Hãng thông tấn Reuters tuần trước dẫn lời Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha cho biết Nga đã sử dụng tên lửa hành trình 9M729 để tập kích nước này trong những tháng gần đây. Một quan chức Ukraine giấu tên nói rằng vụ tấn công đầu tiên xảy ra cuối tháng 8 và Nga đã 22 lần triển khai loại vũ khí này sau đó.
Một nguồn tin quân sự cho biết tên lửa 9M729 bay hơn 1.200 km để tập kích mục tiêu ở Ukraine trong ngày 5/10. Theo Reuters, tên lửa Nga đánh trúng một tòa nhà ở làng Lapaiivka, miền tây Ukraine, cách biên giới với Nga khoảng 600 km, và tại hiện trường có hai mảnh vỡ tên lửa với ký hiệu 9M729.
Bộ Quốc phòng Nga chưa lên tiếng về thông tin. Nếu được xác nhận, đây sẽ là lần đầu tên lửa 9M729 được triển khai trong thực chiến.
Chuyên trang quân sự Army Recognition cho biết tên lửa 9M729 được tập đoàn quốc phòng NPO Novator phát triển từ thập niên 2000. Nó dường như là biến thể của tên lửa hành trình hải quân Kalibr, được chỉnh sửa để khai hỏa từ hệ thống Iskander-K trên mặt đất.
Giới chức Mỹ nhận định quân đội Nga hồi năm 2017 đưa vào biên chế hai tiểu đoàn tên lửa 9M729, mỗi đơn vị trang bị 4 bệ phóng. Một tiểu đoàn được cho là đóng tại thao trường Kapustin Yar, trong khi đơn vị còn lại không rõ tung tích.
Nga lần đầu công khai xác nhận sự tồn tại của 9M729 vào tháng 11/2018. Một năm sau, Moskva trưng bày công khai ống chứa đạn kiêm bệ phóng của tổ hợp 9M729 và chia sẻ một số thông tin về loại vũ khí này, nhằm cứu vãn Hiệp ước INF với Mỹ.
Theo các quan chức Nga, 9M729 đạt tầm bay tối đa 480 km, được cải tiến về hệ thống dẫn đường và mang đầu đạn lớn hơn phiên bản 9M728 có tầm bay 500 km. Xe chở đạn kiêm bệ phóng (TEL) mới có thể mang 4 quả đạn 9M729, trong khi loại TEL dùng để khai hỏa dòng 9M728 chỉ mang được tối đa hai tên lửa.
Tên lửa 9M729 được trang bị đầu đạn nặng 450 kg, có cả lựa chọn đầu đạn hạt nhân hoặc thông thường, mang lại khả năng tác chiến linh hoạt khi sử dụng cho cả nhiệm vụ chiến lược lẫn chiến thuật.
Quả đạn sử dụng tầng đẩy sơ tốc nhiên liệu rắn để rời bệ phóng và tăng độ cao, sau đó chuyển sang động cơ tua-bin phản lực cỡ nhỏ để duy trì tốc độ hành trình cận âm khoảng 700-800 km/h. Tên lửa sử dụng hệ thống dẫn đường quán tính kết hợp định vị vệ tinh GLONASS, dường như có công nghệ khớp ảnh địa hình hoặc radar chủ động ở pha cuối để tăng độ chính xác khi lao vào mục tiêu.
Hồi năm 2017, tướng không quân Mỹ John Hyten, khi đó là chỉ huy Bộ tư lệnh Chiến lược Mỹ, thừa nhận tên lửa 9M729 có thể đánh bại mọi lá chắn phòng thủ của Mỹ và đồng minh châu Âu, nhất là khi phóng với số lượng lớn.
"Chúng ta không có khả năng phòng thủ trước nó, đặc biệt khi bảo vệ các đồng minh châu Âu. Vũ khí này có tầm bắn đủ đe dọa phần lớn lục địa châu Âu tùy thuộc vào vị trí triển khai. Nó là mối quan ngại và chúng ta cần phải tìm ra cách đối phó", ông nói.
Tầm bắn của 9M729 cũng là vấn đề gây tranh cãi lớn giữa Mỹ và Nga, từ đó dẫn đến sự sụp đổ của Hiệp ước INF.
Mỹ và Liên Xô ký INF năm 1987, trong đó cấm hai bên phát triển mọi loại tên lửa hành trình và đạn đạo phóng từ mặt đất có tầm bắn 500-5.500 km. Sau khi Liên Xô tan rã, Nga kế thừa Hiệp ước INF.
Các quan chức Mỹ cùng giới chuyên gia phương Tây đã nhiều lần cáo buộc tên lửa 9M729 vi phạm Hiệp ước INF, khi đạt tầm bắn ước tính gần 5.000 km. Quân đội Mỹ hồi năm 2017 tuyên bố nắm được những dữ liệu cho thấy 9M729 bay xa hơn nhiều so với mức 480 km trong các cuộc thử nghiệm, nhưng từ đó đến nay chưa công bố bằng chứng.
Chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã viện dẫn lý do này khi ra quyết định rút khỏi Hiệp ước INF vào năm 2019. Ngược lại, Moskva cũng chỉ trích Washington không tuân thủ INF khi triển khai các tổ hợp Aegis Ashore có khả năng phóng tên lửa hành trình Tomahawk tầm bắn 2.500 km tại châu Âu.
Sau khi Mỹ rút khỏi hiệp ước, Nga áp lệnh tự kiềm chế đơn phương, tuyên bố sẽ không sản xuất và triển khai tên lửa bị cấm trong INF, miễn là Mỹ không đưa tên lửa tương tự đến các khu vực trên thế giới. Tuy nhiên, Washington sau đó nhiều lần thử nghiệm tên lửa tầm trung phóng từ mặt đất có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, vốn bị cấm theo INF.
Hồi đầu tháng 8, không lâu trước khi Nga được cho là bắt đầu sử dụng tên lửa 9M729 để tập kích Ukraine, Moskva tuyên bố ngừng áp đặt hạn chế về vị trí triển khai tên lửa tầm trung, tầm xa có khả năng mang đầu đạn hạt nhân.
"Nếu thông tin 9M729 bay được 1.200 km là chính xác, tên lửa thật sự có khả năng bay xa hơn nhiều so với mức quy định trong INF", bình luận viên Thomas Newdick của chuyên trang quân sự Mỹ War Zone nhận định.
Newdick cho rằng 9M729 sẽ cung cấp cho Nga lựa chọn mới để tập kích tầm xa nhằm vào Ukraine bằng tên lửa hành trình cận âm. Nhiệm vụ này trước đây được giao cho dòng Kh-101 phóng từ máy bay và Kalibr triển khai từ tàu chiến, có tầm bắn lần lượt là 3.500 km và 2.500 km, trong khi dòng Iskander-K phóng từ mặt đất chỉ có thể đánh trúng mục tiêu ở khoảng cách không quá 500 km.
"Các đơn vị 9M729 có thể khai hỏa từ vị trí an toàn và nằm sâu trong lãnh thổ Nga, giảm thiểu nguy cơ bị đối phương đánh phủ đầu. Bệ phóng di động cho phép lựa khai hỏa từ nhiều địa điểm và phương hướng khác nhau, khiến lưới phòng không Ukraine khó đối phó hơn", chuyên gia Mỹ nói.
Các chuyên gia phương Tây cũng nêu một số giả thuyết về lý do Nga bắt đầu sử dụng 9M729 để tập kích Ukraine.
"Có khả năng kho dự trữ Kh-101 và Kalibr của Nga đang cạn dần vì ngành công nghiệp quốc phòng không đáp ứng đủ nguồn cung, xuất phát từ thiếu hụt linh kiện công nghệ cao bởi các lệnh trừng phạt của phương Tây. Số lượng tên lửa 9M729 sẵn có sẽ bổ sung cho kho dự trữ vũ khí tầm xa", Newdick cho hay.
Cổng thông tin Militarnyi của Bộ Quốc phòng Ukraine cuối tháng trước công bố tài liệu được cho là tình báo nước này thu được, trong đó cho thấy Bộ Quốc phòng Nga đã ký hợp đồng để tiếp nhận 303 tên lửa 9M728 và 95 quả đạn 9M729 trong giai đoạn 2024-2025.
Quân đội Nga dường như cũng ký hợp đồng để nhận bàn giao tổng cộng 240 tên lửa Kalibr trong giai đoạn 2022-2024, cùng 450 quả vào năm 2025-2026. Viện Thiết kế Raduga của Nga còn được giao loạt đơn hàng sản xuất và cung cấp 1.255 tên lửa Kh-101 cho không quân Nga trong giai đoạn 2024-2026.
Một lý do khác là Nga muốn gửi thông điệp đến phương Tây, giữa lúc Mỹ xem xét khả năng chuyển giao tên lửa Tomahawk cho Ukraine. Tomahawk có thể phóng từ bệ mặt đất và tập kích được những mục tiêu nằm sâu trong lãnh thổ Nga với độ chính xác rất cao.
Giới chức Nga từng cảnh báo Mỹ cung cấp loại vũ khí này cho Ukraine sẽ là hành động gây leo thang nghiêm trọng, dẫn đến những biện pháp trả đũa quyết liệt từ Moskva. "Triển khai tên lửa 9M729 cũng truyền đi thông điệp rõ ràng là Nga sẽ không khuất phục trước phương Tây, đặc biệt là về xung đột tại Ukraine", Newdick nêu quan điểm.
Phạm Giang (Theo Reuters, War Zone, Army Recognition)
Gian số L4-07 tầng 4, nơ-2 - Gold Season, 47 Nguyễn Tuân, Thanh Xuân, Hà Nội
Điện thoại: 1900 98 98 36
Fax: 045625169
Email: info@daisan.vn