Lao động rời TP.HCM ngày càng nhiều: 'Định vị thành phố đáng sống cho công nhân'

Lao động có xu hướng rời TP.HCM, chuyên gia đề xuất định vị thành phố đáng sống cho công nhân với nhà ở, phúc lợi và thu nhập bảo đảm.

Bài toán giữ chân lao động

Anh Huỳnh Hồ Đại Nghĩa (thạc sĩ chính sách công, giảng viên Khoa Quan hệ Quốc tế, Trường đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia TP.HCM), phân tích dưới góc nhìn của thuyết đẩy - kéo (push-pull theory), việc lao động rời TP.HCM về quê phản ánh rõ ràng 2 nhóm yếu tố.

Các "lực đẩy" bao gồm: chi phí sinh hoạt cao, nhà ở, y tế và giáo dục cho con; điều kiện môi trường sống còn áp lực, thiếu không gian xanh, an ninh khu trọ; thu nhập không đủ bù chi phí. Thêm vào đó, nỗi nhớ quê và sự xa cách gia đình càng khiến họ có xu hướng rời đi.

Ngược lại, "lực kéo" từ các địa phương ngày càng mạnh khi nhiều khu công nghiệp mới hình thành, chi phí sinh hoạt thấp hơn, hạ tầng xã hội dần cải thiện và yếu tố gắn kết gia đình tạo nên sức hút tự nhiên.

Để giữ chân lực lượng lao động, TP.HCM cần chính sách tác động đồng thời lên cả 2 chiều: giảm bớt lực đẩy và gia tăng lực kéo.

TP.HCM phải ưu tiên phát triển nhà ở xã hội và ký túc xá công nhân gắn liền với trường học, bệnh viện và không gian sinh hoạt cộng đồng. Mở rộng gói hỗ trợ chi phí sinh hoạt thông qua các chương trình phúc lợi hoặc trợ giá thiết yếu.

Đồng thời, cải thiện môi trường sống bằng giao thông công cộng giá rẻ, an ninh khu trọ và nhiều mảng xanh hơn.

Ở hướng gia tăng "lực kéo", TP.HCM cần xây dựng chuẩn lương thưởng sát với thực tế chi phí sinh hoạt và năng suất, bảo đảm công nhân có thu nhập đủ sống và tích lũy.

Ngoài ra, thiết kế lộ trình đào tạo, nâng cao kỹ năng để công nhân thấy cơ hội phát triển nghề nghiệp lâu dài thay vì chỉ dừng ở lao động giản đơn.

Chiến lược nhân lực trong kỷ nguyên công nghệ hóa

Theo Sở Nội vụ TP.HCM, khi lao động rời TP.HCM cũng là nguồn động lực cho doanh nghiệp đầu tư vào khoa học - công nghệ, nâng cao năng suất để phù hợp với định hướng chuyển đổi mô hình kinh tế. Từ đó, hạn chế tối đa những ngành nghề thâm dụng lao động.

Chia sẻ về vấn đề này, chuyên gia Huỳnh Hồ Đại Nghĩa cho rằng, TP.HCM nên vận dụng mô hình Triple Helix (chính quyền - doanh nghiệp - đại học).

Chính quyền đóng vai trò kiến tạo thể chế và hạ tầng mềm, ban hành chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư đào tạo. Đồng thời xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ năng mới gắn với công nghệ số.

Doanh nghiệp là hạt nhân ứng dụng, trực tiếp xác định nhu cầu kỹ năng và mở cửa nhà máy cho chương trình đào tạo kép.

Các trường đại học, cao đẳng và cơ sở đào tạo nghề trở thành nguồn cung cấp tri thức và nền tảng khoa học, thiết kế chương trình đào tạo ngắn hạn, chứng chỉ linh hoạt và kết hợp nghiên cứu - chuyển giao công nghệ.

Tuy nhiên, chuyên gia cho rằng riêng lực lượng công nhân, giải pháp cần thực tế và dễ tiếp cận hơn.

"Thay vì các khóa học hàn lâm, đào tạo nên tập trung vào chương trình ngắn hạn, thực hành tại chỗ, giúp công nhân nắm kỹ năng vận hành máy móc, quản lý chất lượng, an toàn lao động và kỹ năng số cơ bản.

Các chứng chỉ mô-đun cần đơn giản, gắn trực tiếp với công việc để họ vừa học vừa làm mà không gián đoạn thu nhập", thạc sĩ Nghĩa nói.

Đồng thời, chính quyền có thể triển khai trung tâm đào tạo lưu động tại khu công nghiệp hoặc quỹ hỗ trợ đào tạo nghề miễn phí cho công nhân.

Khi 3 trụ cột vận hành đồng bộ với cách tiếp cận sát thực tiễn, công nhân sẽ không chỉ được bảo đảm việc làm mà còn có cơ hội nâng dần tay nghề, ổn định thu nhập. Từ đó gắn bó lâu dài với doanh nghiệp và góp phần giữ vững sức cạnh tranh của TP.HCM trong kỷ nguyên tự động hóa.

Địa phương chuẩn bị gì để đón lao động dịch chuyển?

Xu hướng dịch chuyển lao động cũng đặt ra yêu cầu cho các địa phương. Theo anh Nghĩa, chi phí sinh hoạt thấp, đất rộng, môi trường trong lành và sự phát triển của khu công nghiệp mới chính là "lực kéo" mạnh.

Để đón dòng lao động, các tỉnh phải chuẩn bị hạ tầng đồng bộ. Hạ tầng sản xuất - công nghiệp cần quy hoạch khu công nghiệp, khu chế xuất thế hệ mới đạt chuẩn xanh, gắn với logistics, cảng cạn (ICD).

Nguồn điện ổn định (ưu tiên năng lượng tái tạo), cấp nước, xử lý nước thải, internet tốc độ cao phải bảo đảm. Việc này vừa thu hút doanh nghiệp vừa hình thành chuỗi cung ứng liên vùng.

Hạ tầng xã hội cũng quan trọng không kém: nhà ở xã hội, ký túc xá, trường học, bệnh viện vệ tinh giúp lao động an cư.

Giao thông nội - liên tỉnh, không gian xanh, văn hóa - thể thao và dịch vụ công cộng sẽ nâng chất lượng sống, biến đô thị công nghiệp thành nơi đáng sống.

Ngoài ra, hạ tầng quản trị - dịch vụ cần minh bạch, thủ tục hành chính nhanh gọn, hỗ trợ doanh nghiệp về đầu tư, đất đai, an toàn lao động.

Hệ thống đào tạo nghề, trung tâm đổi mới sáng tạo và sàn giao dịch lao động phải tích hợp để cung ứng nhân lực phù hợp. Đồng thời, việc chia sẻ dữ liệu giữa chính quyền - doanh nghiệp - trường nghề nhằm điều phối hiệu quả.

Về chính sách, địa phương phải kiên trì mục tiêu giảm lực đẩy, tăng lực kéo cho cả lao động và doanh nghiệp.

Với lao động, cần nâng lương tối thiểu gắn chi phí thực tế, mở rộng phúc lợi, bảo đảm an toàn và quyền lợi.

Song song, triển khai đào tạo và tái đào tạo miễn phí, hỗ trợ tín dụng nhà ở xã hội, phát triển không gian công cộng để xây dựng hình ảnh đô thị công nghiệp đáng sống.

Với doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp FDI, cần loại bỏ rào cản thủ tục, xây dựng cơ chế "một cửa, một cam kết", tạo môi trường đầu tư ổn định, lao động kỹ năng cao, hạ tầng xanh - số, dịch vụ hậu cần hiện đại.

Ngoài ưu đãi thuế, địa phương có thể cam kết ngân sách phát triển nhân lực, chuyển giao công nghệ, khuyến khích doanh nghiệp gắn bó thông qua tiêu chí dài hạn, việc làm bền vững, đầu tư cộng đồng.

Để giữ chân lao động, TP.HCM cần trở thành nơi công nhân không chỉ có việc làm mà còn có thể an cư, phát triển lâu dài cùng gia đình. Khi đó, "thành phố đáng sống cho công nhân" sẽ là lợi thế cạnh tranh thực sự của TP.HCM trong tiến trình hội nhập và tự động hóa.