Làm nghề không theo ngành học đang ngày càng phổ biến

Sau khi tốt nghiệp, không ít người trẻ đã gác bằng ĐH sang một bên, hoặc rẽ hướng làm công việc hoàn toàn khác chuyên ngành được đào tạo. Câu chuyện "làm nghề không theo ngành học" đang đặt ra nhiều vấn đề, phải chăng có sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu xã hội, giữa chuyên ngành theo học và giấc mơ?

HỌC "NÀY" LÀM "NỌ"

Chỉ cần tìm kiếm cụm từ "gác bằng" trên Google là hàng loạt kết quả được hiển thị. Thanh Niên cũng từng đăng tải rất nhiều bài viết về câu chuyện bạn trẻ gác bằng về quê khởi nghiệp trái chuyên ngành học. Có chàng trai gác 2 bằng ĐH, về quê làm vườn, biến đất hoang hóa "đẻ ra tiền"; rồi cũng có cô gái gác 3 bằng ĐH về quê trồng quýt, phát triển du lịch sinh thái... Không chỉ là bằng cử nhân, có những người trẻ như anh Nguyễn Văn Thảo (31 tuổi), ngụ H.Trà Ôn, Vĩnh Long (cũ) đã gác cả bằng thạc sĩ để về quê lập trang trại nuôi trùn quế kết hợp nuôi bò... Những câu chuyện như vậy tưởng là hiếm nhưng hiện nay lại phổ biến đến bất ngờ.

Hay có những bạn trẻ học một ngành nhưng làm một nghề hoàn toàn khác. Tốt nghiệp ngành quản trị kinh doanh Trường ĐH Ngoại thương TP.HCM, nhưng anh Phạm Anh (35 tuổi, quê Tây Ninh, trước đây là Long An) lại rẽ sang con đường ít ai ngờ khi trở thành MC Runner (người dẫn chương trình chạy bộ chuyên nghiệp), được cộng đồng VĐV yêu thích. Song song đó, anh còn phụ trách đối ngoại tại một tập đoàn quảng cáo, đồng thời phát triển nghề dẫn chương trình.

Giải thích cho việc "học một đường, làm một nẻo", anh Phạm Anh nói: "Đi một con đường sẽ thấy nhiều lối rẽ ngang. Tôi từng nghĩ mình không hợp với lĩnh vực giải trí; nhưng khi thử, tôi làm tốt và nhận ra giới hạn bản thân rộng hơn mình tưởng. Công việc này cho tôi niềm vui, mở rộng quan hệ và mang lại những thành công nhất định".

Nguyễn Hồng Thủy (27 tuổi, ngụ P.Thủ Dầu Một, TP.HCM; trước đây là TP.Thủ Dầu Một, Bình Dương) từng tốt nghiệp ngành quản lý công nghiệp, Trường ĐH Thủ Dầu Một. Hiện Thủy là nhà sáng tạo nội dung nổi tiếng trên nhiều nền tảng mạng xã hội từ Facebook, TikTok cho đến YouTube. Thủy nói: "Có không ít khó khăn khi thay đổi công việc. Mọi thứ bắt đầu từ con số 0. Nhưng sự nỗ lực, cố gắng và quyết tâm giúp tôi vượt qua được những thử thách".

Trần Trân Mỹ Linh (27 tuổi), tốt nghiệp trung học tại Dallas (Mỹ), sau đó tốt nghiệp cử nhân kinh tế - tài chính, Trường ĐH Quốc tế RMIT. Tuy nhiên hiện nay, Linh nổi tiếng với vai trò người mẫu, MC tiếng Anh. Bên cạnh đó, Linh còn là chủ của một chuỗi sân pickleball có tiếng ở P.Bảo Vinh (trước đây là P.Bảo Vinh, TP.Long Khánh), Đồng Nai. "Tôi không tiếc khi không làm việc theo ngành học. Tôi hài lòng với lựa chọn hiện tại", Linh cho hay.

Nguyễn Văn Chí Dũng (28 tuổi), hiện là quản lý trải nghiệm người tiêu dùng tại Heineken VN, từng theo học Trường ĐH Sân khấu - điện ảnh TP.HCM với ước mơ làm đạo diễn; nhưng sớm nhận ra không phù hợp, anh chuyển hướng sang truyền thông, tự học, tham gia câu lạc bộ để rèn kỹ năng và tích lũy kinh nghiệm thực tế. "Nhờ trải nghiệm, mình có cơ hội làm ở doanh nghiệp lớn dù không có bằng đúng ngành. Chính sự cọ xát giúp mình vượt qua rào cản", anh chia sẻ.

Dũng nghiêm túc rèn kỹ năng marketing, kiên nhẫn đi từ những vị trí nhỏ để tích lũy kinh nghiệm. Sau 6 năm, anh lần lượt giữ vai trò quản lý tại agency quốc tế, Shopee và hiện tại là Heineken VN (nơi anh tham gia hoạch định, điều phối ngân sách lớn). Một dấu ấn đáng nhớ với anh là trở thành thành viên Hội đồng thẩm định của một tổ chức marketing toàn cầu, cơ hội quý giá để mở rộng kiến thức và hoàn thiện sự nghiệp.

TikToker Trần Duy Trinh (25 tuổi), từng là học sinh chuyên toán xuất sắc của Trường THPT chuyên Lam Sơn (Thanh Hóa), sau đó theo học ngành cơ điện tử tại một trường ĐH ở Hà Nội. Tuy nhiên, cảm thấy không phù hợp, Trinh quyết định rẽ ngang, về quê bán tạp hóa và làm truyền thông cho một thương hiệu trà túi lọc địa phương.

Trong quá trình này, Trinh tự học nhiều kỹ năng, bắt đầu quay lại công việc hằng ngày và đăng lên mạng. Không ngờ những video mộc mạc lại tạo được sự đồng cảm, giúp Trinh trở thành TikToker với hơn 100.000 lượt theo dõi và 3,7 triệu lượt yêu thích. Nhờ tư duy logic từ nền tảng toán học, Trinh áp dụng cách phân tích "theo công thức và thuật toán" để phân phối, tối ưu nội dung.

Bằng cấp không còn quan trọng?

Bà Nguyễn Thị Thanh Thy, Trưởng phòng Hành chính nhân sự Công ty TNHH SX-TM-DV Cuộc sống xanh và Công ty TNHH Barentz VN, cho biết: "Trong quá trình tuyển dụng, chúng tôi gặp khá nhiều ứng viên làm trái ngành so với bằng cấp đã học. Tỷ lệ làm trái ngành học ở công ty tôi là 27%. Những ứng viên trái ngành phải cạnh tranh với người đúng ngành, chịu áp lực chứng minh năng lực, nhanh chóng nắm bắt thuật ngữ, quy trình mới, và thường thiếu mạng lưới quan hệ trong ngành, dễ dẫn tới áp lực và giảm tự tin…".

Đồng thời bà Thy thông tin thêm: "Công ty ưu tiên hàng đầu là thái độ làm việc và sự phù hợp với giá trị cốt lõi: tôn trọng, kiến tạo, dịch vụ xuất sắc, tinh thần kinh doanh. Đây cũng là xu thế chung hiện nay".

Dưới góc nhìn doanh nghiệp, bà Thy cho rằng làm trái ngành là sự lãng phí nguồn lực đã đầu tư cho việc học, nhưng đôi khi việc có sẵn nền tảng bổ trợ từ ngành khác lại trở thành điểm cộng. "Ví dụ, người học tài chính nhưng làm quản lý kho, chuỗi cung ứng vẫn có thể áp dụng kỹ năng phân tích chi phí, quản trị tồn kho, tối ưu ngân sách", bà dẫn chứng.

Bà Hồ Cẩm Châu, Tổng giám đốc Công ty Tập đoàn đầu tư Tân Trung Nam, cho hay ở công ty có rất nhiều nhân sự làm trái ngành. "Chúng tôi không đánh giá con người qua bằng cấp mà dựa vào năng lực, tư duy và thái độ. Có người học xây dựng nhưng làm giỏi marketing, có người học kinh tế lại rất nhạy bén trong quản lý dự án. Môi trường của chúng tôi khuyến khích mỗi người phát huy tối đa tiềm năng, không bị giới hạn bởi tấm bằng", bà nói.

Bản thân bà Châu cũng là một minh chứng khi tốt nghiệp ngành luật kinh tế, Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc gia TP.HCM) nhưng lại làm kinh doanh. Bà cho rằng nền tảng luật giúp mình có tư duy hệ thống, phân tích logic và nhận diện rủi ro, từ đó đưa ra quyết định chiến lược chắc chắn hơn.

Theo bà Châu, làm trái ngành có thể khó khăn hơn lúc khởi đầu, phải học lại từ đầu và chấp nhận mức lương thấp, nhưng bù lại người trẻ có cơ hội khám phá bản thân, rèn khả năng thích ứng và mang đến góc nhìn đa chiều cho tổ chức. "Kiến thức ĐH không chỉ là chuyên môn mà còn là kỹ năng mềm, tư duy phản biện và khả năng ứng dụng linh hoạt. Quan trọng không phải làm đúng ngành hay trái ngành, mà là có tinh thần cầu tiến để biến kiến thức thành giá trị mới", bà nhấn mạnh. (còn tiếp)