà trọ chật kín người, những giấc mơ đổi đời bắt đầu từ những đồng lương công nhân ít ỏi.

Câu chuyện của bà Điều hay nỗi lo của chị Nhạn là điển hình cho hàng triệu lao động nhập cư: xa quê, làm việc quần quật, chỉ mong con cái có cuộc sống tốt hơn. Thế nhưng, sau dịch Covid-19, kéo theo sụt giảm về kinh tế, đồng nghĩa với những con số về dân số cơ học sụt giảm không còn là thống kê khô khan.