Khắc phục điểm nghẽn, Việt Nam sẽ có tên ở bản đồ công nghiệp văn hóa

Giới nghệ sĩ nhận định tiềm năng và dư địa văn hóa của Việt Nam rất rộng mở. Nếu có chiến lược đúng đắn, Việt Nam sẽ trở thành điểm sáng trong bản đồ công nghiệp văn hóa khu vực.

Dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ XIV của Đảng về văn hóa đã chỉ rõ công nghiệp văn hoá, dịch vụ văn hoá và thị trường văn hoá đang "từng bước được phát triển", tuy nhiên "Đầu tư cho văn hóa còn thấp và dàn trải. Công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa, du lịch phát triển chưa tương xứng với tiềm năng". Từ đó, mục tiêu được đặt ra là phải "Thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa. Chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới. Phát triển mạnh công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu hưởng thụ văn hóa của Nhân dân".

Trao đổi với Tri Thức - Znews, đại diện các công ty âm nhạc quốc tế, đạo diễn, nghệ sĩ Việt bày tỏ kỳ vọng về sự phát triển của công nghiệp văn hóa tại Việt Nam. Không chỉ nhìn thấy tiềm năng lớn từ thị trường trẻ và giàu sức sáng tạo, họ còn mong muốn những chính sách đột phá, chiến lược dài hạn để văn hóa - từ âm nhạc, điện ảnh đến các lĩnh vực sáng tạo khác - thật sự trở thành một ngành kinh tế quan trọng, đóng góp vào tăng trưởng bền vững, nâng tầm vị thế Việt Nam trên bản đồ văn hóa khu vực.

Kỳ vọng

“Tôi kỳ vọng vào một bức tranh văn hóa sôi động, nhiệt thành, đậm chất Việt trong thời gian tới từ các nghệ sĩ và những người làm văn hóa”, nghệ sĩ Hà Lê mở đầu.

Theo anh, tiềm năng của văn hóa, nghệ thuật của Việt Nam là rất lớn bởi đất nước có tới hơn 4.000 năm lịch sử. Người Việt cũng rất chuộng nghệ thuật và có nhiều tài năng. Tuy nhiên, để có thể xây dựng được một nền công nghiệp văn hóa phát triển giống như Mỹ, châu Âu, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam phải chờ thêm thời gian dài.

Hà Lê kỳ vọng thời gian tới đây, Chính phủ sẽ tập trung xây dựng nền tảng về giáo dục văn hóa, nghệ thuật thật vững chắc. Những người làm nghệ thuật, văn hóa cần phải được đào tạo, học tập bài bản về nghệ thuật. Khi người dân có nền tảng vững chắc thì mới có thể phát triển được nền công nghiệp văn hóa.

Muốn phát triển, muốn đi xa, muốn lên cao, trước tiên, chúng ta phải có được một nền tảng văn hóa vững chắc

“Hãy tập trung vào giáo dục căn bản. Khi tôi bắt đầu đi học nghệ thuật để có thể trở thành một nghệ sĩ thì tôi đã 19-20 tuổi. Trong khi những đồng nghiệp của tôi ở nước ngoài, họ đã bắt đầu được học nhảy, hát khi mới chỉ có 5-6 tuổi. Và ở bất cứ lĩnh vực nào của nghệ thuật, văn hóa, đều có rất nhiều trường, trung tâm có thể dạy cho họ. Vậy nên nghệ sĩ ở các quốc gia khác rất nhiều, giỏi, nền tảng vững vàng. Trong khi ở Việt Nam, rất nhiều người trong số chúng tôi phải tự học, tự tìm tòi, tự phát triển con đường riêng của mình. Những nơi mà có thể dạy chúng tôi về chuyên môn thì thực sự không nhiều và không đa dạng. Muốn phát triển, muốn đi xa, muốn lên cao, trước tiên chúng ta phải có được một nền tảng văn hóa vững chắc”, nam ca sĩ chia sẻ.

Còn với đạo diễn, NSX Trần Nhân Kiên, anh mong muốn điện ảnh sẽ được xem như một ngành kinh tế sáng tạo, có chiến lược phát triển độc lập và dài hạn, thay vì chỉ là một lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật được hỗ trợ về tinh thần. Cụ thể, NSX Trần Nhân Kiên cho rằng Việt Nam cần có “Chiến lược quốc gia về công nghiệp điện ảnh”, tương tự như cách Hàn Quốc từng xây dựng chiến lược K-Content 20 năm trước, trong đó nhà nước đóng vai trò kiến tạo hệ sinh thái, còn doanh nghiệp và cá nhân sáng tạo là lực lượng chủ động sản xuất.

Bên cạnh đó, đạo diễn cũng đề nghị thành lập, phát triển hình thức Quỹ hỗ trợ phát triển điện ảnh quốc gia - một cơ chế linh hoạt, có thể kết nối nguồn vốn xã hội hoá và hỗ trợ các dự án có giá trị nghệ thuật hoặc tiềm năng xuất khẩu. Đây là nền tảng để vừa phát triển dòng phim thương mại, vừa duy trì dòng phim nghệ thuật, giúp điện ảnh Việt vừa mạnh ở thị trường trong nước, vừa có tiếng nói ở quốc tế.

Tương tự, NSƯT Bùi Trung Hải cũng kỳ vọng trong công nghiệp văn hóa, điện ảnh sẽ là một trong những lĩnh vực trọng tâm, chiến lược.

“Trên thực tế, bản thân việc sản xuất phim đã bao gồm rất nhiều khâu thuộc các lĩnh vực khác nhau: nghệ thuật, âm nhạc, kỹ thuật, kinh tế… vì nó liên quan đến cả sản xuất, đầu tư và phát hành phim. Sản xuất phim cũng cần có sự kết nối, tiêu chuẩn đồng bộ giữa các công đoạn, các lĩnh vực nghệ thuật khác nhau. Do đó, điện ảnh đã luôn có tính công nghiệp ngay trong bản chất của nó”, ông giải thích.

Điểm nghẽn

Theo báo cáo về Âm nhạc số tại Việt Nam của đại học RMIT, từ năm 2023 đến nay, Việt Nam liên tục trở thành điểm đến của nhiều nghệ sĩ quốc tế và các sự kiện âm nhạc trong nước có sự gia tăng rõ rệt về chất lượng, số lượng cùng phạm vi ảnh hưởng. Theo thống kê tới 11/11/2025 của nhóm nghiên cứu RMIT, Việt Nam có tổng cộng 641 sự kiện âm nhạc lớn đã diễn ra hoặc đã được công bố trong năm nay, trong đó có 51 sự kiện âm nhạc thu hút trên 10.000 người tham dự. Ngoài ra tốc độ tăng trưởng bình quân của các nền tảng nhạc số trung bình từ 5-6%/năm.

Ông Hoàng Quang Lê, Quản lý cấp cao của công ty âm nhạc quốc tế ONErpm tại Việt Nam cho rằng mặc dù thị trường nhạc Việt đạt được những thành tựu đáng tự hào, song sự phát triển chưa tương xứng với tiềm năng.

Điều này không bắt nguồn từ sự thiếu hụt về tài năng hay sáng tạo, mà chủ yếu do thiếu một hệ sinh thái công nghiệp hoàn chỉnh - bao gồm từ hạ tầng kỹ thuật, cơ chế chính sách, đến năng lực tổ chức thị trường. Việt Nam hiện sở hữu một thị trường trẻ, năng động, có tỷ lệ người nghe nhạc trực tuyến ở mức cao so với khu vực, cùng một cộng đồng nghệ sĩ đa dạng trải dài từ dòng indie đến mainstream. Tuy nhiên, để chuyển hóa sự sôi động sáng tạo đó thành giá trị kinh tế thực sự, vẫn còn nhiều điểm nghẽn.

Việt Nam không thiếu nhân tài. Điều chúng ta thiếu là hệ sinh thái công nghiệp hoàn chỉnh - bao gồm từ hạ tầng kỹ thuật, cơ chế chính sách, đến năng lực tổ chức thị trường

"Từ khi ONErpm hoạt động ở Việt Nam, chúng tôi chứng kiến việc thiếu chuẩn hóa dữ liệu, hạ tầng bản quyền còn yếu và phần lớn nghệ sĩ vẫn vận hành theo mô hình tự phát. Hệ thống chuỗi giá trị từ sản xuất, phát hành đến khai thác thương mại âm nhạc còn manh mún. Điều này khiến cho cả nghệ sĩ lẫn doanh nghiệp khó tạo dựng nguồn thu ổn định và bền vững. Cùng lúc đó, tâm lý đầu tư vào ngành âm nhạc vẫn còn dè dặt do thiếu minh bạch về khả năng sinh lời, trong khi cơ chế hỗ trợ tài chính, từ chính sách đến các quỹ đầu tư, vẫn chưa hiệu quả", ông Hoàng Quang Lê nhìn nhận.

Những concert bùng nổ, thu hút hàng vạn khán giả theo dõi. Ảnh: Phương Lâm.

Đại diện của ONErpm tại Việt Nam chia sẻ một trong những thách thức lớn nhất của thị trường nhạc nội địa là sự thiếu đồng bộ trong hạ tầng bản quyền và dữ liệu số. Nhiều nghệ sĩ, dù có năng lực sáng tác và sản xuất tốt, vẫn chưa được trang bị kiến thức về quản lý danh mục âm nhạc, đăng ký quyền sở hữu hay phân phối đa nền tảng. Điều này dẫn đến tình trạng sản phẩm của họ bị khai thác mà không mang lại giá trị kinh tế tương xứng. Hơn nữa, tâm lý e ngại cam kết dài hạn khiến nhiều nghệ sĩ Việt vẫn chọn hoạt động độc lập, không tận dụng được lợi thế từ các mô hình hợp tác chiến lược, trong khi các nhà đầu tư lại chưa sẵn sàng rót vốn cho một ngành mà họ chưa nhìn thấy cơ chế sinh lời rõ ràng. Ngoài ra, khung pháp lý cho các doanh nghiệp âm nhạc công nghệ, trong đó có ONErpm, vẫn chưa được định danh chính xác, khiến việc tiếp cận chính sách hỗ trợ, thuế, hoặc ưu đãi đầu tư còn hạn chế.

Theo PGS. TS Nguyễn Văn Thăng Long, Giảng viên Cao cấp ngành Truyền thông Chuyên nghiệp, Đại học RMIT nhận định đầu tư cho văn hóa hiệu quả và đặc biệt là lĩnh vực âm nhạc thường gặp nhiều khó khăn.

Các chính sách liên quan đến công nghiệp văn hóa hay âm nhạc nói riêng bị phân tán theo từng lĩnh vực quản lý nhà nước của các bộ, ngành khác nhau (văn hóa, du lịch, công nghệ, thương mại, tài chính). Việt Nam hiện thiếu thiếu một cơ chế điều phối đủ mạnh để kết nối và điều hành chính sách liên ngành.

Ngoài ra, đầu tư về âm nhạc đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn và dài hạn. Ngành âm nhạc cần cơ sở vật chất phục vụ (sân vận động, nhà hát), trang thiết bị âm thanh ánh sáng hiện đại, hệ thống giao thông đi lại thuận lợi, cơ sở lưu trú đầy đủ, đẳng cấp. Tất cả cần nguồn đầu tư dài hạn và hỗ trợ của Chính phủ.

Hoàng Thùy Linh trình diễn ca khúc See tình - bản hit từng gây sốt trên toàn cầu. Ảnh: Trần Hiền.

Nguồn vốn đầu tư cho văn hóa vẫn chủ yếu trông cậy vào ngân sách Nhà nước, trong khi khu vực tư nhân chưa được tạo động lực và cơ chế khuyến khích để tham gia mạnh mẽ. Nhiều dự án tiềm năng về văn hoá, hạ tầng vẫn phải "nằm trên giấy" vì không thể thu hút đầu tư trong khi ngân sách nhà nước và kinh nghiệm trong vận hành còn hạn chế. Do đó, mô hình hợp tác công tư (PPP) được xem là giải pháp hiệu quả để huy động các nguồn lực xã hội, thúc đẩy phát triển văn hóa. PPP là một mô hình kết hợp giữa Nhà nước và tư nhân để thực hiện các dự án công cộng nhằm chia sẻ lợi ích, trách nhiệm và rủi ro.

Chiến lược phát triển

Để tháo gỡ những điểm nghẽn nói trên của thị trường, ông Hoàng Quang Lê cho rằng cần có sự thay đổi đồng bộ từ nền tảng pháp lý đến phát triển thị trường. Một trong những ưu tiên trước mắt là hoàn thiện khung pháp lý phù hợp với đặc thù của công nghiệp âm nhạc, bao gồm cơ chế bản quyền hiện đại, chính sách tài chính ưu đãi, và thủ tục hành chính thông thoáng.

Đồng thời, Nhà nước, cơ quan quản lý văn hóa cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ như hệ thống quản lý bản quyền kỹ thuật số, trung tâm dữ liệu âm nhạc quốc gia, để chuẩn hóa thông tin và bảo vệ quyền lợi cho nghệ sĩ, doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc phát triển thị trường nội địa, bao gồm khuyến khích khán giả tiêu dùng nội dung bản quyền, xây dựng hệ thống bảng xếp hạng minh bạch, và thúc đẩy liên kết giữa các đơn vị trong ngành, sẽ là yếu tố then chốt để gia tăng quy mô thị trường.

Theo các chuyên gia, thị trường nhạc Việt phát triển nhanh, sôi động nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Ảnh: Trần Hiền.

Khi nhìn sang các nền công nghiệp âm nhạc đã phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, thị trường nhạc Việt hoàn toàn có thể học hỏi nhiều kinh nghiệm. Hàn Quốc xây dựng chiến lược quốc gia để phát triển làn sóng K-pop, từ đào tạo nghệ sĩ đến quảng bá toàn cầu. Nhật Bản duy trì một thị trường nội địa vững chắc, với hệ thống bản quyền và tổ chức nghề nghiệp chặt chẽ.

Khi có một hệ sinh thái âm nhạc được tổ chức bài bản, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành điểm sáng trong bản đồ công nghiệp văn hóa của khu vực

Trong khi Thái Lan tận dụng âm nhạc như một phần của ngành du lịch và công nghiệp sáng tạo, biến các lễ hội âm nhạc thành sản phẩm xuất khẩu văn hóa. Điểm chung của các quốc gia này là sự phối hợp hiệu quả giữa chính sách công và sự năng động của khu vực tư nhân, cùng với tầm nhìn dài hạn cho âm nhạc như một ngành kinh tế sáng tạo chiến lược.

"Nếu có thể gửi một đề xuất, chúng tôi mong muốn nhấn mạnh rằng âm nhạc cần được nhìn nhận như một ngành kinh tế có giá trị, không chỉ về văn hoá tinh thần mà còn ở tiềm năng tạo ra lợi ích kinh tế lớn. Do đó, cần xây dựng một chiến lược quốc gia riêng cho phát triển công nghiệp âm nhạc, với mục tiêu rõ ràng và nguồn lực phù hợp. Chiến lược này nên bao gồm các giải pháp về chuẩn hóa dữ liệu, đầu tư hạ tầng, đào tạo nhân lực, phát triển thị trường nội địa và hỗ trợ quốc tế hoá âm nhạc Việt. Chúng tôi cũng kỳ vọng sự tham gia chủ động từ cộng đồng doanh nghiệp và nghệ sĩ sẽ được coi là đối tác trung tâm trong quá trình này. Khi có một hệ sinh thái âm nhạc được tổ chức bài bản, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành điểm sáng trong bản đồ công nghiệp văn hóa của khu vực", đại diện của ONErpm tại Việt Nam nêu quan điểm.