Lý do Tổng thống Mỹ tuyên bố Ukraine có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ

(Dân trí) - Tổng thống Donald Trump ngày 23/9 gây bất ngờ khi đăng trên Truth Social, khẳng định Ukraine “đang ở vị thế chiến đấu, có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ ban đầu” với sự hỗ trợ từ EU/NATO.

Tuyên bố này đánh dấu sự đảo ngược đáng kể so với quan điểm trước đó của Tổng thống Donald Trump khi từng gây sức ép thúc giục Ukraine đổi đất lấy hòa bình với Nga. Sự thay đổi lập trường này không chỉ làm Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky “ngạc nhiên” mà còn khơi dậy tranh luận về chiến lược của Mỹ trong cuộc xung đột kéo dài hơn ba năm qua.

Trước đó, ông chủ Nhà Trắng từng chỉ trích ông Zelensky vì đòi hỏi viện trợ Mỹ trong cuộc gặp tại Nhà Trắng hồi tháng 2/2025; nhấn mạnh Ukraine “không có lá bài nào” để thắng cuộc chiến tiêu hao. Ông cũng tổ chức thượng đỉnh với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska ngày 15/8 mới đây, hy vọng mối quan hệ cá nhân sẽ dẫn đến hòa bình nhanh chóng nhưng thất bại khi Moscow từ chối đàm phán trực tiếp với Kiev.

Ngày 19/9, ông Trump bày tỏ “thất vọng lớn” vì chưa thể chấm dứt xung đột, gọi ông Putin là người “thực sự làm tôi thất vọng”. Vậy điều gì đã khiến ông nhà lãnh đạo Mỹ thay đổi lập trường?

Áp lực từ thực tế chiến trường và kinh tế Nga suy yếu

Theo chuyên gia từ trang Foreign Policy, sự thay đổi quan điểm của ông Trump dường như bắt nguồn từ cuộc gặp song phương với Tổng thống Zelensky bên lề Đại hội đồng Liên Hợp Quốc ngày 23/9. Ông Zelensky thông báo về những thành công quân sự gần đây của Ukraine, đặc biệt là các cuộc phản công ở Kharkov và Sumy, dù Nga vẫn đạt bước tiến ở miền đông.

Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), Ukraine đã giành lại khoảng 150km² ở Kharkov trong tháng 8, dù Nga chiếm thêm 236km² ở khu vực Donetsk trong tuần từ 9 đến 16/9. Những kết quả này dù nhỏ đã củng cố niềm tin rằng Ukraine vẫn có khả năng kháng cự.

Quan trọng hơn, ông Trump nhấn mạnh vào tình trạng nền kinh tế Nga đang bên bờ vực “sụp đổ”. Theo New York Times, dữ liệu từ Ngân hàng trung ương Nga cho thấy dự báo tăng trưởng GDP giảm còn 0,9% trong năm 2025, so với 5,6% giai đoạn 2022-2024, do chi phí chiến tranh khổng lồ (hơn 6% GDP) và lệnh trừng phạt từ Mỹ/phương Tây. CEO Sberbank - ngân hàng lớn nhất Nga, xác nhận nền kinh tế đang khó khăn với tăng trưởng gần như bằng 0 từ quý II. Ông Trump cũng đề cập đến “hàng dài xăng dầu” và chiến lược kinh tế chiến tranh của Moscow, cho rằng đây là “cơ hội vàng” cho Ukraine.

Chuyên gia James Landale từ BBC nhận định: “Sự suy yếu kinh tế của Nga là yếu tố then chốt. Ông Trump có thể thấy đây là thời điểm để gây áp lực tối đa lên Moscow thay vì thúc đẩy đàm phán như trước”. Chuyên gia Alexandra Sharp từ Foreign Policy bổ sung: “Dữ liệu kinh tế gần đây cho thấy Nga không còn khả năng duy trì chiến tranh lâu dài mà không gây tổn hại nội tại nghiêm trọng”. Những yếu tố này có thể đã thuyết phục ông Trump rằng Ukraine có cơ hội thực sự để giành lại lãnh thổ, đặc biệt khi kết hợp với viện trợ từ EU.

Chiến lược ngoại giao và áp lực từ đồng minh NATO

Một lý do khác là áp lực từ các đồng minh NATO và chiến lược ngoại giao thực dụng của ông Trump nhằm cân bằng trách nhiệm giữa Mỹ và châu Âu. Ông Trump nhiều lần yêu cầu NATO “gánh vác nhiều hơn” trong việc hỗ trợ cho Ukraine, bài đăng của ông Trump ngày 23/9 trên mạng xã hội nhấn mạnh vai trò của EU trong việc giúp Kiev giành lại lãnh thổ.

Ông cam kết rằng Mỹ sẽ tiếp tục cung cấp vũ khí cho NATO để họ hành động, ám chỉ cơ chế mới cho phép châu Âu mua vũ khí Mỹ để chuyển ngang cho Ukraine. Động thái này phản ánh ý định giảm gánh nặng tài chính của Mỹ, vốn đã chi hơn 75 tỷ USD viện trợ quân sự cho Ukraine từ 2022 đến 2025, theo số liệu từ Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR).

Ngoài ra, ông Trump tuyên bố ủng hộ các nước thành viên NATO bắn hạ máy bay Nga nếu xâm phạm không phận, sau các cáo buộc từ Ba Lan và Estonia về các vụ vi phạm gần đây. Điều này cho thấy ông Trump muốn củng cố lập trường cứng rắn của NATO, đồng thời chuyển trách nhiệm hành động quân sự sang các đồng minh châu Âu. Chuyên gia Bernd Debusmann từ BBC phân tích: “Đây là sự mơ hồ chiến lược. Ông Trump muốn giữ vai trò lãnh đạo mà không cam kết Mỹ can thiệp trực tiếp vào xung đột”.

Các nhà ngoại giao châu Âu lo ngại thông điệp “Chúc tất cả may mắn!” của ông Trump ám chỉ ý định muốn “tách Mỹ khỏi cuộc chiến tiêu hao này và chuyển trách nhiệm cho EU”. Tuy nhiên, nhà phân tích Anthony Zurcher cho rằng: “Sự thay đổi này có thể là cách ông Trump đáp lại áp lực từ các đồng minh như Ba Lan và Anh - những nước thúc đẩy Mỹ duy trì cam kết với Ukraine”. Việc ông Trump gặp ông Zelensky và các lãnh đạo EU tại Nhà Trắng ngày 18/8 cũng góp phần củng cố giả thuyết rằng ông đang điều chỉnh lập trường để duy trì ảnh hưởng trong NATO.

Tính toán chính trị và tham vọng cá nhân

Theo giới chuyên gia, sự thay đổi lập trường trên cũng có thể xuất phát từ tính toán chính trị nội bộ và tham vọng cá nhân của ông Trump.

Là một nhà lãnh đạo của cường quốc hàng đầu thế giới, luôn tìm cách định hình hình ảnh “người thay đổi cuộc chơi”, ông Trump có thể nhận thấy việc ủng hộ Ukraine giành lại lãnh thổ sẽ củng cố uy tín quốc tế của mình, đặc biệt sau những thất bại trong các nỗ lực thúc đẩy hòa bình trước đó. Ông Zelensky ngày 24/9 lên tiếng ca ngợi ông Trump có “đủ ảnh hưởng và quyền lực” để thay đổi cục diện.

Chuyên gia Alexandra Sharp từ Foreign Policy nhận định: “Ông Trump muốn được nhớ đến như người mang lại chiến thắng cho Ukraine, thay vì chỉ là trung gian thất bại trong đàm phán”. Điều này đặc biệt quan trọng khi ông Trump đối mặt với chỉ trích trong nước về việc chậm trễ giải quyết xung đột, vốn ông từng hứa sẽ kết thúc trong vài ngày hoặc tuần.

Một sĩ quan NATO giấu tên nói với New York Times: “Ông Trump nhận ra rằng hòa bình không thể đạt được ngay lập tức nên ông chuyển sang ủng hộ chiến thắng quân sự của Ukraine để ghi điểm chính trị, nhất là trong bối cảnh chính trị nội bộ Mỹ đang gặp nhiều trở ngại, biểu tình và bạo loạn lan rộng”.

Tuy nhiên, Phó đại sứ Nga tại LHQ Dmitry Polyansky tỏ ra hoài nghi, nhấn mạnh: “Đừng quá phấn khích với mỗi bài đăng của ông ấy”, ám chỉ tính nhất thời trong các phát ngôn của ông Trump. Điều này được củng cố bởi nhận định của Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, người cho rằng “chiến tranh không thể kết thúc bằng quân sự mà phải trên bàn đàm phán” - quan điểm mâu thuẫn với ông Trump.

Hiện Nga kiểm soát khoảng 1/5 lãnh thổ Ukraine (42.000km²), bao gồm gần toàn bộ Lugansk, 2/3 Donetsk, hơn 1/2 Kherson, một phần Zaporizhzhia và Crimea - khu vực đã sáp nhập từ năm 2014. Tất cả bằng chứng cho thấy đây là cuộc chiến tiêu hao khốc liệt. Ukraine không thể giành lại đất mà không có hỗ trợ quân sự từ Mỹ, bất kể Tổng thống Trump nói gì.

Sự thay đổi lập trường của ông Trump phản ánh sự kết hợp giữa thực tế chiến trường, áp lực từ đồng minh và tham vọng cá nhân. Tuy nhiên, như các chuyên gia đã nhấn mạnh, từ lời nói đến hành động là “một chặng đường dài”, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ từ NATO và EU để biến cơ hội thành hiện thực.