Lợi thế và uy lực đáng gờm của UAV qua các cuộc xung đột

Các nghiên cứu chính thức chỉ ra máy bay không người lái (UAV) mang lại hiệu quả chiến đấu cao nhờ khả năng tấn công chính xác, linh hoạt và chi phí thấp hơn so với phương tiện truyền thống.

Qua các cuộc xung đột ngắn hay kéo dài trong thời gian qua, UAV ngày càng được sử dụng phổ biến trong các nhiệm vụ chiến đấu với các lợi thế và hiệu quả vượt trội so với các phương tiện truyền thống.

Ủy ban Ngân sách Quốc hội Mỹ từ năm 2018 đã lưu ý rằng chi phí vận hành UAV thường thấp hơn đáng kể so với máy bay có người lái, đặc biệt trong các nhiệm vụ giám sát kéo dài. Báo cáo này nhấn mạnh UAV như MQ-9 Reaper có khả năng duy trì hoạt động lâu dài với chi phí bảo trì, nhân lực và nhiên liệu giảm đáng kể so với tiêm kích hoặc oanh tạc cơ.

Trong chiến đấu, UAV mang lại lợi ích chiến lược nhờ chi phí rẻ, khả năng tấn công nhanh, chứng minh là công cụ tối ưu hóa chi phí/hiệu quả, theo trang American Security Project (Mỹ).

Bước ngoặt

Một bước ngoặt quan trọng trong việc sử dụng công nghệ UAV trong xung đột đã diễn ra trong tranh chấp vùng Nagorno-Karabakh giữa Azerbaijan và Armenia vào năm 2020.

Theo trang ModernDiplomacy, việc Azerbaijan triển khai thành công UAV, đặc biệt là các mẫu Harop của Israel và Bayraktar TB2 do Thổ Nhĩ Kỳ chế tạo, đóng vai trò then chốt trong chiến thắng.

UAV của Azerbaijan đã phá hủy 40% pháo binh và gần 50% hệ thống phòng không của Armenia chỉ trong những giờ đầu của cuộc xung đột, giúp nước này giành ưu thế trên không và cho phép lực lượng mặt đất tiến quân mà gần như không gặp sự kháng cự.

Nhắm vào xe tăng, pháo binh và phòng không của Armenia, Bayraktar TB2 - UAV tầm trung, thời gian bay dài - được sử dụng cho các cuộc tấn công chính xác cũng như cho nhiệm vụ tình báo, giám sát và trinh sát.

Các hệ thống phòng không từ thời Liên Xô cũ của Armenia, bao gồm cả S-300, không đủ khả năng phát hiện hoặc đối phó với những UAV nhỏ, bay chậm. Harop, một loại UAV cảm tử, đã tận dụng triệt để những điểm yếu này.

Chiến lược UAV của Azerbaijan thành công nhờ cả sự tích hợp chiến lược lẫn công nghệ tiên tiến. Để áp đảo hệ thống phòng thủ của Armenia, UAV được phối hợp với khí tài tác chiến điện tử (EW) và pháo binh.

Cuộc chiến này cho thấy UAV không chỉ là công cụ hỗ trợ mà, khi được sử dụng hiệu quả, còn có thể tác động đáng kể đến kết quả của chiến sự, buộc các quân đội trên thế giới phải đánh giá lại chiến lược phòng không của mình.

UAV là bình thường mới

Xung đột từ ngày 7-10.5.2025 giữa Ấn Độ và Pakistan đánh dấu một trạng thái "bình thường mới" về UAV khi lần đầu tiên thiết bị này chiếm ưu thế vượt trội.

Ấn Độ tuyên bố phát động Chiến dịch Sindoor nhằm tấn công vào cái mà Ấn Độ gọi là "cơ sở hạ tầng khủng bố" ở Pakistan và khu vực Kashmir do Pakistan kiểm soát. Sau các đợt không kích ban đầu của Ấn Độ, phía Pakistan đã phát động Chiến dịch Bunyan Al Marsoos.

Đáng chú ý là cả hai bên đều sử dụng UAV rộng rãi. Ấn Độ triển khai các UAV cảm tử chính xác như Harop do Israel chế tạo để phát hiện và phá hủy các hệ thống phòng không của Pakistan, cùng với IAI Harpy cho các chiến thuật chế áp phòng không đối phương (SEAD).

Pakistan thường dựa vào UAV Bayraktar TB2 do Thổ Nhĩ Kỳ chế tạo để thực hiện các đòn tấn công chính xác tầm ngắn và trinh sát. Đối với các cuộc tấn công tầm xa, Pakistan sử dụng UAV tác chiến CH-4 của Trung Quốc và UAV bốn cánh quạt Songar của Thổ Nhĩ Kỳ theo bầy, kết hợp với các UAV FPV (góc nhìn thứ nhất) giá rẻ mang đầu đạn, nhằm bảo vệ UAV trước hệ thống phòng không nhiều tầng của Ấn Độ.

Có nhiều nguồn thông tin khác nhau về số lượng UAV mà Pakistan triển khai, ước tính dao động từ 600 đến 900 chiếc.

Cuộc xung đột đã làm nổi bật việc sử dụng UAV một cách chiến lược cho cả mục đích tấn công lẫn phòng thủ, cũng như vai trò của chúng trong các hoạt động tâm lý chiến, khi cả hai bên đều khai thác hình ảnh do UAV ghi lại để phục vụ tuyên truyền.

Định nghĩa lại chiến tranh phi đối xứng

Các cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine nhằm vào năm căn cứ không quân khác nhau của Nga hôm 1.6 đã gây bất ngờ, khiến giới chiến lược phải suy ngẫm về cách thức thực hiện và kế hoạch tác chiến.

Theo giới phân tích, chiến dịch Pavutyna (Mạng nhện) của Ukraine được lên kế hoạch tỉ mỉ, thể hiện tiềm năng mang tính bước ngoặt của UAV trong chiến tranh phi đối xứng.

Bên cạnh sự bất cân xứng về sức mạnh, tỷ lệ chi phí so với sát thương là điều đáng chú ý. Ukraine đã sử dụng các UAV FPV chi phí thấp lắp trên xe tải, được điều khiển từ xa để tấn công các căn cứ của Nga.

Những chiếc xe tải chứa UAV mang chất nổ được giấu bên trong đã được bí mật đưa vào nước Nga và đặt gần các căn cứ, sâu tới 4.000 km tính từ biên giới.

Sau đó, chúng được phóng theo một cách phối hợp nhằm nhắm vào một số máy bay chiến lược của Nga, như máy bay ném bom Tu-95 và Tu-22 có khả năng mang vũ khí hạt nhân.

Phơi bày sự mong manh của hệ thống phòng không đối phương, các cuộc tấn công bằng UAV đã gây thiệt hại nặng nề cho những máy bay chiến lược của Nga và chứng minh sức mạnh của UAV khi được vận dụng với trình độ chiến thuật cao.

Trước sự bất cân xứng về sức mạnh giữa hai quốc gia, UAV có thể mang lại cho các nước yếu hơn hy vọng răn đe trước các cường quốc. Hơn nữa, việc triển khai UAV để tấn công các mục tiêu giá trị cao đặt ra nghi ngại đối với những hệ thống phòng không truyền thống.

Sự tinh vi và bí mật của cuộc tấn công cũng cho thấy những lỗ hổng trong mức độ sẵn sàng của Nga.

Trong cuộc xung đột, Nga cũng sử dụng rất nhiều UAV kết hợp với tên lửa để tấn công cơ sở hạ tầng quân sự nhằm làm suy yếu lực lượng đối phương.