Kinh tế thể thao ở Việt Nam, ‘mỏ vàng’ bị bỏ quên Đừng lãng phí nguồn tài nguyên quan trọng

Kinh tế thể thao nếu được khai thác đúng cách sẽ trở thành nguồn lực tài chính dồi dào giúp thể thao VN cất cánh.

CHƯA BIẾT CÁCH KHAI THÁC

Theo số liệu được Cục TDTT VN công bố, nguồn kinh phí chi cho thể thao VN từ năm 2024 - 2030 ước đạt từ 5.800 - 6.100 tỉ đồng, trong đó chủ yếu đến từ ngân sách nhà nước. Nhiều năm qua, chuyện thể thao VN sống nhờ "bầu sữa" ngân sách không còn mới. Dù đã có nhiều hội thảo, đề án về xã hội hóa thể thao để tìm ra hướng đi mới, trong đó đặt ra mục tiêu huy động thêm nguồn lực xã hội (người dân, doanh nghiệp) để thúc đẩy phát triển thể thao, nhưng đến nay rất ít môn biết đến khái niệm kinh tế thể thao để có thể biến lĩnh vực mới mẻ này thành nguồn cung tài chính cho sự phát triển của chính mình.

Dự thảo nghị định thay thế Nghị định 152/2018 ngày 7.11.2018 của Chính phủ quy định một số chế độ đối với HLV, VĐV thể thao trong thời gian tập trung tập huấn, thi đấu do Bộ VH-TT-DL chủ trì (giao Cục TDTT VN soạn thảo, lấy ý kiến các bộ, ban, ngành để hoàn thiện trước khi trình lên Chính phủ) đã đề xuất tăng chế độ lương, thưởng, phụ cấp… cho HLV, VĐV lên từ 2 - 10 lần. Thông tin này nhanh chóng mang lại niềm vui cho giới thể thao. Tuy nhiên, khoản tiền tăng thêm trong dự thảo mà ngành thể thao đang nghiên cứu và lấy ý kiến vẫn chủ yếu… xin từ ngân sách.

Về cơ bản, nếu dự thảo được thông qua, HLV và VĐV có thêm tiền. Song cơ chế kiếm tiền của thể thao VN gần như không thay đổi: vẫn là mối quan hệ xin - cho một chiều, nơi thể thao chưa tạo ra guồng máy kiếm tiền chủ động. Nói cách khác, kinh tế thể thao dường như vẫn còn khá xa lạ với thể thao VN. Cũng chính vì thế, thể thao VN chưa phát huy được sức mạnh từ nguồn lực kinh tế thể thao, chưa biết biến kinh tế thể thao thành cú bật để phát triển toàn diện từ cơ sở vật chất, điều kiện tập luyện, cải thiện đời sống HLV, VĐV, nâng cao chất lượng công tác huấn luyện và thi đấu, từ đó nâng tầm đẳng cấp VĐV đến chuẩn ASIAD hay Olympic.

Trong khi đó, kinh tế thể thao ở các nước phát triển luôn tạo ra mối quan hệ hai chiều chặt chẽ giữa kinh tế và thể thao. Để giành được HCV Olympic 2016 nội dung 100 m bơi bướm nhờ công Joseph Schooling, thể thao Singapore đã phải huy động hàng triệu USD từ chính phủ, doanh nghiệp để Schooling được đi học và ăn tập bài bản tại Mỹ. Tương tự, Carlos Yulo (Philippines), Panipak Wongpattanakit (Thái Lan) cũng vô địch Olympic nhờ được đầu tư hàng trăm nghìn đến hàng triệu USD. Đó là khoản đầu tư chưa bao giờ thể thao VN dám mơ tới.

Dù đã lên danh sách các môn thể thao và VĐV cần đầu tư trọng điểm, nhưng hai tiếng "trọng điểm" vẫn chưa đủ sức nặng để các ngôi sao thể thao VN được chăm sóc giống như cách quốc tế đang làm. Nhà vô địch 10 m súng ngắn hơi nam Olympic 2016 Hoàng Xuân Vinh cùng nhiều thế hệ xạ thủ từng phải tập với bia giấy, không thường xuyên được tiếp xúc trang thiết bị hiện đại, nên bỡ ngỡ khi đặt chân đến các đấu trường lớn. Một VĐV trọng điểm tại Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Singapore có thể được đầu tư bằng cả một môn với hàng chục VĐV VN. Nếu huy động được nguồn lực từ doanh nghiệp, khai thác tốt kinh tế thể thao, có lẽ thể thao VN đã không lép vế, có nguy cơ tụt hậu ở ASIAD hay Olympic đến thế.

CHÌA KHÓA NẰM Ở ĐÂU ?

Khác với cơ chế xin - cho lỗi thời, kinh tế thể thao hàm chứa mối quan hệ đôi bên cùng có lợi. Guồng máy chỉ được vận hành nếu tạo được cơ chế, cầu nối đủ tốt để doanh nghiệp hiểu rõ lợi ích, biết mình sẽ nhận lại gì khi đầu tư vào thể thao. Xét cho cùng, thể thao vẫn là nhu cầu thiết yếu (có cả nhu cầu theo dõi lẫn tập luyện) của xã hội, có sức lan tỏa, truyền cảm hứng mạnh mẽ và hàm chứa niềm tự hào dân tộc. Tuy nhiên, để các doanh nghiệp, nhãn hàng rót tiền, thể thao VN phải có sản phẩm đủ hấp dẫn. Phải biết đi theo quy luật thị trường: tìm ra tệp khách hàng tiềm năng, làm ra sản phẩm tốt, rồi tìm ra kênh phân phối để bán sản phẩm ấy, lắng nghe phản hồi để xây dựng và hoàn thiện. Theo chuyên gia Đoàn Minh Xương, "sản phẩm" của thể thao chính là hệ thống thi đấu chuyên nghiệp, công bằng và minh bạch ở cả thể thao đỉnh cao và thể thao quần chúng. "Hệ thống thi đấu thể thao như chất lượng của món ăn, phải hấp dẫn cả về mùi vị lẫn hình thức mới có thể thu hút thực khách", ông Xương phân tích.

Dù vậy, hiện mới có rất ít môn ở VN tạo ra sản phẩm chất lượng để bán, trong khi phần còn lại chưa thực sự gia nhập cuộc chơi kinh tế. Theo một lãnh đạo ngành thể thao, kinh tế thể thao có phát huy được hiệu quả ở VN hay không phụ thuộc nhiều vào tư duy của các liên đoàn, hiệp hội.

Với những môn nghiêng về thi đấu lấy thành tích, không có tính đại chúng, vẫn có thể xin ngân sách để duy trì. Nhưng những liên đoàn phụ trách môn thể thao hướng tới cộng đồng cần thay đổi tư duy cũ kỹ, mạnh dạn đổi mới phong trào, mở cửa đầu tư, xây dựng bài bản hệ thống tập luyện từ học đường tới chuyên nghiệp, làm hình ảnh chỉn chu như những gì bóng rổ, eSports… đang thực hiện. Phải tự làm mới mình và chuẩn chỉ từng chi tiết nhỏ, thể thao VN mới có thể thu hút nguồn lực xã hội.

Khi thể thao đã gặt hái được thành tích, cơ hội để doanh nghiệp quảng bá hình ảnh thông qua VĐV, bản quyền truyền hình, xây dựng phong trào cũng được mở rộng. Bóng chuyền nữ VN là ví dụ. Nhờ nhiều doanh nghiệp đổ vốn đầu tư cho giải bóng chuyền nữ vô địch quốc gia, chất lượng giải đã tăng lên, các đội có tiền để đào tạo hàng loạt hảo thủ cho đội tuyển. Và rồi khi đội tuyển thi đấu thành công, giá trị hình ảnh bóng chuyền nữ được nâng cấp và lan tỏa, khán giả sẽ theo dõi nhiều hơn, doanh nghiệp hưởng lợi nhờ thương hiệu được lan tỏa.

Hay mới đây nhất là môn pickleball. Nhờ sức hấp dẫn "khủng" với hàng triệu người chơi, các doanh nghiệp, tập thể, cá nhân đã liên tục chi tiền để xây sân bãi, tổ chức giải đấu, khuấy động phong trào. Trên mảnh đất màu mỡ ấy, Trịnh Linh Giang đã vô địch đơn nam giải Malaysia Open (giải đấu đầu tiên trong hệ thống PPA Tour Asia). Tại sân chơi Hồng Kông Open, pickleball VN giành 1 chức vô địch trẻ, 2 HCB và 1 HCĐ. Đó là thành tựu thúc đẩy ngược trở lại để pickleball tiếp tục được đầu tư mạnh. (còn tiếp)