Khẩu vị 'mặn chát' hủy hoại thận nhiều người Việt

"Hầu như ngày nào tôi cũng ăn dưa cà, đến mùa đông thì có thêm su hào, bắp cải muối dùng cả tuần. Ăn không hết, tôi cho vào kho cùng thịt, cá, thêm nhiều tương để món ăn đậm đà", ông Minh, ở Hà Nội, nói, thêm rằng muối là gia vị quen thuộc định hình khẩu vị của cả gia đình qua nhiều thế hệ.

10 năm trước, ông được chẩn đoán tiểu đường, cao huyết áp, bác sĩ cảnh báo nguy cơ đột quỵ, yêu cầu giảm muối, nhưng người đàn ông chỉ "cai" mặn được một thời gian. Sau đó, khi thấy các chỉ số sức khỏe ổn định nhờ uống thuốc, ông tặc lưỡi tiếp tục ăn mặn. Hồi tháng 9, người đàn ông thấy mệt mỏi kéo dài, ăn uống kém, đến Bệnh viện Đại học Y khám, nhận kết quả suy thận, bác sĩ chỉ định chạy thận định kỳ.

Lý giải tình trạng bệnh nhân, bác sĩ điều trị cho rằng thói quen dùng những món đậm vị như cá khô, mắm kho, cà muối... trong nhiều năm liền đã tạo ra một áp lực khổng lồ lên thận. Lượng muối cao liên tục buộc cơ quan này phải làm việc quá sức để đào thải, trực tiếp làm tăng huyết áp và phá hủy dần các đơn vị lọc máu tinh vi.

"Đáng buồn, nhiều người không hề nhận ra rằng chính khẩu vị truyền thống, chính mâm cơm thân thuộc lại đang âm thầm hủy hoại sức khỏe của họ cho đến khi đã quá muộn", bác sĩ nói.

Trường hợp khác, người đàn ông 30 tuổi điều trị tại Trung tâm Thận tiết niệu và Lọc máu, Bệnh viện Bạch Mai, nói được chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối từ 5 năm trước. Kết quả khiến anh ngạc nhiên bởi trước đó bản thân hoàn toàn khỏe mạnh. Tuy nhiên, người đàn ông thừa nhận luôn chủ quan với sức khỏe, ăn uống vội vàng, dùng nhiều nước thực phẩm chế biến sẵn - muối được sử dụng nhiều trong các sản phẩm này không chỉ để tăng hương vị mà còn để bảo quản.

Bệnh thận mạn tính (CKD) ảnh hưởng gần 850 triệu người trên toàn thế giới, là nguyên nhân gây tử vong tăng nhanh thứ 3 toàn cầu. Tại Việt Nam, hơn 10 triệu người mắc bệnh, chiếm 10,1% dân số. Tử vong do bệnh thận mạn đứng thứ 8 trong 10 nguyên nhân hàng đầu ở nước ta.

Đáng lo ngại hơn, xu hướng trẻ hóa bệnh thận đang diễn ra rõ rệt. Tại Khoa Thận nhân tạo, Bệnh viện Chợ Rẫy, TP HCM, ba tháng đầu năm 2024 đã tiếp nhận 450 bệnh nhân lọc máu chạy thận định kỳ, trong đó có gần 60 bệnh nhân dưới 35 tuổi, chiếm 15%. Đặc điểm chung của những bệnh nhân này là hầu hết đều được phát hiện ở giai đoạn cuối.

Tại Khoa Nội Thận Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân, TP HCM, khoảng 1/3 lượng bệnh tại phòng khám nội thận là người dưới 40 tuổi. Tại khoa Nội Thận - Tiết niệu, Bệnh viện Đa khoa Đức Giang, Hà Nội, các bác sĩ cho biết trong khoảng 5 năm gần đây, tỷ lệ bệnh nhân trẻ mắc suy thận mạn giai đoạn cuối phải lọc máu chu kỳ tăng lên khoảng 5-10%.

Theo TS.BS Ngô Thị Kim Oanh, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, thói quen ăn mặn kéo dài là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu làm tổn thương cấu trúc cầu thận. Khi lượng natri nạp vào vượt ngưỡng, thận buộc phải làm việc cật lực để đào thải lượng muối dư thừa. Quá trình này làm tăng áp lực lọc tại cầu thận, kích hoạt các hệ thống nội tiết phức tạp, dẫn đến cao huyết áp và thúc đẩy quá trình xơ hóa, khiến thận dần mất chức năng.

Vấn đề nằm ở chỗ, nhiều người không nhận ra lượng natri "ẩn" trong các thực phẩm công nghiệp như mì gói, nước chấm, đồ hộp hay thức ăn nhanh. Tình trạng nạp quá nhiều natri một cách mạn tính không chỉ gây tăng huyết áp mà còn làm tăng bài tiết protein qua nước tiểu - một trong những dấu hiệu sớm nhất của tổn thương thận.

Nhiều người lầm tưởng muối chỉ gây hại cho thận, nhưng theo Bác sĩ Trần Đức Cảnh, Phó trưởng khoa Nội soi và thăm dò chức năng, Bệnh viện K, tác động của nó mang tính hệ thống. Việc ăn mặn buộc cơ thể giữ nước để cân bằng nồng độ muối, làm tăng khối lượng tuần hoàn và gây áp lực khổng lồ lên tim, dẫn đến nguy cơ suy tim, nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Nó cũng làm tăng nguy cơ sỏi thận do tăng thải canxi qua nước tiểu, ảnh hưởng đến não bộ, làm giảm lưu lượng máu và suy giảm chức năng nhận thức, đồng thời gây loãng xương, tổn thương niêm mạc dạ dày.

Dù đã có những nỗ lực, thói quen ăn mặn của người Việt vẫn ở mức báo động. Một cuộc điều tra quốc gia do Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thực hiện cho thấy, đến năm 2021, mức tiêu thụ natri trung bình của người Việt là 3.360 mg/ngày (tương đương 8,4 gram muối). Con số này, dù đã giảm so với 5 năm trước, vẫn cao hơn gần 70% so với khuyến cáo của WHO là dưới 2.000 mg natri (5 gram muối) mỗi ngày.

Bên cạnh đó, Tổng điều tra Dinh dưỡng năm 2020 chỉ ra người Việt chỉ ăn khoảng 70% lượng rau quả được khuyến nghị, trong khi lại tiêu thụ quá nhiều mì ăn liền và các gia vị chứa đầy muối. Sự bùng nổ của thức ăn nhanh, đặc biệt trong giới trẻ, càng khiến vấn đề thêm trầm trọng. Tại Việt Nam, mức tiêu thụ thức ăn nhanh đang gia tăng, theo Bộ Y tế. Một nghiên cứu với 467 người trong độ tuổi 19-39 tại TP HCM cho thấy 47% người tham gia thường xuyên sử dụng đồ ăn nhanh. Tỷ lệ này cao hơn ở nam giới và thanh thiếu niên (16-24 tuổi); 47% ở lại nhà hàng bán đồ ăn nhanh hơn 60 phút.

"Thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến bao gói sẵn thường có nhiều đường, chất béo và natri, làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư và các bệnh không lây nhiễm khác", Bộ Y tế cảnh báo.

Để giảm nguy cơ tổn thương thận do ăn uống, bác sĩ Cảnh khuyến cáo nên hạn chế dùng nước mắm, nước tương, bột canh quá mức. Ưu tiên ăn nhạt, nêm gia vị ít hơn, dùng chanh, giấm để tăng vị ngon. Tránh thực phẩm chế biến sẵn như mì gói, xúc xích, đồ hộp, snack. Đọc kỹ nhãn dinh dưỡng, chọn sản phẩm "ít natri".

Mỹ Ý

*Tên nhân vật được thay đổi