Lo lắng tình trạng thanh niên 'lạc sâu vào thế giới ảo'

Tại Hội nghị lấy ý kiến góp ý của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trên nhiều lĩnh vực nhằm hoàn thiện dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XIII, nhiều chuyên gia lo ngại thanh niên đang 'lạc sâu vào thế giới ảo'.

Sáng 14.11, tại Hà Nội, T.Ư Đoàn tổ chức Hội nghị lấy ý kiến góp ý của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trên nhiều lĩnh vực nhằm hoàn thiện dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XIII. Chủ trì hội nghị có anh Nguyễn Minh Triết, Bí thư T.Ư Đoàn, Chủ tịch T.Ư Hội Sinh viên Việt Nam.

Tình trạng thanh niên có xu hướng "4 không"

Tại hội nghị, GS-TS Phạm Hồng Tung, nguyên Viện trưởng, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, Đại học Quốc gia Hà Nội, đã đưa ra một bản phân tích đa chiều và cấp bách về tình hình thanh niên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng số, đồng thời đề xuất những định hướng chiến lược mang tính đột phá cho công tác Đoàn.

Ông Tung cho rằng bản dự thảo báo cáo đã chưa đánh giá một cách "khoa học và đầy đủ" về những xu hướng phức tạp đang chi phối giới trẻ toàn cầu, trong đó có thanh niên Việt Nam. 

Trong đó một vấn đề đáng lo ngại là tình trạng thanh niên đang "lạc sâu vào thế giới ảo", nơi họ dễ bị các thế lực trên mạng "thao túng giá trị". Hệ quả trực tiếp của việc này là sự lan rộng của "trào lưu lối sống phản kháng" hay còn gọi là tình trạng "4 không" (không yêu, không kết hôn, không nhà, không con) đang diễn ra.

Ông phân tích sâu sắc rằng đây không chỉ đơn thuần là sự thất vọng kinh tế, mà là một hệ quả nguy hiểm của việc "kết nối ảo" đang dần thay thế "kết nối thật". Khi các mối quan hệ xã hội, gia đình bị xem nhẹ, thanh niên sẽ mất đi động lực xây dựng tương lai, dẫn đến nguy cơ khủng hoảng dân số già và làm suy yếu nền tảng xã hội.

Bên cạnh những thách thức, GS Phạm Hồng Tung cũng đánh giá những xu hướng tích cực của thanh niên Việt Nam hiện đại. Ông nhận định họ là "thế hệ của những năng lực mới", rất giỏi và nhanh chóng làm chủ tri thức, công nghệ. Khác với thế hệ trước, thanh niên ngày nay rất chủ động bộc lộ quan điểm và mong muốn của bản thân trong mọi môi trường từ gia đình đến xã hội. Họ độc lập trong các lựa chọn cuộc sống, có khả năng "tự tạo ra hệ sinh thái cho mình".

Để phát huy thanh niên Việt Nam trong nhiệm kỳ mới, ông Phạm Hồng Tung đề xuất một sự thay đổi căn bản trong định hướng phong trào thanh niên. Cốt lõi của mọi hoạt động phải tập trung vào việc thực hiện các nghị quyết của Đảng về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Giải pháp trung tâm mà ông đưa ra là chuyển đổi tư duy của cả một thế hệ "từ thế hệ người làm thuê thành thế hệ người làm chủ".

 "Làm chủ" ở đây không chỉ là làm giám đốc, mà là làm chủ bản thân, làm chủ công nghệ, làm chủ cuộc sống và trở thành người dẫn dắt trong xã hội. Muốn vậy, tổ chức Đoàn phải là đơn vị chịu trách nhiệm chính trong việc chuẩn bị "hành trang văn hóa" cho thanh niên, giúp họ "hội nhập mà không hòa tan, hội nhập mà tỏa sáng".

Báo động về sức khỏe tâm thần của thanh niên

Tại điểm cầu trực tuyến, TS Phạm Huy Hiệu (chuyên gia nghiên cứu Trung tâm Sức khỏe thông minh VinUni-Illinois, Trường ĐH VinUni) nhấn mạnh sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên đang trở thành một trong những vấn đề đáng báo động nhất hiện nay. 

Dẫn nghiên cứu của UNICEF, ông Hiệu cho biết Việt Nam ước tính có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên gặp vấn đề tâm lý - tâm thần, và con số này đang tăng 20 - 30% mỗi năm. Đây không chỉ là những con số thống kê lạnh lùng, mà phản ánh một thực trạng xã hội cần được nhìn nhận nghiêm túc: áp lực học tập, mạng xã hội, khủng hoảng bản dạng, mối quan hệ gia đình, bạn bè đều góp phần tạo nên gánh nặng tinh thần cho người trẻ.

TS Hiệu đặc biệt lo ngại về tác động tiêu cực từ việc lạm dụng mạng xã hội - nơi thanh thiếu niên dễ bị cuốn vào các vòng xoáy so sánh, công kích, nội dung độc hại, gây suy giảm khả năng tập trung, lệ thuộc cảm xúc và xa rời đời sống thực. Thế giới ảo, theo anh, có thể làm lu mờ những giá trị và kỹ năng xã hội quan trọng, khiến người trẻ dễ tổn thương hơn trước áp lực tâm lý.

Từ thực tế đó, ông Hiệu đề xuất một loạt giải pháp: Đoàn cần dẫn dắt mạnh mẽ hơn trong truyền thông nâng cao nhận thức về sức khỏe tâm thần, xây dựng các mô hình tư vấn, hỗ trợ tâm lý thân thiện; tăng cường giảm kỳ thị đối với người gặp vấn đề tâm lý. Đồng thời, cần phát triển các chương trình giáo dục kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn, hình thành văn hóa số lành mạnh, giúp thanh niên biết phân loại nội dung, bảo vệ bản thân trước các luồng thông tin tiêu cực.

TS Hiệu cho rằng việc tạo ra môi trường để thanh thiếu niên rèn luyện thể chất, cân bằng đời sống, tăng cường giao tiếp trực tiếp, tham gia hoạt động cộng đồng sẽ là "lá chắn" tự nhiên chống lại các vấn đề tâm lý.

"Chăm lo sức khỏe tinh thần không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà cần sự vào cuộc của toàn xã hội, đặc biệt là tổ chức Đoàn, nơi gần gũi nhất với thanh thiếu niên", ông Hiệu nhấn mạnh.