Khoản vay khổng lồ cho Ukraine khiến Bỉ lo ngại

Các đồng minh phương Tây đã đóng băng khoảng 300 tỉ USD tài sản của Nga kể từ khi Matxcơva mở "chiến dịch quân sự đặc biệt" tại Ukraine năm 2022, và phần lớn số tài sản này đang được giữ tại một công ty ở Bỉ.

Cụ thể, theo Hãng tin Bloomberg, khoảng 300 tỉ USD tài sản của Nga bị đóng băng hiện đang được lưu giữ tại Euroclear - một công ty thanh toán bù trừ tài chính có trụ sở tại thủ đô Brussels (Bỉ).

Tuy nhiên, dù phong tỏa, phương Tây vẫn chưa tịch thu tài sản để hỗ trợ Ukraine, mà chọn cách "lách luật" nhằm tránh vi phạm các nguyên tắc pháp lý quốc tế.

Cách tiếp cận này đang chạm giới hạn khi chính phủ Bỉ tỏ ra do dự trước kế hoạch cho Kiev vay 140 tỉ euro (gần 163 tỉ USD), dùng chính tài sản Nga bị đóng băng làm tài sản thế chấp.

Kế hoạch vay và rủi ro pháp lý

Theo đề xuất được Thủ tướng Đức Friedrich Merz ủng hộ, khoản vay sẽ được phát hành dưới dạng trái phiếu không lãi suất, được đảm bảo bởi hầu hết các nước Liên minh châu Âu (EU) và một số đối tác khác.

Nguồn tiền từ tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga tại Euroclear, chủ yếu là tiền mặt từ các trái phiếu đáo hạn, sẽ được dùng để cấp vốn. Việc hoàn trả khoản vay sẽ gắn với khoản bồi thường chiến tranh của Nga trong tương lai.

Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) yêu cầu kế hoạch phải tuân thủ luật quốc tế và đảm bảo ổn định tài chính. Giải pháp này được xem là cách hỗ trợ Ukraine mà không vượt "lằn ranh đỏ", tức là tịch thu tài sản của quốc gia khác.

Hiện phương Tây chủ yếu đánh thuế phần lãi từ số tiền tái đầu tư trong Euroclear, qua đó đã đóng góp khoảng 5 tỉ euro cho Ukraine. Tuy nhiên, Chính phủ Bỉ cảnh báo kế hoạch mới mang theo rủi ro chính trị và kinh tế khó chấp nhận.

Nỗi lo của Brussels

Là quốc gia sở tại của Euroclear, Bỉ lo ngại trở thành mục tiêu phản công của Nga, từ tấn công mạng, trả đũa kinh tế đến việc rút vốn của các nhà đầu tư lớn như Saudi Arabia hoặc Trung Quốc.

Thủ tướng Bỉ Bart De Wever cũng bày tỏ lo ngại rằng các cam kết bảo lãnh của EU chưa đủ vững chắc, khiến Bỉ có thể phải gánh phần lớn rủi ro nếu xảy ra sự cố tại Euroclear.

Trong nước, ông De Wever cũng chịu áp lực khi liên minh cầm quyền Arizona gặp khó trong việc cân đối ngân sách. Lợi nhuận của Euroclear - nguồn thu giúp Bỉ bù đắp chi tiêu quốc phòng - có thể mất đi nếu kế hoạch vay được triển khai.

Giới phân tích nhận định những lo ngại của Bỉ là có cơ sở. Thủ tướng Bỉ De Wever không phải là người có xu hướng gây tranh cãi như Thủ tướng Hungary Viktor Orban, và Bỉ vốn hiếm khi sử dụng quyền phủ quyết, ngoại trừ trường hợp trì hoãn hiệp định thương mại tự do với Canada cách đây khoảng một thập kỷ.

Giám đốc điều hành Euroclear, người đang được bảo vệ an ninh chặt chẽ, cảnh báo rằng kế hoạch này có thể gây rủi ro hệ thống cho ngành tài chính.

Theo báo Financial Times, Nga đã tịch thu 33 tỉ euro tài sản của khách hàng Euroclear tại cơ quan lưu ký chứng khoán trung ương ở Matxcơva, trong khi Luxembourg - nơi đang bị kiện 16 tỉ USD bởi tỉ phú Nga gốc Israel Mikhail Fridman - cũng tỏ ra thận trọng.

Cần một hướng đi mới

Các chuyên gia cho rằng EU cần quay lại bàn đàm phán để thống nhất cơ chế bảo lãnh và chia sẻ rủi ro trước khi xúc tiến khoản vay. Họ lưu ý rằng 140 tỉ euro chỉ chiếm chưa tới 1% GDP của EU. Thế nhưng con số này tương đương 1/3 quy mô kinh tế Bỉ, và trở thành gánh nặng không nhỏ nếu Brussels phải chịu phần lớn rủi ro.

Dù kế hoạch này tiềm ẩn bất ổn, các lựa chọn khác như giảm hỗ trợ cho Ukraine hoặc phát hành nợ chung của EU cũng khó khả thi.

"Áp lực buộc EU sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa sẽ ngày càng tăng", chuyên gia Nicolas Véron thuộc Viện Nghiên cứu Bruegel (Bỉ) nhận định.

EU khẳng định tiếp tục cam kết ủng hộ Ukraine, song nếu các nước thành viên không đạt đồng thuận về cơ chế chia sẻ rủi ro, trong khi vẫn phản đối phát hành nợ chung, thì điều bị thử thách không chỉ là vai trò của Bỉ, mà còn là tương lai của cả châu Âu.