Lý do thúc đẩy Tổng thống Ukraine cải tổ nội các

Quốc hội Ukraine ngày 17/7 bổ nhiệm bà Yulia Svyrydenko, 39 tuổi, làm Thủ tướng, kế nhiệm ông Denys Shmyhal, trong đợt cải tổ chính phủ lớn nhất từ khi chiến sự bùng phát.

Hai ngày trước, ông Shmyhal nộp đơn từ chức, mở đường cho kế hoạch cải tổ chính phủ mà Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đưa ra gần đây, trong đó ông Shmyhal sẽ làm Bộ trưởng Quốc phòng trong nội các mới. Đảng Đầy tớ của Nhân dân của ông Zelensky đang nắm đa số tại quốc hội và được kỳ vọng sẽ nhanh chóng ủng hộ quyết định này.

Đây là đợt cải tổ chính phủ lớn nhất của Ukraine kể từ khi chiến sự với Nga bùng phát cuối tháng 2/2022. Các lực lượng Nga tiếp tục tiến công ở miền đông Ukraine, trong khi triển vọng về một lệnh ngừng bắn vẫn mờ nhạt.

Tổng thống Zelensky đã nêu những nhiệm vụ then chốt cho chính phủ mới, gồm tăng cường sản xuất vũ khí trong nước, thực hiện loạt cải cách để giải phóng tiềm năng kinh tế. Giới quan sát đánh giá cách bố trí nhân sự mới của ông Zelensky dường như còn nhằm cải thiện quan hệ với Mỹ, khi lập trường của chính quyền Tổng thống Donald Trump về chiến sự gần đây trở nên khó đoán.

Bà Svyrydenko, 39 tuổi, là kinh tế gia và giữ chức Phó thủ tướng Ukraine từ năm 2021. Vai trò của bà Svyrydenko trở nên nổi bật trong năm nay qua các cuộc đàm phán đầy căng thẳng về thỏa thuận khoáng sản Ukraine - Mỹ. Thỏa thuận khoáng sản còn giúp hàn gắn rạn nứt song phương, sau cuộc đấu khẩu gay gắt tại Nhà Trắng giữa ông Zelensky và ông Trump.

Tổng thống Zelensky chọn bà Svyrydenko làm Thủ tướng nhằm truyền tải thông điệp đến người đồng cấp Trump rằng "hợp tác với Mỹ là rất quan trọng với Ukraine, và thỏa thuận khoáng sản với Washington là ưu tiên hàng đầu", nhà phân tích chính trị Mykola Davydiuk nói với Washington Post.

Theo Davydiuk, ông Zelensky như muốn nói rằng "hãy nhìn xem, người từng ký thỏa thuận với Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, ngôi sao trong giới tài chính, giờ đây đã là Thủ tướng mới của Ukraine".

Volodymyr Fesenko, giám đốc Trung tâm Penta về Nghiên cứu Chính trị tại Kiev, nhận định thông tin về việc bổ nhiệm bà Svyrydenko thay thế ông Shmyhal đã xuất hiện ít nhất một năm trước và "yếu tố Mỹ có vai trò quyết định".

Ông Zelensky thông báo cải tổ chính phủ ngày 14/7, ngay sau khi ông Trump ra tối hậu thư yêu cầu Nga giải quyết cuộc xung đột Ukraine trong 50 ngày hoặc đối mặt thêm biện pháp trừng phạt. Đây là động thái quyết liệt nhất về hỗ trợ quân sự cho Ukraine mà Tổng thống Mỹ đưa ra kể từ khi nhậm chức.

"Bà Svyrydenko đã thể hiện rất tốt khi đàm phán với Mỹ về thỏa thuận khoáng sản chiến lược", ông Fesenko nói. "Thành công này đã được Tổng thống Zelensky và đội ngũ thân cận ghi nhận".

Bà Svyrydenko có thể tiếp tục giải quyết vấn đề kinh tế với đội ngũ Tổng thống Trump, trong khi Tổng thống Zelensky cùng chánh văn phòng tổng thống Andriy Yermak sẽ phụ trách vấn đề về an ninh. Mối quan hệ làm việc mạnh mẽ giữa bà Svyrydenko và ông Bessent là "một tài sản chiến lược", ông Fesenko bổ sung.

Trong bài đăng trên X sau khi được bổ nhiệm, tân Thủ tướng Ukraine tuyên bố sẽ hành động nhanh chóng và dứt khoát, đặt mục tiêu trong 6 tháng đầu tiên là thiết lập nguồn cung vũ khí đáng tin cậy, tăng cường sức mạnh công nghệ cho quân đội, mở rộng sản xuất vũ khí trong nước.

Về kinh tế, Thủ tướng Svyrydenko hướng đến nỗ lực hết sức để hỗ trợ các doanh nghiệp Ukraine. Bà tuyên bố sẽ kiểm toán toàn diện với chi tiêu công, tiết kiệm thực chất, "sẽ không có sự thiên vị theo phe phái chính trị, chỉ có con số và kết quả thực tế".

Ông Zelensky dường như còn muốn tạo thiện cảm với chính quyền Tổng thống Trump bằng ý định thay đại sứ Ukraine tại Mỹ Oksana Markarova, nhậm chức từ tháng 2/2021.

Các nghị sĩ đảng Cộng hòa từng chỉ trích bà Markarova vì thể hiện quan điểm đảng phái khi làm việc tại Mỹ. Tháng 9/2024, Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson công kích bà Markarova vì tổ chức chuyến thăm của Tổng thống Zelensky với phó tổng thống Kamala Harris, thành viên đảng Dân chủ, đến nhà máy vũ khí ở bang Pennsylvania nhưng không mời nghị sĩ Cộng hòa nào.

Tổng thống Zelensky được cho là đã đề cập việc thay thế đại sứ Markarova trong cuộc điện đàm với ông chủ Nhà Trắng hồi đầu tháng. Tuần trước, ông thông báo Bộ trưởng Quốc phòng đương nhiệm Rustem Umerov là ứng viên hàng đầu cho vị trí này.

Đội ngũ của ông Zelensky đang dùng mọi kênh liên lạc để tiếp cận chính quyền ông Trump, một cựu quan chức Ukraine cấp cao đánh giá. "Tôi nghĩ đại sứ mới, Thủ tướng mới, chính phủ mới đều nằm trong kế hoạch này".

Tổng thống Zelensky tin rằng kinh nghiệm điều hành chính phủ của ông Shmyhal "sẽ hữu ích cho vị trí Bộ trưởng Quốc phòng". Lãnh đạo Ukraine mô tả quốc phòng là lĩnh vực đang tập trung tối đa nguồn lực, nhiệm vụ và trách nhiệm lớn nhất của đất nước

Shmyhal, 49 tuổi, từng tốt nghiệp Đại học Bách khoa Lviv chuyên ngành kỹ sư - kinh tế năm 1997 và tiến sĩ kinh tế năm 2003. Ông từng làm việc trong lĩnh vực tư nhân trước khi vào chính trường. Tháng 2/2020, Shmyhal được bổ nhiệm làm phó thủ tướng kiêm bộ trưởng phát triển các cộng đồng và vùng lãnh thổ Ukraine, sau đó lãnh đạo chính phủ.

Truyền thông Ukraine đưa tin ông Zelensky còn đang tính toán một số thay đổi nhân sự khác, như thay thế Bộ trưởng Năng lượng German Galushchenko, và cân nhắc hợp nhất các bộ phụ trách kinh tế, nông nghiệp và sinh thái.

Cựu bộ trưởng kinh tế Ukraine Tymofiy Mylovanov, hiện là lãnh đạo Trường Kyiv về Kinh tế, cho rằng các thay đổi trong nội các Ukraine có thể sẽ mang đến "luồng gió mới" cho Ukraine sau hơn ba năm chiến sự.

"Chính phủ cần có sự thay đổi, vì người dân Ukraine đã quá mệt mỏi", ông Mylovanov nói với AFP. Kinh tế Ukraine đã bị tàn phá đáng kể vì chiến tranh, Kiev phải phụ thuộc vào hàng chục tỷ USD viện trợ thường niên từ phương Tây để duy trì hoạt động.

Trong khi đó, phe chỉ trích cho rằng động thái cải tổ chính phủ Ukraine không mang nhiều ý nghĩa, vì đây chỉ là "sự đổi chỗ giữa các đồng minh của Tổng thống Zelensky", dường như để củng cố hơn nữa quyền lực.

"Họ đang đảo ghế cho nhau", Yaroslav Zheleznyak, nghị sĩ đảng Holos đối lập, nói. "Thăng chức cho một phó thủ tướng khó có thể tạo cảm hứng cho người dân Ukraine về một đội ngũ lãnh đạo mới".

Như Tâm (Theo Reuters, Washington Post, AFP)