Khối Arab lúng túng ứng phó Israel sau vụ tập kích Qatar

Không quân Israel ngày 9/9 tiến hành đòn không kích chưa từng có vào thủ đô Doha của Qatar, nhắm mục tiêu một khu phức hợp nơi các lãnh đạo cấp cao Hamas gặp mặt, nằm ngay trong khu dân cư sầm uất. Động thái gây sốc bởi Qatar là quốc gia có chủ quyền, đồng minh của Mỹ tại Trung Đông và vẫn duy trì quan hệ với Israel.

Đòn tập kích khiến các quốc gia Arab và Hồi giáo tại Vùng Vịnh thêm bất an, khi Israel ngày càng táo bạo, sẵn sàng vượt "lằn ranh đỏ" để hạ sát đối thủ, nhưng Mỹ không có hành động cụ thể nào để kiểm soát tình hình. Israel còn đẩy mạnh chiến dịch quân sự ở Gaza, gây thương vong lớn cho dân thường Palestine bất chấp lời kêu gọi từ khối Arab lẫn cộng đồng quốc tế.

Liên đoàn Arab và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) ngày 15/9 họp thượng đỉnh tại Doha theo lời kêu gọi từ Qatar. Tuy nhiên, trái với kỳ vọng về một tiếng nói thống nhất, đủ sức nặng để gây áp lực lên Israel, các nước Arab lại bất đồng quan điểm, khiến hội nghị chỉ mang đến một phản ứng mang tính biểu tượng.

Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad Al-Thani có bài phát biểu gay gắt khi khai mạc cuộc gặp thượng đỉnh, cáo buộc Israel không quan tâm đến các con tin đang trong tay Hamas ở Gaza, mà đang tìm cách khiến "Gaza không còn là nơi phù hợp để sinh sống".

"Israel khao khát hạ sát các chỉ huy Hamas đến vậy thì còn tham gia đàm phán làm gì. Nếu các ông quan tâm đến việc giải cứu con tin, tại sao lại sát hại hết các đàm phán viên?", Quốc vương Qatar đặt câu hỏi. Ông dùng ngôn từ mạnh mẽ, thậm chí ám chỉ Israel là bên "phản trắc".

Cuộc họp thượng đỉnh ngày 15/9 là lần hiếm hoi có sự tham gia của lãnh đạo Arab Saudi và Iran, lần lượt là Thái tử Mohammed bin Salman và Tổng thống Masoud Pezeshkian. Diễn biến cho thấy Israel đang trở thành vấn đề nhức nhối đến mức khiến hai quốc gia vốn là kình địch tại khu vực cũng phải tìm kiếm sự hợp tác.

Ông Pezeshkian nhắc lại việc Israel không kích Iran hồi tháng 6, cảnh báo bất kỳ quốc gia nào trong khu vực cũng có thể trở thành mục tiêu tiếp theo của Tel Aviv. "Đòn tấn công vào Doha đã bộc lộ nhiều tính toán sai lầm và nhận định lệch lạc", ông Pezeshkian nói. "Không một quốc gia Arab hay Hồi giáo nào an toàn trước thái độ hung hăng của chính quyền ở Tel Aviv".

Lãnh đạo các nước Arab và Hồi giáo khác như Thủ tướng Iraq Mohammed Shia al-Sudani, Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan, Vua Jordan Abdullah II, Phó tổng thống Indonesia Gibran Rakabuming Raka cũng lên án Israel. Nhưng Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, quốc gia thành viên OIC, cho rằng như vậy là chưa đủ.

"Lên án sẽ không chặn được tên lửa. Các tuyên bố không giúp giải phóng Palestine", ông Ibrahim nói. "Phải có các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc".

Trước hội nghị thượng đỉnh, giới phân tích đã đề cập khả năng các quốc gia Arab và Hồi giáo sẽ đóng cửa không phận với Israel hoặc hạ cấp quan hệ với nước này, gây ra áp lực khổng lồ buộc Tel Aviv xem xét lại chiến lược quân sự của mình cũng như chiến dịch tấn công Gaza.

Nhưng các quốc gia như Ai Cập, Arab Saudi và Thổ Nhĩ Kỳ không muốn đưa ra những phản ứng quyết liệt như vậy. Đây là những nước có ràng buộc lợi ích với Israel, khiến không bên nào muốn công khai đối đầu Tel Aviv.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đồng ý về việc trừng phạt Israel sau đòn tập kích vào Qatar, nhưng nhấn mạnh các nước Vùng Vịnh và Hồi giáo không nên quá mạnh tay. "Israel cần bị bóp nghẹt về kinh tế, bởi những kinh nghiệm trước đây cho thấy bước đi này hữu hiệu", ông Erdogan nói, nhưng không nêu chi tiết.

Tuyên bố chung sau sự kiện chỉ kêu gọi các bên "thực hiện mọi biện pháp pháp lý hữu hiệu để ngăn chặn Israel tiếp tục các hành động chống lại người dân Palestine".

Ý tưởng đóng cửa không phận hay các lựa chọn quân sự không được xét đến, bởi thế mạnh của Qatar và các nước Vùng Vịnh là "quyền lực mềm", bất lợi rõ ràng về "sức mạnh thuần túy" với Israel. Bất cứ nỗ lực nào nhằm thiết lập một liên minh quân sự Arab tương tự NATO đều không phải phương án hứa hẹn lúc này, theo giới quan sát.

6 quốc gia Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC), gồm Bahrain, Kuwait, Oman, Qatar, Arab Saudi và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) đã họp riêng bên lề hội nghị thượng đỉnh. GCC cũng chỉ quyết định "có bước đi để kích hoạt cơ chế phòng thủ chung và khả năng răn đe của Vùng Vịnh", không đề cập các biện pháp cụ thể.

Trong hội đồng này, hai thành viên là UAE và Bahrain đã tham gia Hiệp định Abraham do Tổng thống Mỹ Donald Trump làm trung gian trong nhiệm kỳ một và bình thường hóa quan hệ với Israel. Ngày 15/9 đánh dấu tròn 5 năm UAE, Bahrain tham gia hiệp định này.

"Do Liên đoàn Arab không nhất trí được biện pháp ứng phó cụ thể nào, Israel khả năng cao sẽ xem nhẹ các tuyên bố của họ", Abdulaziz Alghashian, nhà nghiên cứu tại Diễn đàn Quốc tế Vùng Vịnh, nhận định.

"Tôi nghĩ nhiều người đã kỳ vọng vào những hành động mạnh mẽ hơn. Các tuyên bố được soạn thảo nhằm gia tăng sức nặng về giọng điệu, nhưng trên thực tế thì không có gì thay đổi về căn bản", ông tiếp tục.

Andrea Dessi, phó giáo sư về quan hệ quốc tế và chính trị thế giới tại Đại học Rome, Italy, nhận định hội nghị thượng đỉnh ở Doha đánh dấu sự thay đổi quan điểm trong khối Arab - Hồi giáo về một cấu trúc an ninh mới tại khu vực, đáp ứng lợi ích của họ.

Theo bà Dessi, các nước Arab và Hồi giáo đã có những dấu hiệu xích lại gần nhau, thay đổi trong giọng điệu và tư duy trước các hành động quyết liệt của Israel, nhưng bà cho rằng họ cần phải đưa ra những biện pháp cụ thể đi kèm.

"Dù thiếu sáng kiến cụ thể, hội nghị thượng đỉnh ở Doha vẫn có vai trò quan trọng, bởi khối Arab và Hồi giáo đã đạt đồng thuận rằng cấu trúc an ninh khu vực cần phải thay đổi. Chúng ta còn cách xa đích đến đó, nhưng những bước chuyển dịch đã bắt đầu xuất hiện", bà nói với Al Jazeera.

Như Tâm (Theo Economist, AP, Al Jazeera)