Mối bất đồng khiến ông Trump liên tục đe dọa Tây Ban Nha

Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 14/10 bày tỏ "rất không hài lòng" với Tây Ban Nha, nhấn mạnh đây là quốc gia duy nhất không chịu tăng mức ngân sách quốc phòng lên 5% GDP, trong khi những nước thành viên khác trong NATO đều đã đồng ý thực hiện mục tiêu này.

"Thực tế tôi đã tính đến trừng phạt thương mại Tây Ban Nha qua hình thức thuế quan vì những gì họ đã làm. Tôi có thể sẽ hành động. Họ nên bị trừng phạt", ông Trump cho hay.

Lập trường của ông Trump về đóng góp của các nước trong NATO không mới mẻ. Kể từ chiến dịch tranh cử năm 2016, ông đã cảnh báo sẽ rút Mỹ khỏi liên minh nếu các quốc gia thành viên không chi tiêu nhiều hơn.

Theo thống kê của NATO, nếu không tính Mỹ, tỷ lệ chi tiêu quốc phòng trung bình của liên minh đã tăng từ 1,4% GDP năm 2014 lên 2% năm 2024. Mỹ vẫn là trụ cột của liên minh khi đầu tư 935 tỷ USD, tương đương 3,2% GDP, cho quân sự trong năm 2024, gấp đôi tổng chi tiêu của 31 thành viên còn lại.

Trong nhiệm kỳ thứ hai, ông Trump đẩy mạnh nỗ lực hối thúc những nước trong NATO tăng ngân sách quân sự, biến chi tiêu quốc phòng thành ưu tiên hàng đầu của khối.

Dữ liệu từ Heritage Foundation cho thấy áp lực của ông Trump đã mang lại kết quả. Các nước thành viên NATO hồi tháng 6 đồng ý tăng mạnh chi tiêu quân sự trong thập kỷ tới. Theo cơ chế này, 3,5% GDP sẽ phân bổ cho quốc phòng cốt lõi và 1,5% GDP cho các lĩnh vực rộng hơn như hạ tầng hay an ninh mạng. Mục tiêu mới sẽ thay thế ngưỡng 2% GDP từng được NATO thông qua từ năm 2014.

Tây Ban Nha là quốc gia duy nhất trong liên minh từ chối thực thi đáp ứng mục tiêu 5% GDP, khi Thủ tướng Pedro Sanchez cho rằng nó "không phù hợp với chính phủ phúc lợi".

Tây Ban Nha chỉ cam kết đạt mức 2,1% GDP cho quốc phòng vào cuối năm nay, nhấn mạnh sẽ "chi tiêu thông minh" thay vì tăng ngân sách thuần túy. Ông Sanchez lập luận rằng mức 5% GDP sẽ chính phủ Tây Ban Nha cắt giảm các chương trình xã hội, trong bối cảnh kinh tế đang phục hồi sau đại dịch và lạm phát năng lượng.

Bộ trưởng Quốc phòng Tây Ban Nha Margarita Robles thậm chí khẳng định mục tiêu ông Trump đề ra là "hoàn toàn bất khả thi", do thiếu lao động lành nghề và nguyên liệu cho ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu.

Theo Al Jazeera, những lời đe dọa nhằm vào Tây Ban Nha là đỉnh điểm của căng thẳng kéo dài nhiều tháng, bắt đầu khi Madrid đề nghị được miễn trừ khỏi yêu cầu chi 5% GDP cho quốc phòng tại hội nghị NATO hồi tháng 6. Ông Trump dường như coi đây là ngoại lệ nguy hiểm, có thể tạo tiền lệ để những nước đầu tư dưới 2% GDP cho quân sự đưa ra đề xuất tương tự.

Rachel Ellehuus, giám đốc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), cho rằng đó là dấu hiệu cho thấy đang xuất hiện rạn nứt trong nội bộ NATO, khi mức chi tiêu quân sự phản ánh vị trí địa lý của từng quốc gia thành viên.

Các nước Đông Âu như Ba Lan, Estonia và Latvia dẫn đầu với mức chi lần lượt là 4,1% và 3,4%, phản ánh mối lo ngại về nguy cơ xung đột với Nga. 9 quốc gia Tây và Nam Âu vẫn duy trì mức ngân sách quốc phòng dưới 2% GDP trong năm 2024, trong đó Tây Ban Nha chi tiêu ít nhất với mức 1,2% GDP.

"Những quốc gia giáp Nga ở phía bắc và sườn đông liên minh đầu tư ngày càng nhiều cho quốc phòng, trong khi các nước ở phía nam thường chỉ đạt mức 2% hoặc thấp hơn", bà Ellehuus nói.

Đảng Xã hội của ông Sanchez đang đối mặt với những cuộc biểu tình chống tăng chi tiêu quân sự. Dư luận Tây Ban Nha cũng coi quốc phòng là vấn đề xa xỉ nếu so với y tế và giáo dục. Khảo sát tiến hành trong tháng 9 cho thấy chỉ 45% người dân nước này ủng hộ tăng chi trên 2% GDP.

Giới chức Tây Ban Nha khẳng định họ đã bù đắp mức đóng góp ngân sách thấp bằng những đợt triển khai binh sĩ lớn cho các nhiệm vụ của NATO ở Latvia, Slovakia, Romania, Bulgaria và Thổ Nhĩ Kỳ. Quốc gia này cũng sở hữu quân cảng Rota và căn cứ không quân Moron, vốn là những trung tâm hậu cần quan trọng với Mỹ ở Địa Trung Hải.

Tuy nhiên, điều này dường như chưa thuyết phục được Tổng thống Trump, khi ông cho rằng Tây Ban Nha "không có lý do gì" để không thực hiện mục tiêu mà cả liên minh đang cùng hướng đến. "Không sao cả, nếu họ không thực hiện, chúng ta có thể thẳng tay đuổi họ khỏi NATO", lãnh đạo Mỹ tuyên bố trong buổi tiếp Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb hôm 9/10.

Phong Lâm (Theo Reuters, Al Jazeera, BBC, Atlantic Council)