Mật mã Ba Đình - Kỳ 4: Vị khách đặc biệt trên gác nhà 48 Hàng Ngang

Mùa thu năm 1945, sau khi Hà Nội khởi nghĩa thắng lợi và chính quyền cách mạng được thành lập, Trung ương Đảng và Bác Hồ quyết định chuyển về Hà Nội để tiếp tục chỉ đạo công cuộc giành chính quyền cả nước.

Những ngày lịch sử sục sôi

Ngày 22-8-1945 tại số 48 phố Hàng Ngang, những người đàn ông lạ mặt bí mật bàn chuyện với nhau trên gác 2 ngôi nhà. Họ chính là những người vừa theo đoàn quân Nam tiến từ Tân Trào về Hà Nội. Còn ông Lê Đức Thọ có nhiệm vụ lên Tân Trào đón Bác Hồ.

Đến ngày 23-8-1945, Bác từ chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội, ở tạm trong một ngôi nhà là cơ sở cách mạng tại thôn Phú Gia, nay là phường Phú Thượng, Hà Nội.

Đến chiều 25-8, một người đàn ông gầy dong dỏng, mặc áo nâu, quần short, bên mình đeo cái túi dết đã bạc màu bước lên xe ở làng Gạ theo con đường ven đê sông Hồng rồi rẽ vào Hàng Than, Hàng Lược, Hàng Giấy. Đến số nhà 35 Hàng Cân (mặt sau nhà 48 Hàng Ngang), chiếc xe đi thẳng vào trong sân, người giúp việc nghĩ bà con ông chủ ở quê lên chơi.

Người đàn ông gầy dong dỏng ấy lặng lẽ lên ở một căn phòng trên gác 2. Ít người biết đó chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hôm sau một số người cũng âm thầm tách ra khỏi đám khách tấp nập ra vào cửa hiệu để lên căn gác này.

Một cuộc họp bí mật đã diễn ra, Bác Hồ nhất trí với Thường vụ Trung ương Đảng về những chủ trương đối nội, đối ngoại trong tình hình mới, về việc sớm công bố danh sách thành viên Chính phủ lâm thời, chuẩn bị ra Tuyên ngôn Độc lập và tổ chức mít tinh lớn tại Hà Nội.

Vào ngày 28-8-1945, các báo Hà Nội đồng loạt đăng danh sách thành viên Chính phủ lâm thời. Cũng trên căn gác ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì cuộc họp Thường vụ Trung ương Đảng và quyết định một số vấn đề tối quan trọng như chuyển Ủy ban Dân tộc giải phóng thành Chính phủ lâm thời, mở rộng thành phần Chính phủ, thực hiện đoàn kết rộng rãi, mời thêm trí thức yêu nước vào thành viên Chính phủ, tổ chức cuộc mít tinh lớn để tuyên bố với quốc dân và thế giới nước ta đã độc lập.

Và chính trong căn phòng chỉ rộng chừng hơn 20m2 này, bản Tuyên ngôn Độc lập đã ra đời. Theo tài liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, Người nói: "Đây là giờ phút sung sướng nhất trong cuộc đời tôi. Tôi đã viết nhiều nhưng lúc viết Tuyên ngôn Độc lập là lúc lòng tôi sung sướng nhất".

Một danh sách Chính phủ lâm thời cũng được đăng tải trên các báo và chọn ngày 2-9-1945 ra mắt quốc dân đồng bào.

"Không thể có hạnh phúc mà không có tự do"

Sáng 29-8-1945, Bác Hồ tiếp thiếu tá tình báo Archimedes L. A. Patti tại nhà số 48 Hàng Ngang. Người này là trưởng ban Đông Dương của Tổ chức tình báo OSS - tiền thân CIA bây giờ.

Patti viết trong cuốn hồi ký Tại sao Việt Nam - Khúc dạo đầu của chim hải âu Mỹ (Why Vietnam? Prelude to America's Albatross, xuất bản năm 1980), ông kể: Ông Hồ hôm ấy "khỏe mạnh, sôi nổi", trao đổi một số kế hoạch sắp tới, trong đó có tổ chức ngày lễ Độc lập 2-9-1945. Nhưng một trong những lý do ông muốn gặp Patti liên quan đến bản Tuyên ngôn Độc lập đang soạn thảo sẽ được công bố vài ngày nữa.

Patti được xem bản thảo, đó là một tài liệu được đánh máy bằng tiếng Việt. Nhiều chữ bị xóa đi, được viết đè lên bằng bút mực với ghi chú bên lề.

Khi nghe phiên dịch đọc đến câu "Lời bất hủ ấy trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ", Patti ngạch nhiên, ngắt lời người phiên dịch, quay sang hỏi Bác Hồ: "Thực sự ngài có ý định sử dụng câu đó trong bản Tuyên ngôn của Việt Nam không?". Bác Hồ dựa lưng vào ghế, hai tay úp vào nhau: "Tôi không thể dùng được câu ấy à?".

Patti trấn tĩnh, nhờ người phiên dịch đọc tiếp: "Tất cả mọi người sinh ra đều bình đẳng. Họ đã được tạo hóa trao cho những quyền không thể chuyển nhượng lại được, trong đó có quyền tự do, quyền sống và được hưởng hạnh phúc" như Tuyên ngôn Độc lập 1776 của nước Mỹ.

"Đúng! Không thể có tự do mà không có quyền sống cũng như không thể có hạnh phúc mà không có tự do" - Chủ tịch Hồ Chí Minh nói với người bạn Mỹ...

Trước đó, những ngày ở Tân Trào Bác Hồ từng đề nghị chỉ huy Biệt đội Con Nai (The Dear Team) huấn luyện quân sự cho quân Việt Minh gửi đến một bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của Mỹ.

Bản tuyên ngôn này sau đó được Không đoàn 14 Mỹ thả cùng nhiều hàng hóa, vũ khí viện trợ khác xuống sân bay Lũng Cò, cách Tân Trào gần chục cây số.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể lại trong hồi ký rằng sau cuộc gặp với thiếu tá tình báo Mỹ, Bác Hồ chỉnh sửa thêm một vài nội dung trong Tuyên ngôn Độc lập trước khi được thông qua.

Trước ngày lịch sử 2-9-1945, bà Hoàng Thị Minh Hồ, vợ ông Trịnh Văn Bô - chủ nhân ngôi nhà số 48 Hàng Ngang - từng kể lại chính bà đã đề nghị Bác cần có bộ quần áo trang trọng để ra mắt quốc dân đồng bào. Sau đó một hiệu may ở Hàng Trống nhận sửa bộ quần áo kaki màu vàng của ông Trịnh Văn Bô. Bộ quần áo đó chính là bộ Chủ tịch Hồ Chí Minh mặc trong thời khắc thiêng liêng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2-9-1945.

Bản Tuyên ngôn Độc lập đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng tuyên bố trước hơn 50 vạn đồng bào thủ đô và thế giới ngày 2-9-1945 tại quảng trường Ba Đình lịch sử.

Một chương vẻ vang và tự hào mới của Tổ quốc và dân tộc Việt Nam bắt đầu từ đây.

*************

80 năm trôi qua, những ngày mùa thu lịch sử ấy vẫn chưa bao giờ phai nhòa trong tâm trí người trong cuộc. Những người chứng kiến thời khắc lịch sử của đất nước năm 1945, có người đã trăm tuổi và với họ điều hạnh phúc nhất là được góp sức, được chứng kiến thành quả 80 năm của độc lập, tự do.

>> Kỳ tới: Chuyện kể của người trong cuộc