Luật sư Mỹ tốt nghiệp thạc sĩ lịch sử Việt Nam: Mong lan tỏa những giá trị Việt ra thế giới

'Lịch sử Việt Nam có nhiều khía cạnh rất đặc biệt, nhiều câu chuyện ít được biết đến nhưng chứa đựng những bài học lớn về tinh thần độc lập, sự kiên cường... và tôi muốn lan tỏa điều đó ra thế giới'.

Ông Thomas Treutler, luật sư Mỹ 60 tuổi, đã chia sẻ như vậy về quyết định lựa chọn lịch sử Việt Nam như một hành trình gắn bó cả đời. Với ông, nghiên cứu lịch sử Việt Nam không chỉ là tìm hiểu quá khứ mà còn là cách nối dài tình yêu và sự tri ân với mảnh đất đã trở thành quê hương thứ hai.

Với khả năng sử dụng tiếng Việt thành thạo, ông đã theo học chương trình thạc sĩ lịch sử Việt Nam tại Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia TP.HCM) và vừa bảo vệ thành công luận văn tốt nghiệp.

Chắp nối thông tin để làm đề tài nghiên cứu sử Việt

* Ông có thể chia sẻ thêm về đề tài nghiên cứu của mình không, thưa ông?

- Trong luận văn, tôi chọn nghiên cứu "Khảo cứu về 200 người Việt bị Pháp lưu đày sang Gabon vào các năm 1888 và 1894". Đây là một đề tài còn khá mới vì từ trước đến nay, khi nói đến người Việt ở hải ngoại chúng ta thường nghĩ nhiều đến cộng đồng ở châu Âu, Mỹ hay Đông Nam Á mà ít chú ý hơn tới những phận người bị đưa sang tận châu Phi trong thời thuộc địa. Tôi muốn góp một phần nhỏ để làm rõ hơn những lát cắt lịch sử này.

Trong số 200 người bị lưu đày, có hơn 10 người từng tham gia cuộc khởi nghĩa Gò Công chống Pháp nhưng sau thất bại họ bị bắt và đưa đi xa xứ. Phần lớn những người bị đưa sang Gabon không thể thích nghi được với khí hậu, thổ nhưỡng và điều kiện sinh sống khắc nghiệt nơi châu Phi. Nhiều người qua đời tại đó...

* Ông đã triển khai và thực hiện luận văn này như thế nào, nhất là khi đây là một đề tài còn khá ít tư liệu?

- Thật sự quá trình làm luận văn là một hành trình tìm kiếm và chắp nối thông tin. Bởi vì chủ đề này chưa có nhiều công trình nghiên cứu trước đó, tôi buộc phải tự mình đi tra cứu ở rất nhiều nguồn, từ trong nước đến quốc tế.

Tôi dành nhiều thời gian tại các thư viện, trung tâm lưu trữ ở Việt Nam để tìm kiếm những mảnh ghép. Đồng thời tôi cũng khai thác thêm kho tư liệu ở Mỹ, nơi các thư viện có hệ thống lưu trữ đồ sộ và phong phú, lưu giữ khá nhiều tài liệu liên quan đến giai đoạn Pháp thuộc. 

Tôi cũng cần kết nối với các nguồn ở Pháp, đặc biệt là báo chí Pháp thời kỳ cuối thế kỷ 19 vì báo chí chính là một kênh phản ánh sinh động về những sự kiện và nhân vật trong giai đoạn đó.

Để có cái nhìn toàn diện hơn, tôi cũng có những cuộc trao đổi với các chuyên gia, các nhà sử học ở Việt Nam. Việc đối chiếu, tham khảo từ nhiều phía giúp tôi không chỉ có thêm dữ liệu mà còn hiểu rõ hơn cách tiếp cận và diễn giải lịch sử dưới góc nhìn của học giới trong nước.

* Quá trình học thạc sĩ của ông có điều gì đặc biệt?

- Kế hoạch học tập của tôi thực ra bị ảnh hưởng khá nhiều do dịch COVID-19, phải lùi thời gian so với dự định ban đầu. Nhưng vì đam mê nên tôi vẫn tiếp tục. 

Trước đó tôi đã có quãng thời gian gắn bó với lịch sử Việt Nam ngay từ bậc cử nhân. Vốn xuất thân là dân kỹ thuật và luật nên để đủ điều kiện học cao học, tôi đã học bổ sung nhiều học phần cử nhân lịch sử tại Trường ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn. Ngồi học chung với các bạn sinh viên trẻ tuổi, đó là một trải nghiệm thú vị.

Ở bậc thạc sĩ, các môn học không quá khó khăn về mặt kiến thức nhưng mỗi môn đều mở ra cho tôi một lát cắt mới của lịch sử Việt Nam, dưới một góc nhìn rộng hơn và sâu hơn. Tôi cảm nhận rõ ràng rằng mình đang được trang bị một nền tảng học thuật để hiểu và phân tích lịch sử một cách khoa học.

Tuy nhiên, phần đòi hỏi nhiều thời gian và công sức nhất chính là nghiên cứu cho luận văn cuối kỳ. Với đề tài này, tôi đã dành ít nhất sáu tháng chỉ để tìm kiếm và xử lý tài liệu trước khi bắt tay vào viết. Đó là khoảng thời gian thử thách nhưng cũng là lúc tôi học được nhiều nhất, không chỉ về kiến thức lịch sử mà còn về sự kiên trì trong nghiên cứu.

Đi vào những lát cắt lịch sử Việt Nam

* Vì sao một người Mỹ như ông lại dành nhiều tâm huyết để tìm hiểu lịch sử Việt Nam, thưa ông?

- Niềm say mê này đã bắt đầu từ những ngày đầu tôi đặt chân đến Việt Nam cách đây gần 30 năm. Tôi nhanh chóng bị cuốn hút bởi nền văn hóa và chiều sâu lịch sử của đất nước này. Khi ấy tôi đọc gần như không bỏ sót số nào của các tạp chí Kiến Thức Ngày Nay, Tuổi Trẻ Cuối Tuần và dần hình thành thói quen lưu giữ lại như những kỷ vật, như một kho tư liệu lịch sử riêng cho mình.

Từ thuở còn là kỹ sư ở Silicon Valley, tôi đã có cơ duyên tiếp xúc với cộng đồng người Việt và học tiếng Việt tại Stanford. Những cuốn sách kinh điển như Việt Nam văn hóa sử cương của Đào Duy Anh hay Văn học Việt Nam sử yếu của Dương Quảng Hàm chính là "cửa ngõ" đầu tiên đưa tôi vào thế giới sử Việt. Đọc được những cuốn sách ấy bằng tiếng Việt, dù rất khó, đã khiến tôi thêm trân trọng ngôn ngữ và lịch sử của đất nước này.

Với tôi, học lịch sử không chỉ là tìm hiểu về những gì đã qua mà còn là cách để hiểu sâu sắc hơn về xã hội, con người và cả những giá trị mà Việt Nam luôn gìn giữ. 

Tôi nghĩ lịch sử Việt Nam còn có nhiều khía cạnh rất đặc biệt, nhiều câu chuyện ít được biết đến trên thế giới nhưng lại chứa đựng những bài học lớn về tinh thần độc lập, sự kiên cường và khả năng thích nghi. Đó cũng chính là lý do tôi muốn nghiên cứu để góp phần lan tỏa câu chuyện Việt Nam ra ngoài biên giới, ít nhất là trong phạm vi học thuật.

* Sau khi hoàn thành chương trình thạc sĩ, ông có những dự định gì cho chặng đường sắp tới?

- Dự kiến lễ tốt nghiệp của tôi sẽ diễn ra cuối năm nay hoặc đầu năm sau. Trong dịp trở lại Việt Nam để nhận bằng, tôi muốn dành thời gian đi tìm lại những địa danh đã xuất hiện trong quá trình khảo cứu cho luận văn.

Tôi tin rằng sau hơn một thế kỷ, những địa danh ấy chắc chắn đã thay đổi rất nhiều nhưng việc được tận mắt nhìn, được chạm vào không gian gắn với những con người từng bị lưu đày sẽ mang lại cho tôi một trải nghiệm đặc biệt. Tôi muốn biết liệu còn sót lại dấu vết nào, còn ký ức nào về những tiền nhân ấy hay không.

Hiện tại tôi cũng đang bắt đầu cho kế hoạch nghỉ hưu của mình. Tôi sẽ không còn hành nghề luật nữa mà dành toàn bộ thời gian để theo đuổi đam mê nghiên cứu lịch sử Việt Nam. 

Tôi muốn đi sâu vào những lát cắt nhỏ, những câu chuyện ít người biết về các nhân vật trong lịch sử Việt Nam. Những "góc khuất" có thể không nổi bật trong sách giáo khoa nhưng lại góp phần làm nên chiều sâu của lịch sử Việt Nam...