Khả năng thượng đỉnh Putin - Zelensky: Không thể quên 'những con voi trong phòng'

Viễn cảnh về một cuộc gặp lịch sử giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đang đối mặt với 'những con voi trong phòng', tức các bất đồng cơ bản về lãnh thổ và an ninh mà không bên nào muốn nhượng bộ.

Bất chấp những tín hiệu tích cực từ Washington, khả năng về một hội nghị thượng đỉnh Nga - Ukraine vẫn là dấu hỏi lớn, với những khác biệt căn bản giữa Matxcơva và Kiev.

Triển vọng này được "nhóm lên" sau cuộc gặp giữa hai ông Trump - Putin, khi tổng thống Nga chủ động đề xuất gặp riêng người đồng cấp Ukraine. Trang Politico dẫn lời quan chức cấp cao Mỹ cho biết khi ông Trump đề xuất cuộc gặp ba bên, ông Putin đã nói: "Ông không cần phải đến. Tôi muốn gặp riêng ông ấy".

Chiến lược "đảo ngược" của ông Trump

Để thúc đẩy tiến trình hòa bình, ông Trump đã "đảo ngược hoàn toàn quy trình ngoại giao truyền thống". Thay vì để bộ máy ngoại giao dọn đường, ông ưu tiên các cuộc gặp trực tiếp giữa các lãnh đạo để tạo đột phá, rồi mới giao cho cấp dưới hoàn thiện chi tiết.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio hoan nghênh: "Chỉ riêng việc ông Putin nói "Chắc chắn rồi, tôi sẽ gặp ông Zelensky" cũng đã là bước tiến lớn".

Tuy nhiên Matxcơva nhanh chóng hạ nhiệt kỳ vọng. Ngày 19-8, ngoại trưởng Nga khẳng định bất kỳ hội nghị thượng đỉnh nào cũng phải được chuẩn bị "từng bước, dần dần, bắt đầu từ cấp chuyên gia".

Ông Trump đã huy động toàn bộ các "cánh tay phải" của mình vào việc giải quyết vấn đề Ukraine. Trên mạng Truth Social ngày 18-8, ông thông báo "Phó tổng thống JD Vance, Ngoại trưởng Marco Rubio và Đặc phái viên Steve Witkoff đang điều phối với Nga và Ukraine".

Đây là lần đầu tiên hai ông Vance và Rubio, hai ứng viên được cho là sáng giá kế thừa di sản của ông Trump, được giao chung một vấn đề chính sách đối ngoại lớn.

Cựu đại sứ Mỹ tại Ukraine Steven Pifer nhận xét: "Điều này rất bất thường. Ông Trump không chuẩn bị trước các chi tiết. Cảm nhận của tôi là ông ấy chỉ muốn một thỏa thuận, bất kỳ thỏa thuận nào để có thể tuyên bố "Tôi đã giải quyết thêm một cuộc chiến". Nhưng thật ra các chi tiết mới là điều quan trọng".

Bài toán nan giải

Tiến trình hòa bình cho xung đột Nga - Ukraine đang đối mặt với hai "con voi trong phòng" đối nghịch nhau. Ông Trump đã tập trung đáp ứng yêu sách lớn nhất của từng bên, mà không đả động gì đến nỗi lo ngại của bên kia. Đây vốn là công thức giúp ông lập tức có đột phá với từng bên, nhưng cũng tiềm ẩn các nguy cơ khổng lồ.

"Con voi" đầu tiên là vấn đề lãnh thổ của Nga. Ông Putin đã ra yêu cầu rõ ràng: Ukraine phải công nhận chủ quyền của Nga với vùng Donbass, đóng băng tiền tuyến để đổi lại một số khu vực Matxcơva đang kiểm soát ở Sumy và Kharkov.

Ông Trump đã "chuyển lời" này đến ông Zelensky, kèm lời khuyên Kiev nên "đổi đất lấy hòa bình". Tổng thống Mỹ còn khẳng định vấn đề chủ quyền của Nga với Crimea và việc Ukraine không gia nhập NATO đã trở thành chuyện "miễn bàn".

"Con voi" thứ hai là việc đảm bảo an ninh cho Ukraine. Trước mặt ông Zelensky và các lãnh đạo châu Âu, ông Trump bày tỏ sẵn sàng tham gia các đảm bảo an ninh cho Ukraine và điều này được hoan nghênh nhiệt tình.

Tuy nhiên vấn đề này không được nhắc đến khi Tổng thống Mỹ gặp ông Putin, trong khi vấn đề lãnh thổ cũng không được ông bàn bạc với ông Zelensky.

Trong khi đó Tổng thống Zelensky thể hiện sẵn sàng đàm phán, nói kế hoạch thượng đỉnh sẽ "chính thức trong vòng một tuần hoặc 10 ngày tới".

Thủ tướng Đức Friedrich Merz cũng tin sẽ có thượng đỉnh "trong hai tuần tới". Nhưng ông Zelensky kiên quyết "không có ý định đánh đổi lãnh thổ lấy thỏa thuận hòa bình", còn Matxcơva thì "bác bỏ thẳng thừng ý tưởng về lực lượng quốc tế tại biên giới".

Nhà khoa học chính trị Grigorii Golosov (ĐH châu Âu tại St. Petersburg) nhận định ông Putin chỉ chịu gặp ông Zelensky "nếu tin chắc cuộc gặp là để Ukraine đầu hàng, để ông Zelensky thừa nhận thất bại".

Hai "con voi" này có thể trở thành "bom nổ chậm" thổi bay những tiến triển gần đây. Dù trên bề mặt Washington đã đạt thỏa thuận với từng nước, tiến triển hòa bình vẫn hoàn toàn có thể "về 0" nếu không bên nào nhượng bộ.